Ўзбекистон республикаси ички ишлар вазирлиги а к а д е м и я

-
135
-

---

ган. М еҳнат одам учун о ғи р юк, изтироб келтирувчи сабаб- 
лардан бирига ай лан ган . Одам бирлам чи гуноҳ қилганидан 
кейин моддий б о р л и ққа таби и й ҳукм ронлик ҳуқуқидан м а \-
рум қилинган, м еҳнат эса ун и н г илгариги м авқеи н и ти клаш
воситасидир.
И нсон ўз м еҳнати би л ан худонинг моддий оламдаги я р а ­
тувчилик ф ао л и яти н и давом эттиради. М еҳнат орқали киш и 
наф ақат яратилган д у н ён и н г янги м анбалари ва қадри ятла- 
р и н и каш ф этади, б алки худога яқинлаш ади. М еҳнат к и ш и ­
ни н г халос бўлиш ига кўм аклаш ади. Қ исқача айтганда, меҳ- 
н атн инг инсон ҳаётидаги аҳам иятига ч ерк овн и н г ян ги ч а му­
носабати иш лаб ч и қи л ган .
К атолицизм да р асм и й д о ктр и н а би лан бирга и ж ти м ои й - 
и қгисод ий ва и ж ти м о и й -с и ёс и й м уам моларни ҳал эти ш н и н г 
муқобип йўлларини т а к л и ф қиладиган кўплаб м азҳаблар м ав­
жуд. Улар д и н н и н г си ёсат ва сиёси й ҳаётга б етараф ли ги н и
тан қ и д қилиб, иж ти м о и й тараққи ётга хизм ат қиладиган д и ­
ни й м аф курани и ш лаб ч и қ и ш н и такли ф этади. Зеро , бундай 
қараш лар тараф дорлари ҳозирги даврда ч ер к о вн и н г м оҳия- 
ти ў згар ган ли ги н и , ў тм и ш д а д и н куч и ш латувчи и н ститут 
си ф ати д а эк с п л у ат а то р с и н ф л а р би л ан ҳ а м к о р л и к қи л ган
бўлса, ҳозирги д авр д а у к и ш и л ар н и халос қилувчи и н сти - 
тутга ай л анганли гини қай д этадилар. Ш у боис у н и н г си ёси й
м аф кураси ч ер к о вн и н г мавжуд иж тим оий тузум лардан мус- 
тақи лли ги н и акс этти р и ш и керак.
Хулоса қилиб ай тган д а, като л и к черкови х р и с ти а н л и к ­
н и н г етакчи й ў н алиш лари дан бири сиф атидаги аҳам и яти н и
сақлаб қолди. У н и н г тарки б и д аги расмий ва мухолиф йўна- 
л и ш л ар иж тим оий ҳаётдаги турли м анф аат ва эҳтиёж ларни 
тў л и қр оқ иф одалаш га ёрдам бермоқда.
Х ристианликда, к ато л и к черкови билан б и р вақтда п ра­
вославие йўналиш и вужудга келган. П равославие Ғарбий Рим 
и м п ери яси д аги д ан к е с к и н ф а р қ қиладиган и ж т и м о и й -с и ё- 
сий ва маданий муҳитда ривож ланган. В изантияда м арказ­
лаш ган давлат ҳ о к и м и я ти н и н г кучли бош қарув ти зи м и Ғар- 
бий Рим им п ери яси қулаганидан кейин ян а у зо қ вақт д а в о ­
мида сақланиб қолган. Д авлатга им ператор раҳбарли к ки л-
136 -

---

ган. И м ператор чекланм аган ҳоким иятга эга бўлиб, унга К онс­
та н т и н о п о л ь чер кови ҳам бўйсунган. Ч ер к о в давлат ап п а- 
р а ти н и н г та р к и б и й қи см и га а й л ан т и р и л ган ва у и м п ер и я 
м анф аатларига хизм ат қилган.
Ш а р қ и й Р и м и м п е р и я с и ҳ у д у д и д а қ а д и м ги м а д а н и й
м а р к а зл а р н и н г м авж уд ли ги К о н с т а н т и н о п о л ь ч ер к о ви д ан
м устақил ч е р к о в л а р н и н г аж р ал и б ч и қ и ш и га ш ар т-ш ар о и т 
яратган. 111—IV асрларда Ш арқи й Рим им п ери яси ҳудудида 
К он стан ти н о п о л ь ч еркови дан таш қрри , А лександрия (М иср), 
А нтиохия (С урия), И ерусалим (И ср о и л ) каби мустақил чер­
ковлар пайдо бўлган ва ундаги б ўли н и ш ж араён и кейинги 
даврларда ҳам давом этган.
Ш ар қи й Рим (В изанти я)да м устақил ч ерковларн и н г мав­
жудлиги бу ерда асло д и н и й -с и ё с и й м арказ йўқлигини ан г­
латм ай д и . XI аср гач а В и зан ти я и м п ер и я си Ш а р қ н и н г эн г 
қудратли д авлатларидан бири бўлган. К он стан ти н оп о л ь чер­
кови им перия ҳудудидаги мустақил ч ерковларн и вақги н ча- 
л и к бўйсундириб, х р и сти ан л и к н и н г м арказига даъвогарлик 
қилиб , Рим папасига қарш и кураш о л и б борган.
Ш арқий черков расм ан гр ек -к аф о л и к черкови деб атал­
ган. «Черков» атам асига «каф олик» сўзи н и н г қўш иб иш лати- 
л и ш и д ан , у н и н г ўз эъти қод и н и католицизм каби жаҳон д и - 
н и га а й л а н т и р и ш га и н т и л г а н л и г и н и к ў р и ш и м и з м ум ки н . 
Ю қорида қайд эти л га н и д ек , Ш а р қ и й Рим и м п ер и яси д аги
вазият там оман бош қача бўлган. И слом давлатларининг қаттиқ 
сиқуви и м п ер и ян и сиёсий ва и ктисодий жиҳатдан заи ф лаш - 
тирган. Б и р и н -к ет и н унга бўйсундирилган черковлар яна ўз 
м устақиллигини ти клаб олган.
Ҳ озирги даврда 15 та авто кеф ал ь (грекча —