Ўзбекистон республикаси давлат солиќ ЌЎмитаси солиќ академияси

Ishlab chiqarishga yangidan qabul qilingan
asosiy vositalar qiymati
---------------------------------------------------- ;
Asosiy vositalarning yil oxiridagi
Boshlang’ich qiymati
Asosiy vositalarning chiqib ketish koeffitsiyenti esa quyidagi tartibda aniqlanadi:
Joriy davrda chiqib ketgan asosiy vositalar qiymati
-------------------------------------------------------------
Asosiy vositalarning yil boshiga bo’lgan qiymati

Bu tarkiblashni asosiy vositalarning jami qatori va har bitta tarkibi bo’yicha berib o’tish mumkin. Tahlil jarayonlarida asosiy vositalarning yangilanish va ishlab chiqarishdan chiqarish sabablariga ham e’tibor beriladi. Bunda korxonaning asosiy vositalarini yangilash manbalari bo’lib:

• 
  kapital qo’yilmalar va investitsiyalar;
  
• 
  xususiy kapitalning o’sishi;
  
• 
  uzoq muddatli kreditlar va qarzlar;
  
• 
  maqsadli moliyalash va subsidiyalar;
  
• 
  tekinga olingan asosiy vositalar;
  
• 
  grantlar va boshqa manbalar hisoblanadi.
  

Asosiy vositalarni ishlab chiqarishdan chiqarish sabablariga quyidagilarni kiritishimiz mumkin:

• 
  asosiy vositalarning ma’naviy eskirishi;
  
• 
  asosiy vositalarning jismoniy eskirishi va foydalanish uchun yaroqsiz holatga kelishi;
  
• 
  asosiy vositalarning ortiqchaliligi;
  
• 
  asosiy vositalarni sotish;
  
• 
  o’g’irliklar, yo’qotishlar va boshqa chiqimlar.
  

Bugungi kunda korxonalardagi asosiy vositalarning texnik holati va harakat ko’rsatkichlarini tahlil qilib borish bilan bir qatorda, korxonaning asosiy vositalar bilan ta’minlanganligi darajasini hamda xodimlarning asosiy vositalar bilan qurollanganligi darajasini ham tahlil qilib borish maqsadga muvofiqdir. Korxona (firma)ning asosiy vositalar bilan ta’minlanganlik yoki qurollanganlik darajasi deb ishlab chiqarishning me’g’r darajasida mehnat vositalari bilan ta’minlanganligiga aytiladi.

Avvalo, korxona (firma)ning mehnat vositalari bilan ta’mminlanganligida quyidagi jihatlarini farqlash lozim:

• 
  o’ziga tegishli bo’lgan mehnat vositalari bilan ta’minlanganligi;
  
• 
  ijaraga olingan mehnat vositalari hisobiga ta’minlanganligi.
  

Demak, korxona har ikkala holatda ham asosiy vositalar bilan ta’minlanganlikning me’g’r ko’rsatkichlariga ega bo’lishi mumkin.
Asosiy vositalar bilan ta’minlanganlik tahlilida korxona (firma) da asosiy vositalarning rejaga va o’tgan yillarga nisbatan mutloq va nisbiy o’zgarishlariga baho beriladi.
Asosiy vositalar bilan qurollanganlik darajasi ularning samaradorlik ko’rsatkichlarini o’rganish asosida to’ldiriladi. Ya’ni, korxona faoliyatiga faqat miqdor ko’rsatkichlar orqaligina emas balki sifat ko’rsatkichlarini ham o’rganish asosida baho beriladi.