Ўзбекистон Республикаси Банк-молия академияси Пулнинг металлик назарияси

Ўзбекистон Республикаси Банк-молия академияси

Пулнинг металлик назарияси
Режа:

1. Металлик назарияси тушунчаси

2. Металлик назариясининг асосчилари
3. Назариянинг ютук ва камчиликлари
4. Хулоса

Ушбу эссенинг мазмуни пул, капиталистик ва металлик назарияси тушунчаларининг жамиятимизга кириб келиши, бозор иқтисодиёти шароитида пул-кредит механизмини тартибга солиниши, пул-кредит сиёсати ёки оддий қилиб монетар сиёсатнинг иқтисодиётга таъсири марказий ўринда эканлиги, илғор иқтисодчи олимлар диққат эътиборини айнан шу муаммоларга қаратилганлиги ҳақидадир.

Металлик назарияси тушунчаси - капитал ҳаракатининг дастлабки даврида тараққий этди. Монета таркибини бузиш (монетанинг оғирлик миқдорини камайтириш)га қарши курашда прогрессив роль ўйнади. Бу назариялар ўша давр руҳи ва тузилаётган буржуазия эҳтиёжларини акс эттириб, меркантилистлар бақувват металл пуллар тарафдори бўлиб чиқдилар. Бу назария ўша давр капитализмининг энг ривожланган давлати Англияда майдонга келди.
Металлик назариясининг асосчилари тушунчаси Европада ХV асрда пул танқислиги муаммоси билан узвий боғлиқдир. Металлик назариянинг асосчиларидан бири У. Стеффорд (1554-1612 й.) эди. У ўз қарашларини ўзининг Лондонда 1581 йилда чоп этилган «Ватандошларимизнинг баъзи одатий аризаларининг қисқартмаси» асарида баён этди. Бу оқим тарафдорлари Англияда Т. Мен (1571-1641й.), Д. Норс (1641-1691й.), Францияда бу таълимотни А. Монкретьен (1575-1621й.), Италияда Ф. Тамани (1728-1787й.) ва бошқалар ривожлантирди. Уларнинг фикрича, барқарор металл валюта жамият иқтисодий тараққиётининг муҳим шартларидан биридир. Жамият аъзоларининг жамғаришга бўлган интилиши иқтисодчиларнинг бойлик манбаини ўрганишларига сабаб бўлади. Улар бу манбани савдодан изладилар. Уларнинг эътироф этишларича, актив савдо баланси мамлакатга олтин ва кумушнинг келишини таъминлайди. Уларнинг эътироф этишларича, актив савдо баланси мамлакатга олтин ва кумушнинг келишини таъминлайди.
К. Книс банкноталарни тан олган ҳолда, ҳеч нима билан таъминланмаган қоғоз пулларга қарши чиқди. Унинг фикрича, пул муомаласи металл билан таъминланган банкноталар ва металл монеталарга асосланиши шарт. К. Книс таъкидлашича, олтин ўз табиатига кўра пулдир Шундан сўнг металлик назарияси тушунчасида олтин танга, олтин куйма ва олтин девиз стандартлари пайдо бўлди.
Назариянинг ютук ва камчиликлари ҳақида тўхталадиган бўлсак, металлик назария тарафдорлари жамият бойлигини қимматбаҳо металлар билан алмаштириб, улар пулнинг ҳамма функцияларини бажаради, деб ҳисоблар эдилар.
Илк металл назария тарафдорларининг асосий камчиликлари қуйидагилардан иборат эди:
– илк металлчилар ҳақиқий пулларни қиймат белгилари билан алмаштириш зарурлиги мақсадга мувофиқ келишини тушуниб етмадилар;
– илк металлчилар пулнинг жамият тараққиётида товар муомаласи асосида юзага келган тарихий категория эканлигини тушунмадилар;
– улар жамият бойлиги деб қимматбаҳо металларни жамғаришни тушундилар ва «бундай бойлик манбаи савдодир» деган ноўрин фикрга келдилар. Шунингдек, жамият бойлиги меҳнат натижасида вужудга келадиган моддий ва руҳий қадриятлар йиғиндиси эканлигини тушуна олмдилар. Илк металлик назария тарғиботчилари савдо буржуазияси манфаатларини ҳимоя қилиб чиқдилар.
II-жаҳон урушидан сўнг металлизм тарафдорлари олтин монета стандартини қайта тиклаш мумкин эмаслигини тан олиб, ўз назарияларини ҳимоя қилиш мақсадида олтин қуйма стандарт ва олтин девиз стандартга асосланган банкнота ишлаб чиқаришни ёқлаб чиқдилар.
1929-1933 йиллардаги жаҳон кризисидан кейин барча мамлакатларда олтин девиз стандартнинг баъзи элементларини олтин доллар стандарт ўзида олиб қолди. Бу стандартнинг ўзига хос хусусияти шунда эдики, биринчидан, бу стандартдан фойдаланиш ҳуқуқи фақатгина чет эл эмиссион банклари учунгина сақлаб қолинган эди, иккинчидан, бу стандартда фақатгина АҚШ долларигина олтин билан алоқасини сақлаб қолган эди, холос. 1971 йил декабрь ойидан бошлаб долларнинг олтин паритети бекор қилиниши билан олтин стандартнинг барча кўринишлари ўз кучини йўқотди.
Умуман олтин стандарти барбод бўлиши ва иқтисодиётни давлат иштирокида бошқарилишига ўтилиши билан металл пул назарияси бошқа назария билан алмаштирилади. Неометализмоимининг асосий камчилиги шундаки, улар иқтисодиётни давлат томонидан бошқарилиши билан олтинга алмаштирилмайдиган кредит пуллар орасида ички боғлиқликни эътиборга олмадилар.
Металлик назарияси тушунчасидан хулоса килиш мумкинки, бу стандартнинг ўзига хос хусусияти биринчидан, бу стандартдан фойдаланиш ҳуқуқи фақатгина чет эл эмиссион банклари учунгина сақлаб қолинган эди, иккинчидан, бу стандартда фақатгина АҚШ долларигина олтин билан алоқасини сақлаб қолган эди, холос. Кўпгина давлатларда банкноталарни олтинга алмаштириш амалиётда бекор қилинади. Ўша даврдан АҚШ доллари асосий валюта сифатида сакланиб қолишга эришилди. Олтин стандарти барбод бўлиши ва иқтисодиётни давлат иштирокида бошқарилишига ўтилиши билан металл пул назарияси бошқа назария билан алмаштирилди. Кейинчалик жамиятга пул сифатида фақатгина металлни эмас, балки Марказий банк банкноталарини ҳам эътироф этилиши, хўжаликда кредит асосий мавқега эга бўла бошлаши ва бу олтин монеталар билан бирга банкноталарнинг хам муомала килиш имкониятини пайдо килди.

Ўзбекистрн Республикаси Банк –молия академияси

“Банк иши ва аудити” йўналиши “БИА-1/22” гуруҳ талабалари
1.Аъламов Зафархўжа Шавкат Ўғли
2.Абдуллаев Мирзоҳид Алишер Ўғли
3.Абдуллаев Рустамжан Равшанович
4.Абдусаттарова Соҳибахон Ўктамжон Қизи
5.Аҳадов Жонибек Абдурасул Ўғли
6.Алижонов Ҳаётбек Иқболжон Ўғли
7.Аманбаев Бобур Хамзуллаевич
8.Артиқов Маъмуржон Убайдулла Ўғли
9.Бафоев Фаррух Жўрақулович
10.Бегимкулова Нигора Нурмаматовна
11.Бердимуротова Гулмира Сулаймон Қизи
12.Бобоев Учқун Исроилович


Начало формы
Конец формы
Начало формы