Ózbekistan respublikasi informaciyaliq texnologiyalari hám kommunikaciylarin

ÓZBEKISTAN RESPUBLIKASI INFORMACIYALIQ

TEXNOLOGIYALARI HÁM KOMMUNIKACIYLARIN
RAWAJLANDIRIW MINISTIRLIGI
MUHAMMED AL-XOREZMIY ATINDAG’I TASHKENT
INFORMACIYALIQ TEXNOLOGIYALAR UNIVERSITETI
NÓKIS FILIALI

TELEKOMMUNIKACIYA TEXNOLOGIYALARI HÁM KÁSIPLIK TÁLIM FAKULTETI

«Sanli ekanomika» bag’dari I kurs studenti
Nurniyazov Damirdin’
Akademiyaliq jaziw pa’ninen jazilg’an
ÓZ BETINSHE
JUMÍSÍ
Tema: “Tariyx hám mádeniyat”.
( didaktikalıq tekst jaratıw).

Tayarlag’an D.Nurniyazov
Qabillag’an U.Jaksimova

Tariyx hám mádeniyat
TARIYX — tábiyaat hám jámiyettegi hár qanday ózgeris hám rawajlanıw procesin ańlatiwshı termin. Insaniyat, jáne onıń turmısı, áwladlar almasıwı, civilizatsiyalar, jámiyet hám mámleketlikler qáliplesiwi, ótken zamanı hám rawajlanıwı menen baylanıslı processlerdi uyreniwshi pán bolip esaplanadi. Prezident I. Karimov tariyxtıń ruwxıylıqta tutqan ornına joqarı baha bergen". Ruwxıylıg’ın qayta tiklewi, tuwılıp ósińki jurtında ózin basqalardan kem sezbey, basın bálent kóterip júriwi ushın insanǵa, álbette, tariyxıy yad kerek. Kim bolıwınan qaramastan, jámiyettiń hár bir aǵzası óz ótken zamanın jaqsı bilse, bunday adamdı joldan urıw, hár túrlı isenimler tásirine alıw múmkin emes. Tariyx sabaqlari insandı qıraǵılıqqa ha’m sergeklikke úyretedi, erk-ıqrarın bekkemleydi. Insan ushın tariyxınan juda bolıw, turmısinan júda boliw siyaqli bolıp esaplanadı". Bul ideyanıń ma’nisinde bizler tu’siniwimizge boladi xalqımızdıń o'zligini ańlawda da tiykarg’i orinda tariyx jatatug’inlig’in . Shın tariyxdi bilmesdan turıp bolsa ózlikti ańlaw múmkin emes.
Tariyx páni — insaniyattıń pútkil ótken zamanı dawamında jámiyet turmısında júz bergen waqıya, hádiyse hám processlerdi pútin tárzde úyrenedi. Bul pán social-gumanitar pánler (filosofiya, sotsiologiya, ekonomika, psixologiya h.t.b) sistemasınıń bólegine kiredi. Túrli social hám gumanitar pánler insan hám jámiyet ómiriniń bólek táreplerin úyrense, tariyxtıń o’zi bolsa — xalıq, jámiyet, mámleket, mámleket ómiriniń ótken zamanı hám házirgi dáwiri jónindegi dálil hám maǵlıwmatlardı jıynaw, analiz qılıw, tóplanǵan bilimlerdi málim bir sistemaǵa salıw hám teoriyalıq tárepten, ulıwmalastırıw bolıp tabı ladı. Usinin' menen biz tu’sinip an’lawimizg’a boladi “Tariyxsiz-keleshek joq” ekenligin.
Mádeniyat bul – insan iskerligi hám áhmiyetin belgileytuǵın rásmiy dóretpeler kompleksi bolıp tabıladı. Mádeniyat – muzıka, ádebiyat, kórkem-óner, arxitektorlıq, teatr, kinematografiya, turmıs tárizi sıyaqlı xızmetlerde kórinetuǵın bolıwı múmkin. Bul mániste mádeniyat óz ishine kórkem óner, pán hám ruwxıy sistemalardı aladı dep tu’siniwimizge boladi. Mádeniyat — jámiyet, insan dóretiwshilik kúsh hám qábiletleri tariyxıy rawajlanıwıdıń arnawlı bir dárejesi.
Orta ásir mádeniyatınıń ullı wákilleri bolg’an Abu Ali ibn Sino, Beruniy hám basqalar “Qala turmısi tárizin jámeyet ha’m mádeniyatin’ jetiklik forması retinde ta’riyiplegenler”.
Mac Forobiy pikrine qaraǵanda: hár bir insan óz tábiyatına kóre, “Joqari dárejedegi jetiklikke erisiw ushın umtiladi, bunday jetiklikke tek qala jámááti arqalıǵana erisiledi”. Onıń bul pikirdi aytiwinsha, mádeniy jámiyet hám mater iallıq qala (yamasa mámleket) usınday boladi. Bul mámlekette hár bir adam kásip-o’nerde erkin , hámme ten’likte bolıp tabıladı, adamlar ortasında parq bolmaydı, hár kim ózi qálegen yamasa tańlaǵan kásip-óner menen shuǵıllanadı. Adamlar shın mánisi menen azat jasaydılar degen ma’nis mazmung’a kelsek boladi.
Alisher Nawayi “Jetik etika, bilimli hám ádalatlı jámiyet, jámáát máselesin atap kórsetiw menen birge, ruwxıy joqarılıqqa erisiwdiń tiykarǵı kriteryası dep, adamgershilik ideyalarına muwapıqlıqtı tu’siniledi” , dep ko’rsetip bergen.
Biz bunnan tu’siniwimizge boladi ulli oyshillarimizdin’ da aytip ótkenindey “Tariyx ha’m ma’deniyatin” bir-birine teren’ baylanisli ekenlligin ha’mde olardi bir-birinen eshte ajiratiwg’a bolmaytug’inligin an’lap jetsek boladi.