Zararli moddalarning organizmga tasirini aniqlovchi omillar Reja

Silikatoz - kremniy kislota tuzlarining changi nafas olish yo' llariga kirganda paydo bo'ladi.
Pnevrnokonioz - kasallikgi ko'mir, aluminiy, temir va aralash tarkibli changlar ta'sirida ham rivojlanishi mumkin.
Silikoz juda changli sharoitda odatda ko'p yil, ko'pincha og'ir jis-
moniy ish bajarilganda rivojlanadi. Bu kasallik tog'-kon va sement, ale- baster ishlab chiqarish ishchilarining kasb kasaJligi hisobJanadi . Silikoz kasalligi halloslash, yo'tal, ko'krak qismida og' riq bo ' lishidan boshlanadi. Boshlanishida bu belgilar kam sezilarli bo'lib, hal10slash faqat jismoniy ish bajarganda paydo bo'ladi. Kasallik kuchaygan davrda na- fas yetishmasligi va halloslash, oddiy ishlarni bajarganda va hatto tinch holatda turganda ham ro'y beradi:lshlab chiqarishdagi changlar faqat pnevmokoniozning yuzaga kelishiga sabab bo' lmay, balki nafas yo'llari, teri va shilliq qavatning boshqa kasalliklarini ham keltirib chiqaradi.
Bularga teri hujayralarining ko'chishi, har xiI toshmalar, ekzema, der- matitilar kiradi.
3.5. Changlarning salbiy ta'sirlariga qarshi chora-tadbirlar
Chang kasaUigining oldini olishda quyidagi chora-tadbirlar qo' llaniladi: - qonuniy tartibdagi choralar; - changning hosil bo ' lishi va tarqalishiga qarshi chora-tadbirlar; - shaxsiy muhofaza tadbirlari.
O'zbekiston Respublikasining Melmat Kodeksiga asosan, ishlab chiqarish changlarining ta'siiida ishchilar ishga kirishdan oldin tibbiy ko'rikdan o'tkaziladi. O'pka sili va uning o'pkadan tashqaridagi turlari, yuqori nafas yo'llari va bronxlar kasalligi, yurak-tomir tizimlari kasallik- lari va boshqalar bilan og'rigan kishilar changli ishlarga qabul qilinmaydi . .Iumladan, 20 yoshgacha bo'lgan shaxslar changli ishlarga qo'yilmaydi.
Chunki pnevmokonioz yoshlarda tezroq rivojlanadi va kattalardagiga qa- raganda og'irroq o'tadi.
Sanoat korxonalaridagi xonalar va ish joylaridagi havo muhitidagi
changlar ishlayotganlar sog'ligiga xavf solmasligini ta' minlash maqsadida chang miqdorining yo'l qo'yiladigan oxirgi darajasi (YQOD), sanitar-gi-
giyellik me'yorlari belgilangan hlljjatlar asosida tashkil etiladi. Eng ko'p tarqalgan va xavfli changlarning ull1umiy sanitariya (YQOD)si SN245-71
va GOST 12.01 .005-76 da ya-gigiyena talablari keltirilgan. Eng zararli changlarga eng past miqdor
belgilangan yo'riqnoma yoki ba'zi bir changlaming yo'l qo'yiladigan ox-
irgi darajasi (YQOa) 4-jadvalda kdtirilgan.
Ishlab chiqarishda changning hosil bo'lishi va tarqalishining oldini olishda texnoiogik tadbirlar muhim o'rin tutadi. Bunday tadbirlarga qo'lda bajariladigan ishlarni avtomatik usullarga o'tkazish, mexanizatsiyalash, changli xonalaming zichligini (gennetik) oshirish, texnologik jarayonlarni tlzoqdan boshqarish, xonalarni havo almashtirgichlar bilan jihozlash ya boshqa uslublar qo'llaniladi. Masalan, mashinasozlik sanoatida qo'llaniladigan quyma mahsulotlarni qum oqimida tozalashni suy bilan tozalashga o'tkazish, ishlab chiqarishlarda qo'llaniladigan mayda kukun holdagi mahsulotlami donador holga "O'tkazib yoki pasta ko'rinishda ishlatish Vi! boshqalar chang ajralish jarayonining keskin kamayishiga olib keladi. Shuningdek, shaxsiy saqlovchi vositalardan resperatorlar ish zonasidagi changiaming inson organizmiga tushishidan saqlaydi .•B unday resperatorlar qatorida bir marta ishlatiladigan «Lepestok» va havodagi changlami tozalab beradigan «Astra-2» rusumlisi qo'llanilacli. lshlab chiqarish zonasi (texnosfera)da hosil bo' ladigan changlar inson organizmiga asosan nafas yo'li va teri orqali ta'sir ko'rsatadi. Uning ta'sir xususiyati quyidagi omillarga bog'liq bo'ladi, jumladan, chang zarrachalarining fizik-kimyoviy xossalarL katta-kichikligi, shakli, konsentratsiyasi, ta'sir muddati, kasb turi, metereologik sharoitlar, organizmning shaxsiy • reaksiyasi, nafas yo'ltarining filtrlash xususiyati, organizmning qarshilik ko'rsatish qobiliyati va boshqa ko'rsatkichlar. Texnosferadagi changni va uning miqdorini nazorat qilish muhim ahamiyatga ega. Buning uchun ishlab chiqarishdagi chang manbalari, uning hosil bo'lish sabablari, ma'ium hajmdagi havoda bo'igan changning sifat tarkibi va uning miqdorini hisobga olgan holda gigiyenik baho beriladi. Olingan ma'iumotlar asosida ishchilar salomatligini saqlash va sog'aytirish choralari belgilanadi. Buning uchun ishlab chiqarish jarayonini, jihozlami, xomashyoni, uni tashish va ishlatish usullarini o'rganish orqali hosil bo'ladigan changning kimyoviy tarkibiga baho beriladi. Xomashyoni ishlatish texnologiyasiga (mexanik, tennik, kimyoviy) ko'ra ishlab chiqarishjarayonlarida turli tartibli changlar hosil bo'ladi, shuningdek, tayyor mahsulotni qayta ishlash jarayonida ham (maydalash, chand ash, sayqal berish, silliqlash, jilo berish, tashish, sochiluychan mahsulotlami tortish, qadoqlash, metalli material Ia mi qayta ishlash (termik, kimyoyiy) zararli changlar hosil bo'ladi. lsh zonasidagi havo tarkibidagi chang miqdori havo sinamasi jihozida aniqlanadi. Buning uchun changli havo taxminan poldan 1,5 metr, balandlikdagi ish joyidan 1-3,5 m va undan ortiq masofalardan namunalar olinib tekshiriladi.Tekshirishda tortish usuli qo' llaniladi. Ish zonasidan chang miqdorini havoning hajm birligida (1 I yoki 1 m)) changning og'irligi milJigramlarda aniqlanadi. Bundan tashqari, changlarning dispersligi ham aniglanib, uning yo'l go'ysa bo' ladigan oxirgi darajasiga (YQOD) solishtiriladi.
3.6. Ishlab chiqarisbdagi zaharli lDoddalarning inson orgaoizmiga ta'siri va ularga qarshi chora-tadbirlar Ma'lumotlarga garaganda hozirgi kunda dunyoda 5 mIn. dan ortiq kimyoviy moddalar ma'lum bo'lib, shulardan 600 mingga yagini ishlab chigarishlarda qo'llaniladi. Bu mahsulotlar bir qator korxonalarda xomashyo
sifatida foydalanilsa, boshqa ishlab chiqarish tarmoqlarida yarim mahsulot,
tayyor mahsulot, chigindi aralash mahsulotlar va boshga ko'rinishda
qo'llaniladi.

3.7. Ishlab chiqarish binonalarini shamollatish

Ishlab chiqarish binolarini normadagi ob-havo va sanitariya-gigiyena sharoitlari bilan ta'minlashda, ish jarayonida zararli va zaharli moddalar
miqdorining chegaralangan darajada bo'lishida, mehnat unumdorligi va
mehnat xavfsizligini oshirishda shamollatish muhim ahamiyatga ega.
Shamollatish natijasida ishlab chiqarish binolaridagi iftoslangan o'ta
qizigan, yoki sovigan havo toza, sovutilgan yoki qizdirilgan havo oqimi
bilan to'xtovsiz almashtiriladi. Ishlab chiqarish binolarida havo toza
bo' lishi uchun, avvalo, ishlayotgan apparat-uskunalar gennetik bo'lishi, yopiq holdagi jihozlardan foydalanish, bug' lanuvchi suyuqlik idishlari yuzasi hamda chang chiqargan joylari berk bo'lishi, shuningdek, changli
materiallarni namlash va boshqa choralarni qo' llash talab etiladi.
Binolami shamollatish 2 usulda: tabiiy va sun'iy (mexanik) amalga oshiriladi.