Ўзбекиcnон республикаси қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлиги тошкент ирригация ва мелиорация институти

y₂ 3. Датчикнинг нисбий хатолиги -  = -------- . 100% у₁
4. Датчикнинг динамик тавсифномаси - чиқиш сигналининг вақт мобайнида ўзгарилишини кўрсатади.
Датчикнинг динамик тавсифномаси чиқиш сигналининг вақт мобайнида ўзгаришини кўрсатади.
Резистив датчиклар чизиқли ва бурчак Ҳаракатларни куч ва моментлар, тебраниш ва вибрациялар, харакат ва ёруглик каби ноэлектрик катталикларни назорат қилиш ва ўлчаш жараёнларида қўлланилади.
Резистив датчиклар гурухига потенциометрик, кўмир (контактли), тензометрик каби датчиклар (фоторезистив, терморезистив) киради. Бундай турдаги датчикларнинг иш принципи назорат қилинаётган катталикнинг таъсирида унинг актив қаршилиги ўзгарилишига асосланган бўлади.
Потенциометрик датчикларда назорат қилинаётган ҳаракат сезгир элементга узатилиб унинг қаршилиги ҳисобига ўзгарувчан ёки ўзгармас кучланишга айлантирилади
Потенциометрнинг харакатланувчи контакти назорат қилинаётган ҳаракатга боғланган бўлиб, объектнинг ҳолати ўзгарилганда унинг қаршилиги ҳам ва иккиламчи асбобдаги кўрсатгич ўзгарилади. Иккиламчи асбоб эса назорат қилинаётган параметрлар бирлигида даражаланган. Кучланишнинг тебранишларини таъсирини йуқотиш мақсадида стабиллашган манбалардан фойдаланиш тавсифланади.
Потенциометрик датчикнинг тавсифномалари ва сезгирлиги аналитик усулда қисобланади. Кўрсатилган схема учун қуйидаги тенгламани тузса бўлади.


Rx X Ix Ra
------ = ---- -: ----- = -------- (1.1) R l Ia Rx


I= Ix+Ia. Ucт=I(R-Rx)+IaRa. (1.2)

Потенциометрик датчиклар юқори даражадаги аниқлик ва тавсифномалари ўзгармас, содда, кичик габаритлари ва арзонлиги билан ажралиб туради. Бундан ташқари, улардан фойдаланилаётганда қўшимча кучайтиригичларни ишлатишни хожати йуқ, чунки уларнинг чиқиш қуввати иккиламчи асбоблар учун етарли. Лекин харакатланувчи контактнинг мавжудлиги уларнинг пухталигини пасайтиради.

Индуктив ва трансформатор датчиклари
Электромагнитли датчиклар содда тузилиши ва пухталиги билан автоматика тизимларида кенг миқёсда қўлланиб келинмоқда. Электромагнитли датчиклар кириш катталигини ўзгариши бўйича индуктив, трансформатор ва магнитоелацик турларига бўлинади.
Индуктив ва трансформатор датчикларнинг иш принципи пўлат якорнинг ҳолати ўзгарилганда пўлат ўзакли чулғамнинг индуктивлиги ўзгаришига асосланган.
Индуктив ва трансформатор датчиклари ўзгарувчан ток занжирларида ишлаб, микроннинг ундан бир =исмидан то бир неча сантиметргача бўлган харакатларни ўлчайди ва уларни назорат қилади.
Датчикнинг кириш катталиги ҳаво бўшлиғи бўлиб, чиқиш катталиги I_a. иккиламчи асбобдаги ток бўлади. I_{a қиймати чўлғамнинг индуктив қаршилиги ҳамда ўлчов асбобининг актив қаршилигига боғлиқ Чулғамнинг индуктивлиги иккита ҳаво бўшлиғни ҳисобга олган ҳолда қуйидаги тенглама орқали ифодаланади:}

L=2²S10^-7/ (1.3)

чиқишдаги ток эса: I_o’зг=U/Z=U/R²+(L)² (1.4)

бу ерда: R=R_ч+R_o’зг - чулғамнинг ва ўлчов асбоби қаршиликларининг

йиғиндиси, Ом;


L - чулғамнинг индуктив қаршилиги,Ом;
 - чулғамнинг ўрамлар сони;
S - магнит ўтказгичнинг кесим юзаси, м²;
 - хаво бўшлиғи, m.
Датчикнинг сезгирлиги қуйидаги тенглама орқали ифодаланади:
К_д=dI_o’зг/d=U10⁷/2²S (1.5)
Дифференциал датчикларда кириш сигналининг белгиси ўзгарилганда чиқиш сигналининг белгиси ҳам унга мос равишда ўзгаради.