Ўзбекистон республикаси давлат солиќ ЌЎмитаси солиќ академияси

2. Talab va taklifni ifodalovchi ko’rsatkichlar tizimi

Kishilik jamiyati rivojlanar ekan, fan va texnika taraqqiyoti ildam qadamlar bilan yangilanayotgan sharoitda insoniyatning tovar va moddiy qiymatliklarga bo’lgan ehtiyoji-talabi uzluksiz o’zgarib – ortib boradi.

Talab o’zgarishi (elastikligi) mavjud bo’lib, u

1. 
   Baholar o’zgarishi va holati;
   
2. 
   Xaridorlar miqdori va ularning didi, istagi;
   
3. 
   Iste’molchilarning pul daromadi;
   
4. 
   O’rnini almashtirish mumkin bo’lgan yoki o’rnini bosadigan tovarlar xajmi;
   
5. 
   Inflyatsiya ehtimoli kabilarga bog’liqdir.
   

Bo’larni ayni vaqtda talabni belgilovchi omillar deyish mumkin. Bo’larning ichida eng muximlari tovarlar va xizmatlar bahosi xamda iste’molchilarning pul daromadlari hisoblanadi.
Bozordagi taklif etilgan tovarlar miqdorini bir necha omillari mavjud bo’lib, ular quyidagilardan iborat:

1. 
   Taklif etiladigan tovarlar bahosi;
   
2. 
   Ishlab chiqarish texnologiyasi;
   
3. 
   Tovar ishlab chiqaruvchilarning miqdori;
   
4. 
   Ishlab chiqarish omillari bahosi;
   
5. 
   Soliq va subsidiyalar;
   
6. 
   Baholarning oshish ehtimoli va hakozolar.
   

Taklif miqdoriga kuchli ta’sir etuvchi omil bo’lib - bu tovarlarning bozordagi sotiladigan bahosi hisoblanadi. Iqtisodiyotni erkinlashtirish sharoitida har bir ishlab chiqarilgan tovarlar bahosi shu mahsulotni yaratish uchun ketgan o’zgaruvchan va o’zgarmas xarajatlarning miqdori hamda ko’zlangan foyda normasiga aloqadordir
Taklif bozor tovar bilan to’la ta’minlangandan keyin o’zgarmasdan bir me’yorda bo’lishi ham mumkin, bunda baho oshib borishi bilan bozorga chiqariladigan tovar ko’payishining zarurati bo’lmay qoladi. Shunda ishlab chiqarish xajmi ham o’zgarmay, taklif ham bahoga bog’liq bo’lmagan holda barqarorlashishi mumkin.
Taklifning o’zgaruvchanligi, umuman talab o’zgaruvchanligiga o’xshab, tovar bahosining o’zgarish, taklifning o’zgarish darajasini aniqlash uchun taklif o’zgaruvchanligi ko’korxonalasatkichi (K) qo’llaniladi. Unga ko’ra,

Agarda, K>1 bo’lsa, taklif o’zgaruvchan;

K=1 bo’lsa, noo’zgaruvchan;
K<1 bo’lsa, mutloq noo’zgaruvchan bo’ladi.
Talab va taklifni ifodalashda asosiy ko’rsatkichlardan bo’lib, yana quyidagilar hisoblanadi:

•