Ўзбeкистон рeспубликаси халқ таълими вазирлиги ўҚувчиларни касб-ҳунарга йўналтириш ва психологик-педагогик республика ташхис маркази

Ўсмирлардаги қарамликнинг қуйидаги турларини шартли равишда 
ажратиб кўрсатишимиз мумкин. 
-Кимёвий моддаларни истеъмол қилишга (никотин, спиртли ичимликлар, 
гиёҳванд моддалар). 
-Озиқ-овқатга (ортиқча овқатланиш ёки ўжарлик билан овқатланишдан ўзини 
тутиш). 
-Пулга (мажбурий жамғариш ёки сарфлаш). 
Муайян хатти-ҳаракатлар турлари учун: 
-севимли машғулот, хобби (коллецион тўпламни қидириш билан машғуллик); 
-ўйинларга (қимор ёки компютер); 
-интернетга (глобал ахборот тармоғига қарамлик); 
-ҳаёт учун хавфли бўлган экстремал вазиятларга (шу жумладан бир қатор 
спорт турлари); 
-етакчиликка (кимдир устидан бошқариш туйғусини бошдан кечириш билан 
боғлиқ вазиятларни қидириш). 

---

Эмоционал қарамликлар (объект бўлиб бошқа шахс ҳисобланади); 
● жинсий қарамлик; 
● романтик қарамлик (севиб қолиш ҳолатини доимий излаш); 
● платоник қарамлик (ўзининг юқори ҳис-туйғуларини аниқ эришиб 
бўлмайдиган объектга нисбатан эксплуатация қилиш). 
4.4. Аддиктив хатти-ҳаракатларини шакллантириш 
Аддиктив хулқ-атворнинг шаклланиши кенг индивидуал ўзига хослик 
билан ажралиб туради, лекин умуман олганда, бу ерда бир қатор мунтазам 
босқичларни ажратиб кўрсатиш мумкин. В.Каган (1999) аддиктив хулқ-
атворини шакллантиришнинг наркологик (алкоголли ва алкоголсиз) 
вариантларининг уч босқичини белгилайди: 
1-босқич. Биринчи синовлар. Улар одатда кимнингдир таъсири остида ёки 
жамоада содир бўлади. Бу ерда қизиқиш, тақлид, гуруҳ конформизми ва 
гуруҳнинг ўзини ўзи тасдиқлаш мотивлари муҳим рол ўйнайди. 
2-босқич. Аддиктив хатти-ҳаракатни қидириш. Биринчи синовлардан сўнг 
турли хил психофаол моддалар - алкогол, гиёҳванд моддалар, гиёҳванд 
моддалар, маиший ва саноат кимёвий моддалари билан тажриба қилиб кўриш 
босқичи. Одатда эрта ўсмирлик даврида пайдо бўлади. 
З босқичи. Аддиктив хатти-ҳаракатларнинг касалликка ўтиши. Ижтимоий, 
ижтимоий-психологик, психологик ва биологик бўлиниши мумкин бўлган 
жуда кўп турли омиллар таъсири остида юзага келади. 
Ижтимоий - жамиятнинг беқарорлиги, психофаол моддаларнинг 
мавжудлиги, ижобий ижтимоий ва маданий анъаналарнинг йўқлиги, турмуш 
даражасидаги қарама-қаршилик, миграциянинг интенсивлиги ва зичлиги ва 
бошқалар. 
Ижтимоий-психологик - жамоавий ва оммавий хавотирнинг юқори 
даражаси, оила ва бошқа ижобий аҳамиятга эга бўлган гуруҳлар билан қўллаб-
қувватловчи алоқаларнинг бўшлиги, оммавий онгда девиант хатти-
ҳаракатларнинг романтиклашуви ва улуғланиши, болалар ва ўсмирлар учун 
бўш вақтларини мароқли ўтказиш учун марказларининг етишмаслиги, 
авлодлар ўртасидаги муносабатларнинг заифлашиши.
Психологик - шахсий идентификациянинг етуклиги, ички диалог 
қобилиятининг заифлиги ёки етарли эмаслиги, психологик стрессга нисбатан 
суст бардошлик ва чекланган хатти-ҳаракатлар, ички низоларни ҳал қилиш 
воситаси 
сифатида 
онгни 
ўзгартиришга 
бўлган 
юқори 
эҳтиёж, 
конституциявий таъкидланган шахсий хусусиятлар. 

---

Биологик - психофаол модданинг табиати ва "тажовузкорлиги", 
индивидуал толерантлик, организмдаги детоксификация жараёнларининг 
бузилиши, мотивация тизимини ўзгартириш ва касалликнинг боришини 
назорат қилиш.