Zarmed universiteti

Chet el bolalar adabiyotining umumiy tahlili.
XIX asr romantiklarining faoliyati keng kitobxonlar ommasiga xalq og‘zaki ijodi va har bir xalqning milliy-adabiy manbaalarini ochib berdi. Jumladan, bu bolalar adabiyotining rivojlanishiga ham o‘z ta’sirini ko‘rsatib, aka-uka Grimmlar, H. K. Andersen va boshqa ko‘pgina ijodkorlarning adabiy hamda xalq ertaklari to‘plamlari paydo bo‘lishiga turtki bo‘ldi. Natijada, kichik kitobxonlar endilikda ham kitob, ham o‘z tengqurlari hayoti aks ettirilgan badiiy tasvirlarni qo‘liga ola boshlagan. Binobarin, bolalar adabiyoti “katta” adabiyotning mustaqil tarmog‘iga aylanishida bu jarayon muhim omil hisoblanadi. Romantizm insonning ruhiy rivojlanishdagi o‘z-o‘zini anglash davri – bolalikda kashf etilishini ochib berdi. Romantiklar asarlarida bolalik insonning o‘zidagi bebaho ichki olam sifatida, shuningdek, teran mohiyati va ajoyibotlari bilan kattalarni ham o‘ziga rom etuvchi davr tarzida talqin qilinadi. Kattalik esa xuddi eng samimiy va bolalarcha beg‘uborlik tark etilgan davr sifatida yoritiladi. Shuni tan olish kerakki, romantizm nafaqat bolalikni kashf etdi, balki uni eng sof mukammallik namunasi hamda mehr-shafqat timsoli sifatida insonga meros qilib qoldirdi. Realistik tamoyillarning rivojlanishi, ruhiyatshunoslikning chuqurlashishi bilan bolalar adabiyotida keng qamrovli, ko‘p qirrali bolalik obrazi mustahkamlandi. Bunda yozuvchilar insoniyat rivojlanishining ibtidosini, yosh inson xarakterining tub-tubiga yetib, bola ichki dunyosining murakkabliklariga asta-sekinlik bilan kirib borib, uning mutanosiblikda va ziddiyatlarda, hayotning yorqin hamda qorong‘u g`am - qayg‘uli onlarining kurashlarida shaxs sifatida shakllanishini ochib berishdi. 296 Eng yaxshi yozuvchilar ijodini aniqlovchi asosiy vosita – bu bolalikka ishonch, ulg‘ayib kelayotgan insonga hurmat, unda rivojlanishning bor imkoniyatlarini, sarchashmalarini hamda asosiy omillarini ko‘ra olish qobiliyatining borligidir. XX asr o‘zining keskin ijtimoiy muammolari, o‘tkir ziddiyatlari, siyosiy qarashlari bilan bolalar adabiyotini ham o‘zgartirib yubordi. Dunyoning dahshatlari kichik kitobxon asari sahifalariga kirib bordi. Ularning qahramonlari – ijtimoiy jonzotlar, ular o‘z hollaricha insonga nisbatan qilingan vahshiylikka qarshi borishadi, o‘zlarining do‘stlikka, muhabbatga bo‘lgan huquqlarini talab qilishadi hamdakattalarni ularning tushunishlariga chaqirishadi. Zamon muammolari nafaqat realistik asarlarga, balki ertaklarga ham singiy boshladi. Ular janriy xususiyatlaridan ozgina chekingan bo‘lsalar-da, hamon yaxshilik yovuzlik ustidan g‘alaba qozonishiga umid bog‘lashadi va shu yo‘lda tinimsiz ma’naviy kurashlar olib borishadi. Ilmiy - texnika taraqqiyoti asri butun yer yuzidagi inson jamiyatiga yashash uchun kata hayotiy zarurat – Yerda hayotni saqlab qolish kabi muammoni tug‘dirdi. Shuning uchun zamonaviy bolalar adabiyotida ekologik muammolar, atrofimizni o‘rab turgan olam, hayvonot va o‘simliklar dunyosi haqidagi kitoblar salmoqli o‘rin egallaydi. Barcha mamlakatlarning naturalist (tabiat haqida yozadigan) yozuvchilari – bolalarda tabiatga hamda barcha jonzotlarga nisbatan ehtiyotkorona munosabat va ularga nisbatan muhabbat ruhini tarbiyalash vazifasini o‘z oldilariga maqsad qilib qo‘yishgan Italiyaning butun jahon bolalari taniydigan yozuvchisi J. Rodari (1920— 1980) qalamiga mansub «Chipollinoning sarguzashtlari»asarini huzur qilib o‗qimagan o‗zbek kitobxoni bo‗lmasa kerak. Chipollino Chipollonning o‗g‗li. Uning yettita akalari ham bor edi. Chipolletto, Chipollotto, Chipollochcho, Chipolluchcho va boshqa piyoz xonadonining o‗g‗illari shular jumlasiga kiradi. Ayonki, qayerda piyoz bo‗lsa, o‗sha yerda ko‗zlarda nam bo‗ladi. Chipollinolar uncha keng bo‗lmagan bir yashikdek joyda istiqomat qilar edilar. Mabodo uylarining oldidan olifta zodagonlar o‗tib qolgudek bo‗lsalar, darhol dastro‗mollari bilan burunlarini berkitib, ko‗zlaridan yosh oqizib o‗tib ketardilar. Negaki ular piyozning achchiq hidiga chiday olmas edilar-da! Ana shunday quvnoq kuychining «Hunarning hidi qanaqa?» degan she‘ri bog‗chalarimiz dasturidan uzoq yillardan beri joy olib keladi. She‘r quvnoq misralar asosida qurilgan bo‗lib, o‗quvchini bir o‗qishda, tinglashda o‗ziga rom etib oladi. Boshda kitobxon: «Iya, hunarning ham hidi bo‗ladimi?» deyishi tabiiy. Lekin she‘rni o‗qigach, tinglagach, Rodariga ishonadi, qoyil qoladi, xulosa chiqaradi. hunarning hidi qanaqa? Har hunaming o‗zicha Bordir hidi — belgisi. Novvoyxonadan kelar Xamirturushning isi. Ustaxona yonidan O‗tib qolsang-chi agar, Yangi taxta, payraha 84 Hidi dimoqqa tegar. Bo‗yoqchida bo‗yoqning Hidi bo‗ladi har xil. Oynachidan esa doim Zamazka hidi anqir. Shofeming kurtkasidan Benzin hidi keladi. Ishchining kiyimidan Kelar mashina moyi. Qandolatchidan esa Mag‗izning hidi kelar. Doktorning xalatidan Anqir xushbo‗y dorilar. Omoch ortidan asta Dalada yurar dehqon. Tuproq va o‗tloq hidi Bo‗lar unda har qachon. Baliqchining ustidan Dengiz hidi chiqqanday. Faqat bekorchilaming Hidi bo‗lmas hech qanday. Ishyoqmas boy qanchalik Atir sepsin, behuda! Bolalar! Uning hidi Qolansa bolar juda! Sharl Perro (1628- 1703). Buyuk fransuz shoiri va tanqidchisi Sharl Perro badiiy ertak asoschisi sifatida ma‘lum va mashhurdir. U o‗zining «Qizil Shapkacha», «Zolushka»va «Etik kiygan mushuk» asarlari bilan jahonga tanildi. Sh.Perro badiiy ertaklar ijod etishdan oldin xalq og‗zaki ijodini mehr va ishtiyoq bilan chuqur o‗rgandi. Shuning uchun ham u o‗z ertaklarida xalq udumlarini dadil 85 ilgari surdi. Perro qahramonlari o‗z mehnatsevarliklari hamda saxiyliklari bilan ajralib turadilar. G‗arazgo‗ylik, maqtanchoqlik, qizg‗anchiqlik o‗rnini yaxshilik, mehribonlik bosib ketishi hamon kitobxonni shod etib kelmoqda. Sharl Perrodan bor-yo‗g‗i 11 ertak saqlanib qolgan. Qaysi ertagiga nazar tashlamang, barchasida bolalar zavq oladigan qirralar bor ekanligini darrov payqaysiz. Dunyoda uning «Etik kiygan mushuk» ertagini o‗qimagan yoki ertak asosida yaratilgan multfilmni miriqib tomosha qilmagan bola topilmasa kerak. Ertakda aqllilik, bilimdonlik, topag‗onlik kabi fazilatlar ulug‗lanadi. Boshqa asarlari kabi Sh. Perro bu ertakda ham folklor an‘analariga sodiq qoladi. Ertak qahramoni tegirmonchining kenja o‗g‗li Karabas fahm-farosat, aql bilan ish ko‗rib, o‗z murod-maqsadiga yetadi, baxtiyor bo‗ladi. Sharl Perroning barcha personajlari yorqin, pishiq-puxta tasvirlangani bilan ajralib turadi. Ularning ko‗pchiligi odamlarni, hayvon-u parrandalarni sevib, erkalab, e‘zozlaydigan oliyjanob bolalardir. Zolushkani («Zolushka») olib ko‗raylik. Uni o‗gay ona-yu qizlar hush ko‗rmaydilar, xolos. Qolgan barcha jonzot Zolushkani juda sevadi. Uning o’z baxtini topib, osoyishta turniush kechirishini istaydi. Zolushka juda chiroyli, odobli, shirinso‗z, kamtarin, odamlarga, jonivorlar-u parrandalarga nisbatan mehribon. Uning bunday fazilatlari, mehnat, halollik va poklik bilan hayotda o’z o‗rnini topishi, sevganiga turmushga chiqib baxtli bo‗lishi ertak tinglovchisida yaxshi taassurot qoldiradi. Sh. Perro ijodida «Qizil Shapkacha» alohida o’rinda turadi. Ertak nihoyatda ta‘sirli va jozibalidir. Muallif Qizil Shapkachani tabiiy va jonli holda tasvirlashga katta e‘tibor beradi. Ertak qahramoni bolalar ko‗z ongida dunyoda tengi yo‗q, juda yoqimtoy qizcha qiyofasida gavdalanadi. Borining yovuzligi, surbetligi, uning kampir qiyofasiga kirib olishi ertak tinglovchi har bir bolada chuqur nafrat hislarini qo‗zg‗aydi.Boshqa ertaklarda bo’lgani kabi «Qizil Shapkacha»da ham voqea yaxshilik bilan tugashi bolalaming quvonchiga quvonch qo‗shadi. Sharl Perroning «Havorang soqol», «Bob», «Eshak terisi», «Uyqudagi malika» kabi ertaklari xuddi «Qizil Shapkacha» kabi bolalarning sevimli asarlariga aylangan.
Jonatan Svift (1667- 1745). «Gulliverning sayohatlari» romani bilan jahonga tanilgan J. Svift Irlandiyaning poytaxti Dublinda ruhoniy oilasida tavallud topdi. 1698- yilda ona yurti Angliyaga keladi. Bu yerda yaqin qarindoshi yozuvchi, davlat arbobi sifatida faoliyat ko‗rsatayotgan Vilyam Templga kotiblik qiladi, yaxshi-yomon odamlar bilan tanishadi, hayotning past-balandini o‗rganadi, Vilyam Templning boy kutubxonasidan foydalanadi. Dublinga qaytgan Svift bu yerda universitetning diniy fakultetiga o‗qishga kiradi. Uzoq yillar Dublin 88 ibodatxonasining noziri vazifasida xizmat qiladi, badiiy ijod bilan shug‗ullanadi. Richard Stil tomonidan nashr etiladigan «Laqma» hajviy jurnalida she‘r va hikoyalari bilan ko‗zga tashlana boshlaydi. Natijada adibning «Kitoblar janggi», «Bochka haqida ertak», «Movutfurush ertaklari» kabi romanlari yuzaga keldi. Svift o‗nlab roman, ocherk, pamflet va boshqa asarlar yozgan bo‗lsa-da, ammo u faqat «Gulliverning sayohatlari» asari bilan keng kitobxonlar ommasiga tanildi. Bu asar zamirida Svift o‗z zamonasidan, o‗sha davr Angliyadagi chirkin turmushdan, urfodatlaridan, davlat siyosatidan, fan va madaniyatning tubanligidan qattiq kuladi. Asar mazmunining teranligi, obrazlarning quymaligi, lavhalarning ma‘no va mazmunga boyligi uch asrdan ziyodroq vaqtdan beri yosh kitobxonlarga katta estetik shavq va zavq bag‗ishlab keladi. Asar qahramoni mittivoylar o‗lkasida Tog‗ odamga aylanadi. Oyog‗i ostida liliputlar uymalashadi. Gulliverning ro‗molchasida chavandozlar ot o‗ynatadi, qahramon to‗shakda uxlaydi. Darozlar o‗lkasida esa Gulliverning o‗zi mitti bo‗lib qoladi va kichkina quticha sandiqda yashaydi. So‗ng sandiqchani burgut changalida osmonga olib chiqib ketadi. Gulliver otlar o‗lkasiga borib qoladi. Bu yerda otlar odamlarni minib yuradi... Gulliver afsonaviy joylarga borib, ajoyib-g‗aroyib fantastik voqealami boshidan kechirsa-da, uning xarakteri, fe‘l-atvori, ichki dunyosi nihoyatda haqqoniy, realistik bo‗yoqda chiziladi. U liliputlar o‗lkasidagi ahmoqona tartib-qoidalarga norozilik bildirmay, ularga boshqa fuqarolar qatori bo‗ysunadi. Faqat hayoti xavf ostida qolgandagina quvlik qilib, qochib ketishga muvaffaq bo‗ladi. Sviftning qahramoni zamonasining sofdil, insonparvar, haqiqatgo‗y vakili. U Liliputiyada ekan, bosqinchilik urushlariga qarshi chiqadi. Gulliver yerli aholiga yordani berishga, maslahatlarini ayamaslikka tayyor. U o‗zining kamtarligi, samimiyligi bilan kitobxonning muhabbatini qozonadi. Gulliver o‗tkir aql egasi, u hamma yerda ko‗rgan-kechirlarini chuqur idrok etadi. Qahramon o‗zi sayohat qilib yurgan mamlakat amaldorlarining zolini bosqinchi ekanligiga qarshi bo‗lsa, o‗tmishning Brut singari ajoyib respublikachilari bilan faxrlanadi. Qahramon obrazidagi bu xususiyatlar yozuvchining erkin, ijtimoiy tuzum tarafdori ekanligini ko‗rsatadi. Gulliver obrazining xalqchilligi ana shunda. 89 GULLIVERNING SAYOHATLARI (Romandan parcha) «Antilopa» degan uch machtali kema Janubiy okeanga suzib ketdi. Kema vrachi Gulliver kemaning orqa tomonida turib, durbin bilan pristanga qaradi. U yerda uning xotini va ikki bolasi: Jonni degan o‗g‗li bilan Betti degan qizi qolgan edi. Gulliver dengizda ko‗p sayohat qilgan. U sayohat qilishni sevardi. Maktabda o‗qib yurgan vaqtlaridayoq, ota- sidan kelgan pullarning hammasini deyarli dengiz xaritalariga va chet mamlakatlar haqida yozilgan kitoblarga sarf qilardi. U geografiya va matematika fanlarini astoydil o‗rganardi, chunki bu fanlar hammadan ko‗ra dengizchi uchun zarurdir. Otasi Gulliverni o‗sha vaqtdagi londonlik mashhur bir vrachga o‗qishga bergan edi. Gulliver unda bir necha yil o‗qidi. Lekin dengiz haqida o‗ylashini qo‗ymadi. Vrachlik ishi unga qo‗l kelib qoldi: o‗qishni tamomla- gach, «Qaldirg‗och» degan kemaga vrachlik xizmatiga kirib, shu kemada uch yarim yil yurdi. So‗ngra «Umidbaxsh» nomli katta kemada Sharqiy va G‗arbiy Hindistonga bir necha martalab sayohat qildi. Dengiz safarida Gulliver hech qachon zerikmasdi. U kemadagi o‗z hujrasida uyidan olib chiqqan kitoblarini o‗qir, qirg‗oqqa chiqqan mahallarida esa begona qabilalarning turmush kechirishlarini tomosha qilar, ulaming tili va urf-odatlarini o‗rganar edi. Safardan qaytishda u yo‗lda ko‗rgan- kechirgan hodisalarini mufassal yozib borardi. Gulliver bu galgi dengiz sayohatiga chiqishda ham kattakon qo‗yin daftarini yoniga solib oldi. Bu daftarning birinchi betida: «1699-yil 4-mayda kema bilan Bristoldan jo‗nab ketdik», deb yozilgan edi. «Antilopa» Janubiy okeanda haftalab, oylab suzib yurdi. Huzurbaxsh esgan shabada Gulliverning quvonchiga quvonch qo‗shdi. Xullas, sayohat ko‗ngildagidek bo‗ldi. Biroq kunlarning birida kema Sharqiy Hindistonga o‗tayotganida juda qattiq bo‗ronga uchradi. Shamol va to‗lqinlar kemani qay tomonga surib ketayotgani ma‘lum emasdi. Kemada esa oziq-ovqat va suv tugay deb qolgan edi. Charchoq va ochlikdan o‗n ikki matros o‗ldi. Qolganlarining ham tinka-madori qurib bitdi. Kema to‗lqinda qattiq chayqalib, yong‗oq po‗chog‗iday o‗ynardi. Bo‗ronli qorong‗i kechalarning birida shamol «Antilopa»ni suv tagidan chiqib turgan katta qoyatosh tomonga surib ketdi. 90 Matroslar bu hodisani vaqt o‗tgandan keyingina sezib qoldilar. Kema qoyatosh qirralariga urilib, parcha-parcha bolib ketdi. Faqat Gulliver bilan beshtagina matros qayiqchaga tushib omon qoldi.
Aka-uka Yakob (1785-1863),Vilgelm (1786-1859) Grimmlar ikki yuz yildan ko‘proq vaqt ilgari Xanau shaharchasida, hurmatli byurgaerlar oilasida (bu nasldan ko‘pgina taniqli huquqshunoslar va ruhoniylar yetishib chiqqan) Filipp Vilgelm Grimm va uning ayoli Doroteyalar nikohidan dunyoga keldi. Tez orada butun oila-o‘rmonli tog‘lar bilan o‘ralgan, tinch osuda shaharcha –Shtaynauga ko‘chib o‘tishdi. Oila kattagina edi: besh bola va Lotti ismli kichik qizaloq. Bu oilada barcha g‘ayritabiiy ravishda mehnatsevar edi.Va barcha bir-birini sevar, hurmat qilardi. Lekin ular orasida bir yosh farq bilan Yakob va Vilgelm o‘zgacha mehr bilan birbiriga bog‘langan edilar. Yoshlik chog‘laridanoq – aka-uka Grimmlar juftligi tug‘ilgan edi. Taqdir ularga uzoq hayotni o‘lchab bergan edi. Va ular o‘zlarining keksalik chog‘larigacha bu mustahkam bog‘liqlik hamda mehr-oqibatni tark etishmadi. Yakob 11 yoshga to‘lganda ular otalaridan ajrab qolishdi. Bola oila boshlig‘i bo‘lib qoldi. U otasi tobuti oldida bolalarcha to‘xtamay yig‘lar, ammo umuman kattalarcha hamda qat’iylik va iroda bilan endi kichik ukalarining, mitti qizaloq Lottining, g‘amdan gavdasi bukilgan bechora onasining eng katta g‘amxo‘ri, tayanchi o‘zi ekanligini anglagan edi. Keyin Kasselda gimnaziyada o‘qidi. Belgilangan sakkiz yil o‘rniga – tig‘izlashtirilgan to‘rt yil ichida aka-ukalar o‘qishni bitirib, Marburg universitetiga o‘qishga kirishadi.Universitetda ular qadimgi olmon she’riyati, runalari bilan qiziqib, shu qiziqishlarini umrlarining oxirigacha olib borishdi. Universitetni tugatgach, Grimmlar Kasselga qaytishadi.Va shu yerda katta bo‘ron boshlandi: Napoleon armiyasi Olmoniyaga bostirib kirdi. Fransuz hukmronligi – begona odamlar, begona urf-odatlar, shaharning harbir burchagidan eshitilib turgan begona so‘zlashuv Olmoniyaga, uning tiliga, urf-odatlariga, tabiatiga, adabiyotiga mehr qo‘ygan o‘spirinlarni qattiq iztirobga solardi. O‘z xalqining tushgan ruhiyatini ko‘tarish, yurakni ezadigan sukunatga chek qo‘yish ilinji yosh olimlarni nemis xalqi tarixi va adabiyotiga bo‘lgan qiziqishlarini yanada orttirdi. Aka-uka Grimmlar vaqtlarini kutubxonalarda noyob qadimgi olmon manuskriptlarini (qo‘lyozmalarni), masalan, nemis adabiyotining birinchi yodgorligi “Xildebran haqida qo‘shiq” asarini o‘rganib, qadimgi nemis she’riyati to‘plamlarini chop etishdi. Bu bilan ular xalq yuragining tubida mudrab yotgan qadimgi hikmatlarni qayta tiklash maqsadlarini amalga oshirishdi. Ammo bular faqat yozma manbalar bilan bog‘liq edi. Ularni esa yana yiroqroq manzillar – xalq qalbining tubi, zamonlarning eng qadimi qiziqtirayotgan edi. Va ular shu niyat bilan folklorga murojaat qilishdi. Aka-uka Grimmlar o‘zlarining harakatdagi faoliyatlari – ertaklar to‘plash bilan mashg‘ul bo‘ldilar. Birinchi mustaqil topilmalar 1807-yilga taalluqli bo‘lib, ular Kasseldagi ikki oila: Vildlar va Xassenpfluglar bilan bog‘liq. “Boshmaldoq – bola”, “Aqlli Gretel”, “Navqiron Pahlavon”, “Oq kabutar”, “Mushuk va sichqonning do‘stligi”, “It va chumchuq” kabi ertaklar Vildlar va Xassenpfluglar oilasi a’zolaridan yozib olingan to‘plamlar sirasiga kiradi. To‘plamlarning jamlanishida o‘zining katta hissasini qo‘shgan dorifurush Vildning beshinchi qizi Ganriett Doroteya Vild, keyinchalik Vilgelmning turmush o‘rtog‘i (Yakob umrining oxirigacha ham uylanmagan) haqida albatta aytib o‘tish joiz. Doroteya aka-uka Grimmlarga “Ganzel va Gritel”, “Yerto‘la bekasi”, “Kuylaydigan danakcha” kabi ertaklarni taqdim etdi. Askarlarning achinarli, nochor-kambag‘allikdagi hayotlari, kamsitilgan shaxsiyatlari haqida so‘zlab beruvchi Grimmlarning qayg‘uli ertaklari qariya Krauze bayonidan yozib olingan. “Bolalar va oilaviy ertaklar” kitobiga Grimmlar ukasi Lyudovik tomonidan illyustratsiyalar chizilgan. U 20-dekabrda – Rojdestvo bayrami arafasida kitobxonlar qo‘liga tegdi va eng katta sovg‘a bo‘ldi. To‘plamning shon-shuhratiakauka Grimmlargauning ikkinchi qismini ham to‘plab, chop ettirishga ruhlantirdi. Ikkinchi kitob nashrdan chiqqach, Grimmlar qo‘lida yana anchagina ertaklar yig‘ilib qoldi va ular uchinchi kitobni bosmadan chiqarishni taxmin qilishdi, ammo keyinchalik o‘zlarining fikrlaridan qaytib, ikkinchi qismning keyingi nashrida yig‘ilib qolgan ertaklarni qo‘shib chop etishni ma’qul topadilar. Nihoyat, 1812- yilda Grimmlar tomonidan yaratilgan ertaklarning birinchi jildi, 1815-yilda ikkinchi jildi, 1822-yilda esa har ikkala jildni umumlashtiruvchi uchinchi jildi e’lon qilingan. Grimmlar bisotida jami 200 dan ortiq ertak mavjud edi. Shu o‘rinda savol tug‘ilishi tabiiy: xo‘sh, aka-uka Grimmlarning ertaklari – bu haqiqiy ijodiy asarlarmi yoki xalq og‘zaki ijodining shunchaki bayoni – yozma ko‘chirmasimi? Darhaqiqat, aka-ukalar, ayniqsa, Yakob ertaklarni o‘z aslicha, xalqchil bo‘lib qolishining tarafdori bo‘lgan; shunga ko‘ra, ularni qayta bayon etilishida tuzatish kiritmaslik, zamonaviy ko‘rinishda tabdil etmaslik, yoki ijodkor didi bilan yo‘g‘rilmagan bo‘lsin, degan fikrida qat’iy turgan. Vilgelm esa olimdan ko‘ra, ko‘proq shoir tabiatligi uchun ertaklarga badiiy sayqal berish tarafdori bo‘lgan. Shubhasiz, bunday ikki xilda fikr yuritish foydadan xoli bo‘lmagan. Natijada, Grimmlar ertaklari o‘zlarining xalqchilligini yo‘qotmagan holda muallif she’riy uslubining birligini saqlab qolgan. Shu tariqa, aka-uka Grimmlar ertaklari halihanuz dunyo kezmoqda va jahon bolalarining maroq bilan o‘qiydigan asarlari turkumiga kiradi. Jumladan, Grimmlarni dunyoga mashhur bo‘lgan “Zolushka”, “Qor qiz” ertaklarining qahramonlari hammadan turtki yeydigan, so‘kish eshitadigan va eng past holda qiyin yumushlarni bajaradigan qizlar bo‘lib, ertak davomida o‘zlarining halol mehnatlari, oqko‘ngilliklari tufayli baxtli bo‘ladilar. Xususan, “Yalqov Geys”, “Gansning baxti”, “Botir tikuvchi”, “Yosh pahlavon”, “Bremen musiqachilari” kabi ertaklari o‘zbek bolalar kitobxonlarining mulkiga ham aylana oldi. Grimmlar ertagining umumahamiyati shundaki, ularning qahramonlari har qanday og‘ir, qaltis vaziyatlarda ham o‘zlariga chora topa oladi, tadbir izlaydi. “Tulki bilan g‘ozlar” ertagi shu jihatdan ahamiyatli. Unda hiyla va makr ishlatishga usta tulki obraziga tadbirkor g‘ozlar timsoli qarshi qo‘yiladi. Tulki o‘tloqda yurgan g‘ozlarni yemoqchi bo‘ladi. Ular o‘limlari oldidan bitta qo‘shiq aytib, so‘ngra tulkiga yem bo‘lishlarini so‘raydi. Ammo uzundan uzoq “g‘a-g‘a”lari tulkini zeriktiradi, uning tinka-madorini quritadi, axiyri g‘oz-o‘ljadan voz kechishga majbur bo‘ladi. Bundan tashqari, aka-ukalar “Nemis grammatikasi”ni, keyinchalik nemis mifologiyasi maktabiga asos bo‘lgan – “Nemis mifologiyasi”ni chop etishadi. Umrlarining so‘nggida aka-uka Grimmlar Berlin universitetida ma’ruzalar o‘qiydilar hamda nemis tili lug‘atini tuzish ustida ishlaydilar. Ikki buyuk olim, tilshunos, adabiyotshunos, buyuk ertakchilar yashab o‘tgan Kassel shahrida muzey tashkil qilinib, ularning shaxsiy buyumlari, dunyoda yuzdan ortiq tillarga tarjima qilingan kitoblarining nusxalari, ukalari Lyudvigning san’at asarlari ehtiyotkorona saqlanib kelinmoqda.
1697-yilda Fransiyada “Mening onajonim Gusinaning ertaklari” deb nomlangan kitob nashrdan chiqdi. Aslida ertakni o‘sha davrdagi mashhur shoir, fransuz akademiyasining a’zosi Sharl Perro (1625 – 1703) yozgan bo‘lsa-da, uning muallifi P.Dermenkur deb hisoblanardi. Ko‘p kitoblar muallifi Sharl Perro ismi sharifini “jiddiy bo‘lmagan” ertaklar ostiga qo‘yishni o‘ziga lozim ko‘rmay, uni o‘g‘lining ismi sharifi bilan imzolagan edi. Lekin aynan shu sehrli ertaklar jahon adabiyotining oltin fondiga kirib, yozuvchiga shon-shuhrat keltirdi. Perroning ertaklari ko‘p marotaba boshqa tillarga tarjima qilingan va nashrdan chiqqan. Ertakningrus tilidagi tarjimasi I.S.Turgenevga mansub. Perro o‘z ertaklarining so‘zboshisida ertak janrining asosida yotgan jiddiy hamda kulgili va g‘alati narsalarni uyg‘unlashib ketishiga ishora qilib: “...bu umuman, bekorchilik emas, balki o‘zida foydali pand-nasihatni mujassamlashtirgan... hikoyaning sho‘x, o‘ynoqi tuzilishini esa faqatgina o‘quvchi aqliga ko‘proq yoqimli tarzda ta’sir qilish, shu bilan birga unga ham o‘rgatib, ham xushnud qilishi uchundir...”degan edi. Bolalikning ilk davridan boshlab bizga “Qizil shapkacha”, “Jimjimaloq bola”, “Zolushka”, “Etikli Mushukcha”, “Uyqudagi malika”, “Ko‘k Soqol” kabi ertaklar ma’lum. Bir xil ertaklarning qahramonlari odamxo‘r maxluqdan yoki, zolim bo‘ridan o‘zlarinio‘zlari qutqargan bolalardir.Bu odatga ko‘ra, Bibliyadagi yomonlikka yaxshilik bilan javob qaytarganIosifni esga soladi. Jimjimaloq bola shu kabidir; muallif ertakning oxirida yozishicha, o‘zining yaqinlariga yaxshilik qiladi va o‘zining butun oilasini – ham otasini, ham og‘alarini ta’minlaydi. Zolushka ham xuddi shundaylardan, u qanchalar go‘zal bo‘lsa, shunchalar oqko‘ngil hamdir; u o‘gay opalarinio‘zi bilan saroyga olib ketadi. Perro ertaklarida yaxshilik va haqiqat g‘alaba qozonadi hamda qahramonlarga sehrgar personajlar, Zolushka yoki Etikli mushukchada etikdo‘zning kichik o‘g‘lini cho‘qintirgan onasi - oqko‘ngil Feya yordam beradi. Bo‘ri, mushuk inson tilida so‘zlashadi, bu folklorning bir ko‘rinishi bo‘lib, muallif xalq ijodining boy an’analariga tayanadi hamda o‘ziga xos mualliflik janrini yaratadi. “Qizil shapkacha” ertagida tipik folklor asos namoyon bo‘ladi: bu qizil Shapkachaning buvisiga etayotgan narsasi (“pirojok nesu da gorshochek masla”), savollaridagi hamda buvisining kiyimiga kiyinib olgan bo‘rining javoblaridagi takrorlash va parallelliklarda ko‘zga tashlanadi. Perroning boshqa ertaklarida birinchi o‘rinniromantik sevgi tarixi egallagan. Qahramon qator sinovlardan o‘tib, o‘zining mukofotini oladi: yaxshilikyomonlikni ustidan g‘alaba qozonadi, ya’ni xuddi “Uyqudagi malika” yoki “Ko‘k Soqol” ertaklaridagi kabi. Sharl Perro ertaklari qahramonlarining nomlari allaqachon turdosh otlarga aylanib ulgurgan. Zolushka yoki Ko‘k Soqol tarixlari har xil ko‘rinishlarda ko‘p marta jahon adabiyotida qaytaqayta ishlangan va sahnalashtirilgan. XVII asr oxiri Sharl Perro ertaklarining yaratilishi bilan belgilanadi va uning ertaklari fransuz adabiy ertaklarining eng zo‘r hamda yorqin namunalari sifatida e’tirof etiladi. Fransiyada XVIII asr esa ertaklarning oltin asri hisoblanadi.
Uyg‘onish davrida talaygina shoir va yozuvchilar bu universal janrga ko‘p murojaat qilgan va uning estetik imkoniyatlaridan foydalanib, dolzarb mavzular bilan boyitib borishgan. Masalan, Valter falsafiy ertaklar yozgan. Sharqning “Ming bir kecha” ertaklari fransuz tiliga tarjima qilingach, sharqona ertaklarga o‘xshatishlar paydo bo‘ldi. Ammo, shu XVIII asrning o‘zidayoq ertaklarning urf bo‘lishi ancha pasaydi. Ilgari bolalarga mo‘ljallangan maxsus adabiyot yo‘qligi uchun kichkintoylar kattalarning asarlarini o‘qishar edi. Keyingi asrlarda esa Sharl Perroning qisqartirilgan ertaklaridan aynan bolalar uchun namunalar tayyorlangan. Ulardan shafqatsizlik, erkinlik, badiiy o‘yinlar olib tashlanib, anchayin soddalashtirilgan.
Hans Kristian Andersen(1805-1875) o‘zining ajoyib va g‘aroyib ertaklari bilan jahonga tanilgan. U Daniyaning Odens shahrida tug‘ilgan. Bolaning yashash sharoiti va o‘qishi bu yerda ancha-muncha yaxshi bo‘ladi. Bo‘lajak yozuvchi 1823- yilda Slagels maktabiga o‘qishga kiradi, undan keyin Xelsingyorda ta’lim oladi. Bolaning otasi kavushdo‘z, onasi esa kir yuvuvchi bo‘lib ishlar edi. Shuning uchun Hans kambag‘allar maktabiga o‘qishga kiradi. Oradan uncha ko‘p vaqt o‘tmay, ularning oilasi Kopengagenga ko‘chadi.
1828-yilda esa Kopengagen universitetiga o‘qishga kiradi. Andersen juda ko‘p mamlakatlarni kezib chiqadi. Fransiya, Shveysariya, Italiya, Gretsiya va Ispaniya singari joylarga sayohat qiladi. Andersenning ijodi 20- yillarning boshlaridan boshlanadi. U dastlab lirik she’rlar, roman, drama, yo‘l ocherklari, biografik etyudlar yaratadi. 1828-yilda Kopengagen universitetini tamomlab, 30-yillarda Fransiya, Shvetsariya, Italiya, Gretsiya va Ispaniya bo‘ylab sayohat qiladi. Bo‘lajak adib xalq og‘zaki ijodi bilan chuqur tanishib, u yozgan tarix-ertak asarlari yosh kitobxonlar uchun tanildi. Yozuvchining “Bolalar uchun aytilgan ertaklar”(1835-1842), “Yangi ertaklar”(1843-1848), “Tarix” (1852-1855), “Yangi ertaklar va tarix”(1858-1872) kabi ertaklari uning nomini jahonga tanitdi. Andersen ertaklarining qahramonlari o‘zlarining samarali mehnatlari, aqlidroklari, axloq-odoblari bilan kitobxon qiziqishiga sazovor bo‘ladi. „Daniyalik Xolger”, „Qor malikasi”, vatanparvarlik ruhi bilan yo‘g‘rilgan „Daniya – mening vatanim”, ozodlik g‘oyasi mujassamlangan „Soqchi”, ,,Shiron asiri” va boshqa she’rlari poeziya janrida yaratgan eng sara asarlari jumlasiga kiradi. Andersen o‘z romanlarida („Improvizator”) zamonasi uchun juda muhim bo‘lgan voqealarni qamrab olishga harakat qiladi.Uning ijodi ko‘p qirrali va rang-barangdir. Andersen bu kitoblarni yaratishda xalq og‘zaki ijodidan unumli foydalandi, ularning orzu-umidlarini qog‘ozga tushirishga harakatqildi. Ertaklardagi xarakter va jonli nutqni yanada mukammallashtirishga erishdi. Shuning uchun Andersen yaratgan ertaklar sodda, kitobxon uchun tushunarli bo‘lish bilan birga, o‘quvchilar xotirasida uzoq vaqt saqlanish xususiyatiga ham ega. Andersen ertaklarida ko‘pincha bosh qahramon shahzoda ham emas, malika ham emas, balki oddiy mehnatkash xalqdir. Ular o‘zlarining samarali mehnati, aqlidroki, axloq-odoblari bilan kitobxon tahsiniga muvaffaq bo‘ladilar. Uning „Qo‘ng‘iroqli girdob”, „Kumush tanga”, „Kolbasa sixidan sho‘rva”, „Go‘ng qo‘ng‘iz” va boshqa ertaklari fikrimizga yorqin misol bo‘la oladi. Ertakchining “Qo‘ng‘iroqli girdob” asarini olib ko‘raylik. Unda asrlar mobaynida ezilgan, og‘ir mehnat va zulmdan tinka-madori qurigan mehnatkash xalq vakili Blakenning o‘z xo‘jasiga qarshi turishi kitobxonni quvontiradi. „Bolalar gurungi” asarida hech kirn taqdirini, kichkintoy o‘sib-ulg‘aygach kim bo‘lib yetishishini bilishi mumkin emasligini, bu ko‘proq o‘sha bolaning o‘ziga, intilishiga, kattalarning ibratomuz pand-nasihatlariga quloq solishiga bog’liq ekanligini o‘qiymiz.
Shohona qasrga to‘plangan bir to‘da bashang kiyingan aslzoda bolakaylar qasrni to‘ldirib maqtanishar, ota-onalarining hisobsiz boyliklari bilan quvonishar, kelajakda ota-onalaridan ham badavlatroq bo‘lish uchun harakat qilishlarini kibor bilan ta’kidlar edilar. Bu boy-badavlat bolalarning bir-birlariga gap bermay maqtanishlarini yirtiq-yamoq kiyim kiyib olgan bir kambag‘al bola tinglab, xo‘rsinar, „Bularga yetish bizga yo‘l bo‘lsin”, deb qo‘yar edi o‘zicha.Yillar o‘tib o‘sha juldur kiyimli bola yaxshi o‘qib, rassom bo‘lib yetishdi, mamlakatda eng boy odamlardan biriga aylandi, o‘ziga munosib bir qasr qurdirdi.Qasr hamda uning ichidagi xazinani ko‘rishni hamma istardi. Ertakchining „No‘xat ustidagi malika” asari ham yosh kitobxonning kulgisini qistatadi ham tannoz malikaga qahr-g‘azabini qo‘zg‘atadi.Bir shahzoda haqiqiy malikaga uylanish uchun butun yer yuzini, shahar-u qishloqlarni qidirib hech qayerdan haqiqiy malikani topa olmaydi.Hafsalasi pir bo‘lgan, tarvuzi qo‘ltig‘idan tushgan shahzoda qasrga qaytadi.Kunlardan bir kuni ko‘z ko‘rib, quloq eshitmagan mo‘jiza yuz beradi: Bir oqshom havo aynigandan aynibdi: shundoq chaqmoq chaqib, momaqaldiroq gulduros solibdi, yomg‘ir chunonam chelaklab quyib beribdiki, dahshatning o‘zginasi.To‘satdan shahar darvozasi taqillab qolibdi.Keksa qirol borib darvozani ochibdi.Darvozada malika turardi. Yo qudratingdan, uni nimaga o‘xshatish mumkin! Suv malikaning sochlari, ko‘ylaklaridan sharillab oqib, to‘ppato‘g‘ri boshmoqlarining uchlariga, tovonlariga tushardi, u bo‘lsa pinagini buzmay: “– Men haqiqiy malikaning xuddi o‘ziman”,– derdi. Malikani sinab ko‘rish ishlari ham g‘alati bo‘ladi.Tunda qirq qavat ko‘rpa ostiga bitta no‘xatni yashirib, joy solib beradilar. Tannoz oqbilak qiz ertalab o‘rnidan turar ekan, „Qanday uxlab turdingiz?”– deyilgan savolga nolish, ichki dard bilan javob beradi: „– Ey, juda yomon! – deydi u.– Ko‘zimni yummadim, desam ham bo‘ladi. Men qandaydir qattiq narsaning ustida yotdim, butun a’zoyi-badanim ko‘karib ketibdi. Naqadar dahshat!” Shahzoda qizning haqiqiy malika ekanligini bilib, unga uylanadi. Bolalar, odatda, hayvonlar, parrandalar, hasharotlar haqidagi ertaklarni sevib o‘qiydilar.Andersen yaratgan ertaklarning juda ko‘pchiligi ana shu mavzuni qamrab olishi bilan ham xarakterlidir. „Dyumchaxon”, „Irkit o‘rdakcha”, „Botqoqlik shohining qizi”, „Baqa”, „Burga bilan professor” singari ertaklari o‘zbek kitobxonlarining ham sevimli asarlariga aylanib ketgan. Xullas, Daniya ertakchisi Hans Kristian Andersenning ijodi uzoq yillardan beri yosh kitobxonlarga zavq-shavq bag‘ishlab kelmoqda.
Mustaqil mamlakatimizda kattalar adabiyotining ajralmas bir bo‘lagi bo‘lgan bolalar adabiyotining rivojlanishi, har tomonlama boyib borishida tarjima asarlarining o‘rni, ahamiyati katta. Negaki, tarjima asarlarini o‘qigan har bir yosh kitobxonning dunyo haqidagi fikri, tasavvuri boyib, o‘sha xalqning yashash sharoitlari, urf-odatlari, mehnatlari, orzu-intilishlari bilan oshna bo‘ladilar.
Asrlar osha xuddi ertak kabi eldan elga, tildan tilga o‘tib, dillarni yashnatib yurgan “Qizil Shapkacha”(Sh. Perro), “Robinzon Kruzo” (D. Defo), “Gulliverning sayohatlari” (J. Svift), “Dyumchaxon” (H. Andersen), “Oltin baliq” (A. S. Pushkin), “Tom Soyerning boshidan kechirganlari”, “Shahzoda va gado” (M. Tven), “Kapitan Grant bolalari”, “Ostin-ustin” (S. J. Vern), “Don Kixot” (J. Servantes) kabi asarlar yosh qalblarning olamga nisbatan qiziqishlarini jo‘sh urdirib yuboradi.
XX asrda bunyod etilgan “Maugli” (R. Kipling), “Kichkina Shahzoda” (A. De Sent – Ekzyuperi), “Katta va kichik Karlson” (A. Lindgren), “Toshkent – non shahri” (A. Neverov), “Vinni Pux” (A. Miln), “Ahmoq sichqoncha haqida ertak” (S. Marshak), “Uch baqaloq” (Y. Olesha), “Quvnoq japbaqlar” (B. Kerboboyev), “Doktor Aybolit” (K. Chukovskiy), “Temur va uning komandasi” (A. Gaydar), “Chipollinoning sarguzashtlari” (J. Rodari), “Styopa amaki” (S. Mixalkov), “Kim bo‘lsam ekan?” (V. Mayakovskiy), “Bilmasvoy quyosh shahrida” (N. Nosov) singari olam kezib yurgan asarlar o‘zbek kitobxon bolalarida katta taassurot qoldirmoqda.
Bir misol. Italiyaning butun jahon bolalari taniydigan J. Rodari (1920–1980) degan yozuvchisi bor. Uning “Chipollinoning sarguzashtlari” degan ajoyib asarini bolalar huzur qilib o‘qiydilar. Qarang, Chipollino Chipolonining o‘g‘li edi. Uning yettita akalari ham bor edi. Chipollotto, Chipollochcho, Chipolluchcho va boshqa piyoz xonadonining Chipolotto o‘g‘illari shular jumlasiga kiradi. Ayonki, qayerda piyoz bo‘lsa, o‘sha yerda ko‘zlarda nam bo‘ladi. Chipollinolar uncha keng bo‘lmagan bir yashikning ustidagi joyda istiqomat qilar edilar. Mabodo, bularning uylarining oldilaridan olifta zodagonlar o‘tib qoladigan bo‘lsalar, darhol dastro‘mollari bilan burunlarini berkitib, ko‘zlaridan yosh oqizib o‘tib ketar edilar. Negaki, ular piyozning achchiq hidiga chiday olmas edilar-da!
Ana shunday quvnoq kuychi J. Rodarining “Hunarning hidi qanaqa?” degan bir she’ri bog‘chalarimiz dasturidan uzoq yillardan beri joy olib keladi. She’r quvnoq misralar asosiga qurilgan. Har qanday o‘quvchini bir o‘qishda, tinglashda o‘ziga rom etib oladi. Boshda kitobxon: “Iya, hunarning ham hidi bo‘ladimi?” – deydi. Lekin she’rni o‘qigach, tinglagach, Rodariga ishonadi, qoyil qoladi, xulosa chiqaradi. Keling, eng yaxshisi “Hunarning hidi qanaqa?”ni hammamiz yana bir bor qayta boshdan o‘qib qo‘ya qolaylik:
Har hunarning o‘zicha

Bordir hidi – belgisi.

Novvoyxonadan kelar

Xamirturushning isi.

Ustaxona yonidan

O‘tib qolsang-chi agar, –

Yangi taxta, payraha

Hidi dimoqqa tegar.

Bo‘yoqchida bo‘yoqning

Hidi bo‘ladi har xil.

Oyna quchog‘idan ham

Zamaska hidi anqir.

Shofyorning kurtkasida

Benzin hidi bor doim.

Ishchining kiyimidan

Kelar mashina moyi.

Qandolatchidan esa

Mag‘izning hidi kelar.

Doktorning xalatidan

Anqir xushbo‘y dorilar.

Omoch ortidan asta

Dalada yurar dehqon.

Tuproq va o‘tloq hidi

Bo‘lar unda har qachon.

Baliqchining egnidan

Dengiz hidi chiqqanday.

Faqat bekorchilarning

Hidi bo‘lmas hech qanday.

Ishyoqmas boy qanchalik –

Atir sepsin, behuda!

Bolalar! Uning hidi

Qo‘lansa bo‘lar juda!

Zamonaviy bolalar va o'smirlar tarjima qilingan adabiyot doirasi mavjud. Xalqlarning milliy tabiati, ijtimoiy voqelikning o'ziga xos xususiyatlari, ijtimoiy voqeliklar va hayotga ijodiy yondashuv turlari, bularning barchasi boshqa tildan tarjima qilingan kitobni topishi mumkin. Haqiqiylik doirasi va chegaralari kengaymoqda, dunyo yanada xilma-xil, boy, sirli va ishonib topshiradi.
Bolalar o'qishdagi to'g'ri joy turli vaqt va xalqlarning afsonalari va afsonalariga ajratiladi. Qadimgi yunon, Olimpologik tsikl ayniqsa muhimdir. Yosh va o'rta maktab yoshidagi bolalar uchun, ko'plab ko'ngilochar va ko'rsatma, gerkultlar, argonavtlarning ekspluatatsiyasi to'g'risida afsonalar. Ko'proq oqsoqollar shoshilinch mojaro pozitsiyalarini, "Illiad" va "Odisy" ning qarama-qarshi belgilari va titanasislarining qarama-qarshiliklarini jalb qiladi. Qadimgi Yunonistonning afsonalari va afsonalarida yosh o'quvchilar dastlab doimiy foydalaniladigan dunyo madaniyat jamg'armasiga kirgan qahramonlarning nominal nomlari bo'lgan ramziy tasvirlar tizimi bilan topilgan. Kelgusida qadimiy rasmning "asosiy manbalar" bilan tanishishsiz, kelajakda Rossiya va xorijiy adabiyotlarning ko'plab asarlarini, qadimgi yunon tilining chekka bo'yoqlari va tasvirlariga kirish qiyin bo'lishi mumkin.
Bolalar va yoshlarni o'qishda ingliz va ingliz tilida so'zlashadigan Amerika adabiyoti eng muhim joyga tegishli. Rus bolalari tarjima va muzokaralar olib borishda Britaniya folklorasi, qo'shiqlar, balladalar, ertaklar asarlari mavjud. O'zbeklar uchun ingliz tilida badiiy badiiy kutubxonasi Rossiyaning sifatli tarjimalarida ham mavjud. Kitoblar va qahramonlar D defo, D defo, V. Skott, R.L. Stivenson, Ch. Dikkens, A. konan-Doyl, L. Carolla, A.A. Milna, O. Wilde va erta bolalikdagi boshqa ko'plab bolalarimiz bolalarga milliy adabiy asarlar bilan birga birga bo'lishadi.
Daniel Defo (taxminan 1660-1731). Mudofaa nomi "Robinezon Cruzo" ning qahramoni Robinezon Kruzo tufayli butun dunyoga ma'lum bo'ldi. Mudofaa ingliz haqiqiy roman yaratuvchilardan biri hisoblanadi. U tomonidan aytilgan voqea bir vaqtning o'zida ko'p sonli taqlid keltirdi. Uning ishining nomi juda uzoq va xayoliydir. Rim rus bolalari odatda qisqartirilgan nom ostida moslashgan shaklda bo'ladi. Ayniqsa, K.Ining tushishini "Robinson Cruzo" ma'lum. Chukovskiy. Ushbu roman shubhasiz yosh o'quvchilarning ko'plab avlodlari uchun eng sevimli ishlaridan biridir. Uzoq masofali sayohatning keng tarqalgan hidi, sarguzashtlar, kashfiyotlar, ijodiy mehnatning risolasi, uning inson qiyofasi - bu kitobning noqulayligi - bularning barchasi yangi narsalarni jalb qilishni davom ettiradi va qahramonga yangi o'quvchilar.
Jonatan Swift (1667-1745) o'quvchi-bolaga uning satirik romani yaratdi, "Engil Lemuel Fallerer", birinchi bo'lib jarroh, keyin bir nechta kemalar sardori. " Uning kitoblarining qabul qiluvchisi - Angliyaning oddiy odamlaridir, hazil, xo'rsinish, aristokratlar, aristokratlar, aristokratlar, ilm-nizolar hayotidan uzoqda bo'lgan nutqlik. Farzandlar tomonidan o'zgartirilgan, moslangan shaklda Lilyput va gigantlar mamlakati Gullirierning sarguzashtlari to'g'risida ikkita birinchi hikoya kirdi. Bolalar nashrlarida Gullier sayohatida, asosiy qiziqish uyg'otadigan joyning sarguzasht tomoniga, qahramonning g'ayrioddiy holatlariga qaratilgan. Agar defo hayotning g'ayrioddiyligi bilan yosh tasavvurni zabt etsa, unda dunyoga asoslangan qaytarib bo'lmaydigan axloqiy qadriyatlar haqida mulohaza yuritish qobiliyatiga sabab bo'lishi mumkin.
Romanga tarixga sheriklik janrining yangi ingliz tili asarlari orasida (1771 - 1832) romanlarga tegishli. Bizda bir vaqtning o'zida juda mashhur Rim "Avengo" ni ajoyib shoh Richard Arslning jasur ritsarining tarixini aytib berdik.
Ekzotik mamlakatlar va xalqlar bir oz vaqt o'tgach va yozib olinadi, chunki butun Evropa va Amerikaning hayotiy sarguzashtlari va sinovlarini o'tkazgan barcha Evropa va Amerikaning faoliyatini o'qiganlar o'qiydilar AQShning birinchi zamonaviy ruhoniysi Jeyms Fenimador Kuper (1789-1851) "Cherma boshchisiz" romanlarining romanlari Amerika voqeliklari, o'rta maktab yoshidagi bolalar, Kuchli va Ontario sohillari orasida eng mashhur, "Ontario sohillari orasida eng mashhur , Shimoliy Amerikadagi mustamlaka va zabt etish haqida gapirish. Kooperkaning sevimli qahramonlari va asosiy qamish pivo, ochiqchasiga, olijanob va xotirjam kuchni tan olishadi. Ularning hayoti kutilmaganda hayratda qoldiradi, ko'plab dushmanlar fitna, echkilar, barcha yangi va yangi xavf va testlar shunchaki engib o'tishdan keyin belgilar kutmoqda. Maslahatchi, mojaroning sirliligi, butun o'qishda almashinuvi, o'smir o'quvchi bilan muvaffaqiyatning to'g'ri kaliti hisoblanadi.
Angliya yozuvchisi Robert Lyuis Stivensonning sarguzasht kitoblari orasida (1850-1894), eng yaxshisi Rim "xazinalik oroli". Uning asosiysi va aslida faqat tug'ma qahro - bu o'spirin Jim. Uning dunyosiga bo'lgan nuqtai nazari, ehtiroslar tarqalgan bo'lsa, ambitsiyalar kurashmoqda, taqdir va sharoitlar odamlarni kulishadi, bu juda pragmatik dunyoning ishqiy munosabatlarini jonlantiradi.
Turli xil tarixiy bosqichda ingliz va ingliz tilida so'zlashadigan adabiyotlarni rivojlantirishdagi romantik sarguzashtlar chizig'i, bolalarga hind junglining ekzotik va go'zal dunyosida, D. Londonning ekzotik va go'zal dunyosida aytib o'tgan R. Kiplingning o'ziga xos xususiyatlariga aylandi. Oltin to'plamlar, sayohatchilarni, sarguzashtlar, xixxx -xx asrlar dunyosi ziddiyatlari tufayli buzilgan.
Ular ishtiyoqni qaynatadigan oddiy hayotning haqiqiy qiyofasi bilan odamlar har doim yaxshi va uzoqdan, insoniyatning "kulglari" amakidagi g. Bilecher-Townni tanishtirishi kerak. Ushbu kitobda ushbu kitobda o'zbekistonlik fuqarolarini ochdi.
Mark Tvien taxallusi ostida ma'lum bo'lgan keleuel Lenganor Klemensining muhim qismi (1835-1910) bolalarning idrokiga yo'naltirilganligi bilan ajralib turadi. Yozuvchi o'zi bolalik bilan "Tom Sawerer" sarguzashtlarini chaqirdi. Aslida, Tvenning ishidagi sarguzashtlar juda real taqdim etilgan va Tom, Geclberberny Finnning sarguzashtlari ular yashagan sharoitda to'liq imkoniyatdan chetga chiqmaydilar. Tvenning haqiqiy qadr-qimmati - bu mojarolarni axloqiy va psixologik tarkibga to'ldirishga muvaffaq bo'lgan, uy voqisidagi voqeliklar, ularning vaqtining ijtimoiy turlari. Va bularning barchasi odamlarning hayot va ehtiroslari, samimiy xayolparast, shoir va qahrlar, jang qilish, sevgi, kurashish uchun yashash va ehtiroslarni idrok etish bilan bo'yalgan. Tom va uning do'stlarining quvnoqligi doimo umidni saqlaydi, quvonch baxsh etadi. "Bolalar tsikli" ning keyingi asarlari, "Shahzoda va tilanchin", "Geclberberberberi sarguzashtlari", plitalar kompozitsi va stilistik atamalarida tobora mukammal va kompleks aylanmoqda.
Bu eng kulgili ayiqning Vinsi Poxinining rus farzandlari orasida uning egasi Kristofer Robin va hamma narsa, Amerika yozuvchisi Alan Hena (1882-1956). Uning ishi 1960 yilda Rossiyaning B. Nodazixikaga tarjima qilingan va shu vaqtdan beri u eng sevimli maktabgacha tarbiyalanuvchilar va yosh maktab o'quvchilari bir qator kitoblarda mustahkamlangan.
G'alati, go'yo deformatsiyalanmagan dunyo o'z ertaklarida Lyuis Keral (taxalluslar, Charlz Latuja Devjon, 1832-1898). U professional yozuvchi va uning hikoyalari emas edi, "Sivolcalalcalda", dastlab ma'lum bolalar uchun og'zaki ravishda etkazilgan. Kasb professori, Kerol va adabiyotlarda, bu dunyoda ko'pchilikning mavsuzi, buyuk va kichiklarning nisbiyligi, ajoyib va \u200b\u200bkulgili qo'shnilarni ta'kidlaydi.
So'nggi yillarda mamlakatimizda va'zgo'ylarning e'tiborini "Ringlar Egasi", "ikki qattiq", "Suverenning qaytishi" ni jalb qilgan ). U Kerroll an'anasini o'z yo'lida davom ettirishga harakat qildi. Bu shuningdek, matematik tilshunoslik darslari va bolalar bilan to'g'ridan-to'g'ri aloqada qahramonlarning tug'ilishi bilan bog'liq edi. Ancha oldin Tolkienning kitobi allaqachon qayta zaryadlangan va qayta tiklangan va ular "xayolot" ning janrining katta tijorat mashhurligini qo'lga kiritganlari sababli, Tolkienning fitnalari aniq, murakkab texnik shartlarning asosiga aylandi Filmlar hatto jiddiy manbadan ko'ra inson his-tuyg'ulari tomonidan yaxshi namoyon bo'ladigan filmlar.
Frantsuz bolalar adabiyoti rus tilida tarjimalarda keng tarqalgan.
Bu tanishish Charlz Fors persining ertaklaridan kelgan kichkina o'quvchilarimizdan boshlanadi (1628-1703).
Ular "Uxlab yotgan go'zallik", "Zolushka", "Moviy soqol", "qizil pushta", "mushuk", "barmog'i bilan". Tezkorlik, saxovat, oddiy Personing vakillarining mohiyati ularning doiralarining qadriyatlarini ma'qullashga harakat qildi. Ushbu fazilatlarning she'riyati ertaklarini muhim va zamonaviy bola uchun qiladi.
Bolalarning Julies Verne kitobini o'qishni (1828-1905) o'qigan joyni mahkam ushlang. Uning "Balonda besh hafta" romanining muvaffaqiyati (1863) barcha umidlardan oshib ketdi. Shunday qilib, geologik - "Er uchun markazga" (1864) roman "sayohat va sarguzashtlari va sarguzashtlari" (1864-1865), "Yerdan" Oyga "(1865). Romanning oxirida "Kapitan GRANSA farzandlari", ilgari yozuvchi Yozuvchi Yozuvchi Yozuvchi Yozuvchi Yozuvchi va keyingi "g'ayrioddiy sayohatlar" deb nomlangan umumiy asarlar. Uning kitoblarining asosiy ustunligi, erning barcha sirlarini bilishni istagan barcha odamlar bilan bog'liq bo'lgan, yomonlik, ijtimoiy kasalliklarni engish. Ushbu jihat, yozuvchi uchun, yozuvchi uchun juda muhim bo'lib, mashhur romanning "suv ostiga yigirma ming" yaratilgan. Kapitan Nemoning surati dastlab isyonchi, protestant, adolatsizlik, zolim zilz va zulm bilan kurashgan. "Favqulodda sayohatlar" va bugungi kunda ommabop bo'lib kiradigan boshqa romanlar "80 kun davomida dunyo bo'ylab" (1872), "Sirli orol" (1874) ni tashkil etish kerak. Uning davrida yangi edi, axloqiy sud oldida odamlarning mutlaq tengligi to'g'risida fikr bildirdi. Faqatgina bu turli millat vakillari, ijtimoiy mavqeli odamlarning asarlarida faqat bitta insoniyatning eng yaxshi yoki yomon tomonlaridan farq qiladi.
20-asrning frantsuz rassomlari orasida AQSh antuine-maie-roger deqon-si Saol-Eki-Peri-Saint-Eki-Peri-Saint-Eki-Peri-Sact-Eki-Peri tomonidan yozilgan eng mashhur "kichik shahzoda". Janr tomonidan - bu falsafiy ertak. Uning qahramoni asteroid sayyoraning rezidenti bo'lib, kutilmaganda uchuvchi oldida, Sahroning qumlarida aqldan ozgan. Uchuvchi uni kichkina shahzoda deb ataydi. Tallagichlarning barchasi yangi va yangi avlodlarni qabul qiladi. Uning ko'plab iboralar aforizmlarga aylandi.
Germaniyalik bolalar adabiyoti mamlakatimizning yosh o'quvchilari, asosan, ajoyib hikoyalar nomlari bilan bog'liq: aka-uka Grimm, Xoffman, Xofman, Xofman, Xofman, Xofman, Xofman, Xofman, Xofman, Xofman, Xofman, Xofman, Xoffman.
Yoqub (1785-1863) va XVIII-XIX asrlardagi jahon madaniyati dunyo madaniyatining muhim yo'nalishi sifatida Yoqub (1786-1859). Aksariyat fitnalarning aksariyati aka-uka Germaniya, professor-fizologlar tomonidan Germaniya, dehqonlar, fuqarolarning so'zlaridan yozib olingan ko'plab ekspeditsiyalar o'tkazildi. Tadbir qilingan birodarlarda ular dunyoning ko'plab mamlakatlarida bolalarning o'qishi muhim bir qismiga aylandilar. Bular "jasur tikuvchi", "Chaqnoq", "Metelitsa", "Aka-uka va opa", "Aqlli Elza". Samolyot harakatlarining soddaligi, shaffofligi va axloqiy va axloqiy tarkibning chuqurligi, ehtimol, Grimmning ertaklarining asosiy o'ziga xos xususiyatlari. Ularning "Bremen musiqachilari" zamondosh va mamlakatlar orqali sayohatlarini davom ettirmoqdalar.
Unga romantizm va Eaddor Agemos Xofman (1776-1822) ta'sir qildi. Orzularning buzilishi nafaqat ishqiy dunyoqarashning belgisi, balki Xofirning zerikarli hayotini va go'zal go'zallik, xayolotni orzu qilgan Xoffmanning ruhiy holatini ham tavsiflaydi. Ushbu qarama-qarshiliklar uning ajoyib voqealari: "Sandy Man", "Alien Alien", "Oltin bola", "Oltin pot", "Taxallusni laqabli jarayer". Bolalarni o'qishda "nutfarka" eng qat'iy tarzda o'rnatildi. Bu Xofmanning eng muhim va qiziqarli ertaklaridan biridir, ammo ushbu Rojdestvo tarixining qahramonlari baxtga erishishdan oldin uzoq qator qattiq sinovlardan o'tishi kerak.
Wilgelme DOF (1802-1827) turli xalqlarning ajoyib an'analari asosida sinab ko'rildi, tsikllardagi "Birlashgan" Birlashgan "Adastik-alegorik roman" ning maxsus turini yaratish uchun ajoyib an'analar asosida sinab ko'rildi. Uning ertaklari: "Kichik muk", "Xalifyor", "mitti burun". Yosh bolalar uchun "mitti burun" ertaklari Yoqubning normal ko'rinishi normal qiyofaga qaytish, bolalarning normal qiyofasiga qaytayotganida, bolalarni oqsilga aylantirishning sirli tarixi juda qiziqarli. Bu bolaning his-tuyg'ulariga ta'sir qiladi va yovuz sehrgarlar bilan bog'liq "qonli" romantikasi.
Uchinchi jildning eng yaxshi ertaklari "sovuq yurak" - bu erta marhum yozuvchi janrni boyitganidan ko'ra muhimdir. Mahalliy rivoyatlar oddiy sehrli element bilan birlashtiriladi. Qahramon ma'naviy qidiruv, yo'qotishlar va daromadlarning murakkab usulini o'tkazadi. Erta ertakning klassik va an'anaviy g'oyasi yaxshi, adolatsizlik, Mishelulaubiya, Mishel-Gigant va uning hunarmandlarining yuraksizligi bilan bir shisha odamning tasvirini tasdiqlaydi.
Rus tiliga tarjima qilingan turli xalqlar qatoridagi asl rol italiyalik yozuvchilarga tegishli.
Roman Raffaello Jovasanoli (1883-1915) "Spartak" ularga qahramonlarning ruhini olib keladi. Kasbiy tarixchi bo'lish, yozuvchi haqiqiy tarixiy shaxslarning esdalik portretlarini yaratishga muvaffaq bo'ldi - Kiladero, Yuliya Kaper, CICero, Collas, hozirgi Rimning hayot muhitidagi ajoyib odamlarning fikokorini aniq rekonstruktsiya qilindi.
Italiyaning yozuvchisi kolodiyasi (Karlo Lorentzini, 1826-1890) kichik o'quvchilariga loyiqdir. Axir, bu "Adventures Pincchio" kitobi A. Tolstoyga ilhomlantirgan A. Tolstoyning "Pinokchining" oltin kaliti yoki sarguzashtlari "ni ajoyib tarzda yaratishga ilhomlantirdi.
Ko'pgina qiziqarli bolalar yozuvchilari Shimoliy Evropa mamlakatlarini, Skandinavsiya, bu erda bolalar va bolalar uchun ijodkorlik an'anasi rivojlantirildi.
Avvalo, shubhasiz, Xans naslilar Andersen (1805-1875). U, boshqa hech kim kabi, folknorn-Pushkin printsipini o'z ishida mujassam etgan - "Ertakdir yolg'on - ha, unda yaxshi yosh dars bor." Uning ertakidagi axloqiy va fakul-ddataal printsipi, bolalar uchun fitna va ziddiyatlar uchun mutlaqo yo'q bo'ladi.
Andersenning ertaklari odamlar uchun jozibani saqlab qoladi va bolalik bilan ajralishganda. Ular beparvo, xalq manbai donolik, hissiyotlarning teskari his-tuyg'ular bilan o'ziga jalb qiladi. Andersen hech qachon hech qachon hech qachon biron bir talabchan hissiyotning timsoliga tushmaydi. Uning ajoyib ishlari Hayotning tonnalarida, quvonch, qayg'u, lirik qayg'u, har xil soyalarda, har xil soyalarda kulgili, umidsizlik, qon ketishining achchiq shirin ta'mini almashtiradi.
Yozuvchining hamdardligi har doim oddiy odamlarning yonida, ezgu yurak va toza impulslar bilan. Bu ertak va rivoyatlarda paydo bo'ladi. U hissiyotlarni namoyish etishga shoshilmayapti, ammo tashqi tomondan xotirjamlik bo'lmagan hikoya uchun, axloqsiz qahramonlarning optimizta bo'lmagan qattiqligi seziladi, bu qahramonlar ham, rivoyat esa rad etishga olib keladi.
Uning ba'zi ertaklarining ba'zi ertaklari tilning aniq ziddiyatlari mavjud ("No'xotning" podshohning yangi libosi "," Sveybow "," Sveybow "). Vaqt o'tishi bilan, yo'q, axloqiy va axloqiy potentsial kam bo'lmaydi: "Qo'rqinchli narsa o'chiriladi - cho'chqa go'shti esa qolmoqda." Uning ertakining qahramonlarining qahramonlari nafaqat "qayta tiklandi", balki "Kino va Pedoye", "Kino va pedoye", "Kinovelina"), o'simliklar ("xristavdali", "Halpun", "Spring") Shuningdek, eng keng tarqalgan uy-ro'zg'or buyumlari, shisha parcha, yoqa, eski ko'cha chiroq, suv tomchisi, gugurt, eski uy. Hayotga va jiddiy sinovlarga ega bo'lgan sevgi huquqini himoya qilish orqali, hikoyachilarning sevimli qahramonlari ayniqsa baxtli ("Qor malikasi", "Yovvoyi oqqushlar").
Asl sabablarga ko'ra "Shvetsiyadagi ajoyib hazil bilan Niels Xolgerson" kitobini yaratishga "LagerleF" bilan Selm yordamiy pulini kiritdi. U bolalar uchun Shvetsiya haqida kitob yozdi, ammo kutilmaganda u kitobning tarixiy va etnografik jihatlari bilan qiziqarli va qiziqarli va aloqasiz.
Trollar, astrid lingen vodiysidagi maftunkor badiiy olam va unutilmas belgilar, shuningdek, tomida yashaydigan chaqaloq va karlsonning tripogida.
Hammamiz asosan asosan maktab yozuvchilarining kitoblarini o'qiymiz. Biroq, xorijiy mualliflardan bolalar uchun juda ko'p miqdordagi adabiyot mavjud. Shu bilan birga, bunday kitoblar turli mamlakatlarda mamlakatimiz farzandlari uchun g'ayrioddiy va qiziquvchan bo'lgan eng yaxshi va qiziquvchan bo'lgan eng yaxshi va qiziquvchan asosiy belgilari boshqacha bo'lganligi bilan ajralib turadi.
Chet el bolalari adabiyoti turli yoshdagi asrlarga mo'ljallangan. Eng kichik va katta rasmlar uchun kitoblar. Katta bolalarga adabiyotda ko'proq ilmiy ma'lumotlar, kognitiv va ibrativ.
Ingliz bolalar adabiyoti dunyodagi eng boy va eng qiziqarli. Ehtimol, biz an'anaviy ravishda cheklangan, xushmuomalalik qoidalariga rioya qilgan mamlakatda, adabiyot noto'g'ri tug'ilishi mumkin bo'lgan, adabiyotda tug'ilishi juda g'alati tuyulishi mumkin. Ammo, ehtimol, bu ingliz tilovati, shuningdek, norozilik namoyishi - dunyoning ichkarida o'girilib turgan quvnoq va yaramas adabiyotni keltirib chiqardi ... Nonsen adabiyotida. "Bema'nilik" so'zi "bema'nilik" degan ma'noni anglatadi, "ma'no yo'q", ammo bu bema'nilikning ma'nosizligi, ma'lum ma'noga ega. Axir, bema'nilik, atrofimizdagi narsalar va ichimizdagi barcha nomuvofiqliklarni ochib beradi va shu bilan haqiqiy uyg'unlikka yo'l ochdi.
Frantsuz shoiri va tanqidchilari Charles Perra (1628-1703) dunyo shon-sharafini "onamning g'ozi yoki tarixi va eski vaqtning ertaklari va eski davrdagi ertaklar" to'plamini to'plashdi (1697). Kitobda dunyoning turli atrofidagi bolalar haqida ma'lumot bergan ertaklar: "Qizil Hap", "Zolushka" va "mushuklar". To'plam bir vaqtning o'zida ikkita nashr, Parij va Gollandiya (Gollandiyada) chiqdi.
Classicizm tarafdorlaridan farqli o'laroq, Charlz Perrot milliy folklorning sabablari bo'lgan adabiyotlarni boyitishga qaror qildi.
Charlz Perraning har bir ertak badiiy adadi va haqiqiy dunyo afsonaviy kishida, keyin boshqasi o'z tomoni bilan aks ettirilgan. "Qizil qopqoq" da qishloq hayoti bilan shug'ullangan. Ertog'idagi ertaklar qahramoni, dunyodagi hamma narsa xotirjamlik uchun yaratilgan degan imonda. Qiz muammolarni izlamaydi - yong'oqni o'ynaydi, kapalaklar, gullar va shuning uchun novda orqasida turgan qishloqda, birinchi uyda joylashgan qishloqda chetida. " Albatta, bu ertakning har qanday jiddiy izohlanishi uning nozik ma'nosiga jiddiy talqin qilishdir, ammo hayotdagi yovuz mavjudotlar va sodda odamlar farovonligi haqidagi haqiqat kamtarona rivoyat ostida taxmin qilinadi. Xavfsiz uchi bilan ertakni odatdagidan farqli ravishda, Solovoning hikoyasini tugatdi: "... Yomon bo'ri qizil shlyapaga yugurib, uni yedi." Bu tugashni xavfsiz deb uzatishda tuzatish: U erda bo'rini o'ldirdi va u erdan qizil shlyapa va buvisi, jonli va kambag'al, bilmasdan, bilmaydigan tarzda buzilishi kerak.
"Etata" mushuk "etiklar" - Melnikning ajoyib va \u200b\u200byaqin orada joylashganligi - ong va zayot qayg'uli vaziyatning qayg'usiga qanday munosabatda bo'lishini ta'kidladi.
Charlz Perroning uxlash haqida ertaklar bilan, ko'k soqol, barmoqli bola haqida, yapak va boshqa, majoziy tizimda ko'proq kompleks bolalarda birinchi maktab yillarida topiladi.
Yoqub aka-ukalarining ertaklari, Yoqub (1785-1863) va 1715 yil va uchinchi o'rinda 1822 yilda. Bu uchrashuv dunyoning turli burchaklari va Evropaning romantizm davrining ikki millatining dahosiga teng bo'lgan ajoyib badiiy ijod sifatida tan olingan. Nemis o'rta asrlarini o'rganish: tarix, madaniyat, mifologiya, huquqlar, huquq, tillar, adabiyot va xalqlari o'z xalqining ertaklarini yig'ish va nashr etish g'oyasiga olib keldi. Aka-uka ertaklarni nashr etishga tayyorgarlik ko'rayotgan birodarlar nafaqat ajoyib material bilan munosabatda bo'lishlarini tushunishdi, bu faqat ilm-fan odamlar uchun, balki xalqning bebaho badiiy merosiga ega.
Asl, betakror ertaklar bilan bir qatorda, aka-ukalarning to'plami xalqaro folklor bilan mashhur ajoyib voqealarni o'z ichiga olgan. Bir necha marta takrorlangan frantsuz tilidagi postning "qizil shlyapa" emas, faqat upchi bo'ri bo'lgan, ovchi uni otishni xohladi, lekin qaychi olish va qornilarini kesish yaxshiroq deb o'yladi.
"Mo''jizaning qush" ertaklarida Charlz Perro ertaklari bilan o'xshashlikni ko'k soqol va "kemaovich" ertaklari bilan, "kemaovichki" ertaklari bilan uxlab yotgan go'zallik haqidagi ertak bilan o'xshashlikni ko'rish juda oson. Rossiyaning o'quvchisi, A.S.ni qayta ishlashda keng shon-sharaf olishda keng shon-sharaf olish uchun qor oqi haqidagi ertak haqidagi ertakning yaqinligini izlaydi "" O'lgan malika va ettita qahramon "va" Qushlar topilgan "ertakning" Etti qahramon "ning ertaklari va" Tsar "dengiz piraligi haqidagi tanish fitnasi bilan tanishadi.
Maktabgacha tarbiyachilar uchun ochiq bo'lgan ertaklar quyidagilarni o'z ichiga oladi: "Solomomka, Burchak va Bob", "Shirin pororgro", "Breme va kirpi", "Bremen Street Musorsilar", "
1835-1837 yillarda Xans-nasroniy Andersen uchta peri ertaklarni to'plashdi. Ular: "Yashil", "Falikol PA Morochina", "Qirolning yangi libosina", "Tumbelina", "Tumbelina" va boshqa taniqli asarlar.
Uchta to'plamda chiqarilgandan so'ng Andersen boshqa ko'plab ertaklarni yozdi. Asta-sekin, ertak yozuvchining ishida asosiy janrga aylandi va uning o'zi uning haqiqiy kasbini tushundi - u deyarli faqat ertaklarning Yaratuvchisi bo'ldi. 1843 yildan kelgan yozuvchi "Yangi ertaklar" deb nomlangan yozuvchi - ular bundan buyon kattalarga to'g'ridan-to'g'ri murojaat qilishgan. Ammo shundan keyin u bolalarni sog'inmadi. Darhaqiqat, ikkalasi ham "qat'iyatli askar" va "xunuk o'rdak (1843) va" Soldscale "(1845-1866) va" Qor malikasi "(1843-1846) va Boshqa barcha ertaklar bola tomonidan juda ko'p qiziquvchan bo'lib, ular ko'pchilikda, ularda ishlagan yozuvchi sifatida yozuvchi sifatida Andersen yo'llari bo'lgan bolalarning ma'nosini oshirib yuboradilar kattalar.
Yozuvchining ko'plab ertaklaridan, o'qituvchilar maktabgacha yoshdagi bolalarga eng mos keladigan narsalarni tanladilar. Bular ertaklar: "Beshta pod", "No'xotdagi malika", "xunuk o'rdak", "tebtelina".
"Yomon o'rdak" ertaklari har safar xotiraga olib keladigan voqeani har safar xotiraga olib keladi, bu uning tashqi ko'rinishi uchun noto'g'ri baho berish zarur. Tanlab bo'lmaydigan, ta'qib qilinmaydigan, ta'qib qilinadigan va xunuk jo'janing ko'zlari hovli, Tabiatning go'zal ijodlari o'rtasidagi eng go'zal jonzotga aylandi. Zerdy o'rdakining hikoyasi gapga kirdi. Ushbu ertakda ko'plab shaxsiy, Andersenovskiy - Axir va yozuvchining o'zi hayoti davomida umumiy tan olinmagan. Bir necha yil o'tgach, dunyo badiiy dahosining oldiga suyandi.
.

Xulosa
Chet el bolalar adabiyoti bugungi kunda o‘zining janriy va tematik xususiyatlari jihatidan turli-tuman, o‘ziga xos tarzda shakllanib ulgurdi. Unga dunyoning eng taniqli yozuvchilari o‘z iste’dodlarini va faoliyatlarini bag‘ishlashgan. Chunki ular insoniyat kelajagi o‘sib borayotgan avlod qo‘lida ekanligini yaxshi anglashadi... Eng asosiysi, yosh inson adabiyot yordamida, fransuz shoiri Polya Elyuara ta’biri bilan aytganda, o‘zining dunyoqarashida “bir kishi ufqidan barcha kishilar ufqiga” ko‘tarila oldi. Binobarin, hozirgi zamon chet el bolalar adabiyoti quyidagi omillar ta’sirida maydonga keldi, deyish mumkin: – Folklor asarlari hamda klassik yozuvchilarning avval kattalarga mo‘ljallangan, ammo vaqt o‘tishi bilan bolalar kitobxonligi doirasiga kirib, kichik kitobxonga so‘zlab berish uchun hikoya tarzida qayta ishlangan asarlari (qadimgi yunon afsonalari, D. Defo, D. Svift, M. Servantesning romanlari). – Bolalar kitobxonligi doirasiga qisqartmalarsiz va qayta ishlanmasdan kirgan folklor hamda mumtoz asarlar (folklordagi erkalamalar, topishmoqlar, allalar, shuningdek, V. Skott, Ch. Dikkens va boshqalarning asarlari). – Bevosita bolalarga mo‘ljallangan asarlar. Binobarin, ayrim ijodkorlar va ularning asarlari endilikda bolalar kitobxonligi mulkiga aylanib ulgurdi.

Adabiyotlar ro’yxati

1. Jumaboyev M. O’zbek va chet el bolalar adabiyoti. Majmua-darslik. T.: O’zbekiston, 2002
2. Karlo Kollodi. Pinokkioning boshidan kechirganlari. T., 2009
3 . Perro Sh. Mening onajonim Gusinning ertaklari. - T.,1991

Elektron ta’lim resurslari

1. www.tdpu.uz
2. www.pedagog.uz
3. www.Ziyonet.uz