Ўзбекистон миллий университети Фалсафа факультети Ўзр фа фалсафа ва ҳуқуқ институти

1990 йилда собиқ СССРда умумий 
тангликнинг иккинчи, ниҳоятда 
зиддиятли даври бошланди: КПСС 
сиёсий ҳукмронлигини йўқотган, мафкура 
моҳасида жиддий ўзгаришлар содир 
бўлди, жамиятдаги зиддиятлар энг 
сўнгги босқичига — «портлаш» ҳолатига 
етди, миллий қадриятлар билан боғлиқ 
бўғинда номутаносиблик ҳоллари пайдо 
бўлди. бунга мос равишда эса 
республикаларда мустақиллик томон 
бурилиш кучайиб борди, собиқ СССРнинг 
ижтимоий тузумига мос қадриятлар 
тизимининг барқарор ҳолати бутунлай 
йўқолди. 
1990 йил 20 июнда Ўзбекистон Олий 
Совети «Мустақиллик декларацияси»ни 
қабул қилди, иттифоқнинг зарз кетган 
қадриятлар тизимидаги таркибий 
қисмларда ажралиш рўй берди ва 
республикалар билан боғлиқ мустақил 
қадрият тизимлари ижтимоий-сиёсий 
мазмун билан бўлиб, миллатларнинг ўз 
ҳуқуқини ўзи белгилаши тўғрисидаги 
халқаро ҳуқуқнинг миллий қадриятлар 
тизими билан боғлиқ қоидаси 
Ўзбекистон мисолида ҳам амалиётга 
айлана бошлади. Бунда умуминсоний 
қадриятларга содиқлик ғояси эълон 
қилинди. 
 
Собиқ СССРда бутун жамиятни ягона марказдан бошқариш усули, зўрликка 
асосланган тоталитар, умумижтимоий ва иқтисодий тизимлар беқарор бўлиб қолган 
даврда республикаларда барқарорликни сақлаб қолиш асосий аруриятга айланди. 
Улкан давлатнинг уруш алангаси ичида қолиш хавфи туғилган бундай шароитда, 
минтақалараги ҳамжиҳатликни сақлаш борасидаги мустақил ривожланиш йўлига ўтиб 
олаётган республикалар, ёш давлатлар раҳбарияти зиммасига ниҳоятда оғир вазифалар 
тушди. Ўзбекистон Президенти И.А.Каримов бу даврни ниҳоятда образли ва лўнда 
тарзда қуйидагича ифодаланган: «Дунёга келган чақалоқ аввал эмаклаб, кейин тетапоя 
бўлади. Вазият шундай келдики, Мустақил Ўзбекистон туғилган куниёқ оёққа туришга, 
ўзи юритишга мажбур бўлади».
26
Собиқ СССРнинг умумжамият миқиёсидаги қадриятлар тизими беқарор бўлиб 
қолган, баъзи республикалардаги миллий озодлик ҳаракатлари ҳарбий йўл билан 
бостиралаётган, айрим худудларда зиддиятлар урушга айланиб кетаётган даврда 
республикаларда янги қадриятлар тизимини вужудга келтириш, эълон қилинган 
қадриятларни барқарор этиш даври бошланган эди. иттифоқ ҳукумати беқарор бўлган 
қадриятлар тизимини сақлаб қолиш учун қанча кўп ҳаракат қилгани сари, 
республикаларда мустақил қадрият тизимларининг асосларини ижтимоий-сиёсий 
жиҳатдан шакклантириш давом этди. иттифоқдаги қадриятлар тизими ўзининг 
ҳудудий, минтақавий, миллий, маънавий соҳаларда кишиларни бирлаштириб турадиган 
мезон сифатидаги аҳамиятини йўқотиб қўяётганлиги марказдаги баъзи ҳкмронликни 
26
Каримов И.А. Ўзбекистон: миллий истиқлол, иқтисоқ, сиёсат, мафкура. Т.1. — Т.: Ўзбекистон, 1996. 4-бет. 
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

78
қўлдан бермаслик учун ҳаракат қилаётган кучларнинг қисқа муддат жонланишига олиб 
келади. Бу борадаги интилишлар эса, 1991 йилнинг 19-21 августида баъзи 
арбобларнинг давлат тўнтариши қилишга уриниши, «машҳур уч кунлик ҳокимият» — 
ГКЧПнинг уммон юзидаги кўпик сингари бир лаҳзалар талвасаси сифатида намоён 
бўлди. аммо бу талваса чок-чокидан сўкилиб бораётган собиқ иттифоқнинг нафақат 
ҳудудий, ижтимоий ёки миллий эмас, балки умумий қадриятлар тизимининг умрини 
узайтира олмади… Тарих бунда ҳам умрини яшаб бўлган тузумларга хос қадриятлар 
тизимининг ижтимоий жараёнлар натижасида ўтмишга айланиши ва янги тизим дунёга 
келиши учун имконият яратилишини исботлади. 
1991 йилнинг августи СССРни ягона