‘zbekist0n respubukasi oliy уа ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

2.1. Arab mamlakatlaridagi dastlabkl iqtisodiy g‘oyalar.
Islom dinidagi iqtisodiy qarashlar. Ibn Xaldun
Sharq mamlakatlarida feodal munosabatlar III-VIII asrlarda 
shakllana boshladi. Bu yerlarda pul, mehnat munosabatlari biroz 
yengillashdi. Davlat xususiy egalik va foydalanish uchun yer ajrata 
boshladi. Xususiy yer egaligining turli shakllari saqlangani holda davlat 
asosiy va unumdor yerning egasi sifatida, zarur paytda xususiy 
xo‘jaliklaming barcha ishlariga bemalol aralashish, yer solig‘ini yig'ish 
huquqini yo‘qotgan emas. Shu sababli Sharqda «davlat feodalizmi»ning 
turU shakllari saqlandi va iqtisodiy qarashlarda ham o‘z aksini topdi.
Ilk feodal munosabatlar va shu davrdagi iqtisodiy g'oyalaming asosi 
Qur’oni Karimda (arabcha qiroat, ya’ni o‘qish) aks etgan (VII-VIII 
asrlar). VI asming oxiri-VII asming boshlarida Arabistonda feodal 
munosabatlaming shakllanishi tufayli yagona davlat barpo etishga da’vat 
kuchaydi. Bu harakat so‘nggi din - islomda o‘z aksini topdi. Islom 
ta’limoti payg‘ambarimiz Muhammad alaybissaUomga Alloh taolo 
tomonidan nozil qilingan Qur’oni Karimda mujassamlashgan. Qur’oni 
Karimdagi asosiy g'oyalardan biri barcha musulmonlaming qardoshligi 
bo‘lib, halol mehnat, dehqon va hunarmandlar mehnati ulug'landi, 
barcha boylik shu asosda paydo bo‘lishi uqtirildi. Bu muqaddas kitobda 
yozilishicha, Alloh taolo savdoga katta ahamiyat bergan, sudxo'rlikni, 
ya’ni ribo‘ (sudxo‘rlik foizi)ni harom qilgan, mulkning muqaddasligini, 
birovning mulkiga xiyonat va hatto hasad qilishni katta gunoh degan. 
Islomda jamiyatning tengsizligi taqdiri azaldan deb tan olinadi, ammo 
halollik va to‘g‘rilikka buyuriladi va yolg'on ishlatish, o‘g‘rilik va mehnatsiz 
daromad topish man qilinadi. Qarz olish va berish, merosni taqsimlash 
(4-sura, 8-oyat), yetim-yesirlarga muruwat, xayr-ehson qilish (3- 
sura, 128-oyat) haqidagi oyati karimalaridan kelib chiqadigan g'oyalar 
hamda soliq turlari va miqdori ham katta ahamiyat kasb etadi.
Islom huquqshunosligida foyda miqdori 10 foiz qilib belgilangan 
(buni boshqa fikrlar bilan solishtiring).

---

Sharq iqtisodiy tafakkurining rivojlanishida arab mutafakkiri ibn