Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги алишер навоий номидаги
I BOB. INVESTITSIYA FAOLIYATI TUSHUNCHASI VA HUQUQIY
Download 354.86 Kb. Pdf ko'rish
|
investtsiya faoliyati bilan bogliq munosabatlarni huquqij tartibga solish muammolari
|
I BOB. INVESTITSIYA FAOLIYATI TUSHUNCHASI VA HUQUQIY
TARTIBGA SOLISH 1.1. Investitsiya faoliyati tushunchasi va investitsiya faoliyatiga tegishli huquqiy munosabatlarning ob’ekti va sub’ekti. Investitsiya faoliyatini davlat tomonidan tartibga solinishi. Investitsiya tushunchasi. Investitsiya soxasidagi qonunchik.Investitsiya turlari va uning obyektlari .Investitsiya shartnomasi tushunchasi.Investitsiya shartnomasi asosida javobgarlik. Investitsiya faoliyati tushunchasi va uning subyektlari “Investitsiya” so’zi ingliz tilidan olingan bo’lib “capital quyilmasi”degan ma’noni anglatadi.Investitsiyalar iqtisodiy va bo’shqa faoliyat obyektlariga kiritiladigan moddiy va nomodiy ne’matlar hamda ularga doir huquqlar hisoblansa, investitsiya faoliyati subyektlarining investitsiyalarini amalga oshirish bilan bog’liq harakatlari majmuyi investitsiya faoliyati deb yuritiladi. Investitsiya faoliyati tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirishning bir ko’rinishidir.Shuning uchun ham tadbirkorlikka xos bo’lgan belgilar,ya’ni mulkiy mustaqillik, tashabbuskorlik va tavakkalchilik unga ham xos bo’lgan xususiyatdir. Investitsiya faoliyatining subyektlaridan biri investor bo’lib u o’z mablag’larini , qarzga olingan va jalb etilgan mablag’larni, mulkiy boyliklarni va ularga doir huquqlarni, shuningdek, intellektual mulkka doir huquqlarni investitsiya faoliyati obyektlariga jalb etishni amalga oshiradi. Bunday o’ziga xos faoliyat subyektlarining yana bir katta guruhi mavjud bo’lib, ular investitsiya faoliyati ishtirokchilari, deb yuritiladi va ularning asosiy vazifasi investorning buyurtmalarini bajaruvchi sifatida investitsiya faoliyatini ta’minlash bo’lib hisoblanadi. Investor va investitsiya faoliyatining ishtirokchilari- subyektlari quyidagilar bo’lish mumkin: - O’zbekiston Respublikasining rezidentlar- fuqarolari, yuridik shaxs; - Mahalliy davlat hokimiyat organlari va davlat boshqaruvi organlari;
9
- xorijiy davlat, xalqaro tashkilotlar va chet ellik yuridik shaxslar hamda fuqarolar, shuningdek, fuqaroligi bo’lmagan shaxslar va O’zbekiston Respublikasining chet elda doimiy yashovchi fuqarolari; - hamkorlikda investitsiya faoliyatini amalga oshirayotgan yuridik va jismoniy shaxslar, shuningdek, davlatlar va xalqaro tashkilotlar. Investorlar buyurtmachi (mablag’ kirituvchi), kreditor, sotib oluvchi bo’lishlari, shuningdek, investitsiya faoliyati ishtirokchisi vazifasini bajaruvchi ham bo’lishlari mumkin. O’zbekiston Respublikasi hududida chet ellik investorlarning daromad olish maqsadida tadbirkorlik faoliyati va qonun hujjatlarida taqiqlanmagan boshqa turdagi faoliyat obyektlariga qo’shadigan barcha turdagi moddiy va nomoddiy boyliklari hamda ularga doir huquqlari, shu jumladan, intellektual mulkka doir huquqlari, shuningdek, chet el investitsiyalaridan olingan har qanday daromad tushuniladi. O’zbekiston Respublikasida chet ellik investorlar chet el davlatlari, chet el davlatlarining ma’muriy va hududiy organlari, davlatlararo bitimlar va boshqa shartnomalarga muvofiq tashkil topgan yoki xalqaro ommaviy huquq subyektlari bo’lgan xalqaro tashkilotlar, chet el davlatlarining qonun hujjatlariga muvofiq tashkil topgan va faoliyat ko’rsatib kelayotgan yuridik shaxslar, boshqa har qanday shirkatlar, tashkilotlar va uyushmalar, chet el fuqarolari bo’lmish jismoniy shaxslar, fuqaroligi bo’lmagan shaxslar va chet ellarda doimiy yashaydigon O’zbekiston Respublikasi fuqarolari bo’lish mumkin. Chet el investitsiyasilari davlat yoki xususiy investitsiyalar shaklida bo’lishi mumkin. Birinchi shaklda davlat investitsiyalar ishtirok etib, bunday bir davlat boshqa davlatga kreditlar yoki boshqacha shakldagi qarzlar berishi mumkin. Bunday munosabatlarga xalqaro huquq normalari qo’llaniladi. Ikkinchi shaklda esa, bir mamlakat xususiy firmalar, kompaniyalar yoki fuqarolari boshqa mamlakatning tegishli subyektlariga beradigan investitsiyalar tushuniladi. Investitsiya munosabatlari shu darajada murakkab va ko’p qirraliki, ko’pincha davlatlar o’rtasidagi munosabatlar xususiy shaxslar o’rtasidagi munosabatlar bilan 10
uzviy bog’langan bo’ladi. Bunday aloqa subrogatsiyada, ya’ni investor huquq va talablarni davlatga topshirganda yaqqol ko’rinadi. Investitsiya faoliyati davlat tomonidan tartibga solinadi. Davlat investitsiya faoliyatining qonunchilik negizini takomillashtirish, soliq to’lovchilar va soliq solish obyektlarini, soliq stavkalari va ularga doir imtiyozlarni tabaqalashtiruvchi soliq tizimini qo’llash, normalarni, qoidalar, standartlarni belgilash, monopoliyaga qarshi choralarni qo’llash, kredit siyosati va narx siyosatini o’tkazishga va boshqa tabiiy resurslarga egalik qilish va ulardan foydalanish shartlarini belgilash va boshqa yo’llar bilan bunday faoliyatni amalga oshiradi. Investitsiya kiritishdan asosiy maqsad daromad olish va ijobiy ijtimoiy samaraga erishishdir. Investitsiya kiritishda, avvalo: investitsiya faoliyatini subyektlarining mustaqilligi va tashabbuskorligi; kiritilayotgan moddiy ne’matlarga investitsiya maqomini berish ; qonun bilan belgilangan investitsiya faoliyatini amalga oshirish imkoniyati yaratilishi zarur bo’lib hisoblanadi. Investitsiya faoliyatining obyekti moddiy va nomoddiy ne’matlar ishlab chiqarish obyektlari hisoblanadi. Respublikamizda bozor munosabatlarining vujudga kelishi va rivojlanishi, tadbirkorlikning taraqqiyoti mavjud mablag’larini ixtiyoriy investitsiyalash asosida faoliyat yuritishni taqoza etadi. Investitsiya shu jumladan , chet el investitsiyalarini huquqiy tartibga solish, birinchidan, milliy qonun hujjatlari bilan, ikkinchidan, xalqaro shartnomalar bilan amalga oshiriladi. Investitsiyaning quyidagi turlari mavjud: kapital, innovatsiya va ijtimoiy investitsiya. Kapital investitsiya jumlasiga asosiy fondlarni vujudga keltiruvchi va takror ishlab chiqarishga, shuningdek, ishlab chiqarishning boshqa shakllarini ishlab chiqarishga qo’shiladigan investitsiyalar kiradi 1 . Innovatsiya investitsiyalari jumlasiga texnika va texnologiyalarning yangi avlodini ishlab chiqarish va o’zlashtirishga qo’shiladigan investitsiyalar kiradi. Ijtimoiy investitsiyalar jumlasiga inson salohiyatini, malakasi va ishlab chiqarish
1 Yo.Q.Qorayeva. I.U.Nematov “Xorijiy investitsiyalar” fani bo’yicha ta’lim texnologiyasi./ “Iqtisodiy ta’limdagi o’qitish texnologiyasi” seriyasidan. – T.: TDIU, 2008, 154 – bet. 11
tajribasini oshirishga, shuningdek, nomoddiy ne’matlarning boshqa shakllarini rivojlantirishga qo’shiladigan investitsiyalar kiradi. Investitsiyalar iqtisodiy va boshqa faoliyat ob’ektlariga kiritiladigan moddiy va nomoddiy ne’matlar hamda ularga doir huquqlar hisoblansa, investitsiya faoliyati sub’ektlarining investitsiyalarni amalga oshirish bilan bog’liq harakatlari majmui investitsiya faoliyati deb yuritiladi. Investitsiya faoliyati tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirishning bir ko’rinishidir, shuning uchun ham tadbirkorlikka xos bo’lgan belgilar, ya’ni mulkiy mustaqillik, tashabbuskorlik va tavakkalchilik unga ham xos bo’lgan hususiyatdir. Investitsiya faoliyatining ob’ekti moddiy va nomaddiy ne’matlar ishlab chiqarish ob’ektlari hisoblanadi. Investitsiya faoliyatining sub’ektlaridan biri investor bo’lib, u o’z mablag’larini, qarzga olingan va jalb etilgan mablag’larni, mulkiy boyliklarini va ularga doir huquqlarini, shuningdek intellektual mulkka doir huquqlarni investitsiya faoliyati ob’ektlariga jalb etishni amalga oshiradi. Bunday o’ziga xos faoliyat sub’ektlarining yana bir katta guruhi mavjud bo’lib, ular investitsiya faoliyati ishtirokchilari deb yuritiladi va ularning asosiy vazifasi investorning buyurtmalarini bajaruvchi sifatida investitsiya faoliyatini ta’minlash bo’lib hisoblanadi. Investitsiyaviy faoliyatni ikki bosqichdan iborat harakatlarga ajratish mumkin. Birinchi bosqichda investor o’zining bo’sh mablag’larini investitsiyaviy shaklida kiritilish to’g’risidagi qarorni qabul qiladi. Bunda u tadbirkorlik faoliyat obyektlarini o’zgartirishi asosida foyda olishining maqbul yo’llarini izlaydi. Bu bosqichda investitsiyaviy shartnomani imzolash bilan moddiy yoki nomoddiy ne’matlarga investitsiya maqomi beriladi. Investitsiya faoliyatining ikkinchi bosqichi investitsiyalarni realizatsiya qilish bo’yicha amaliy harakatlarini amalga oshirishdan iborat. Bu bosqichning xarakterli tomoni shundan iboratki, bunda investitsiyaviy shartnomalarni amalga oshirish bo’yicha qator harakatlar amalgam oshiriladi. Bunda investitsiyaviy faoliyatning har bir ishtirokchilarining vakolatlari doirasi, shuningdek investitsiyaviy faoliyati subyektlari aniqlanadi.
12
Ikkinchi bosqich investitsiyaviy faoliyat obyektini barpo etish bilan yakunlanadi.Investitsiyaviy faoliyat subyektlarining o’zaro munosabatlari shartnoma asosida tashkil etiladi. Investitsiyaviy shartnoma yuridik, tarkibiy murakkab shartnoma bo’lib hisoblanadi.
Download 354.86 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|