Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ғаниев С. К


II  боб. ЭЛЕКТРОН БИЗНЕС ВА УНИНГ ХАВФСИЗЛИГИ


Download 3.91 Mb.
Pdf ko'rish
bet14/170
Sana13.11.2023
Hajmi3.91 Mb.
#1770208
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   170
Bog'liq
axborot-kommunikatsion tizimlar xav- fsizligi

II 
боб. ЭЛЕКТРОН БИЗНЕС ВА УНИНГ ХАВФСИЗЛИГИ
МУАММОЛАРИ
2.1 Internet 
нинг асосий ахборот хизматлари
Internet 
тармога коммуникациянинг ва ахборотдан фойдаланишнинг 
турли-туман усулларини таклиф этади. Шу сабабли у тезликда купгина 
компаниялар ахборот тизимларининг ажралмас кисми булиб крлди- Internet 
тармоги хар кандай абонентлар учун маълумотларни транзит узатиш буйича 
транспорт хизматларидан ташкари юкрри савияли тармок, сервисларининг 
(хизматларининг) етарли даражада кенг тупламини хам таъминлайди. Бу 
хизматларни такдим этувчи компьютерлар серверлар деб аталса бу 
хизматлардан фойдаланувчи компьютерлар мижозлар деб аталади. Бу 
атамалар компьютер - сервер ва компьютер-мижозларда ишлатиладиган 
дастурий таъминотга хам тааллукли.
Куйида оммавий Internet сервисларини кискача куриб чикамиз.
World Wide Web (WWW) Internet 
даги энг кенг таркалган, оммавий 
сервис хисобланади. Internet ухшаб WWW сервисининг хам эгаси йук,, 
аммо хар бир WWW серверга ахборотни жойлаштиришга жавобгар одамлар 
ёки ташкилотлар хамда дастурлар ва асбоб-ускуналарнинг ишлашини 
таъминловчи сервер маъмурлари мавжуд.
WWW 
сервиси Internet даги гиперматнли хужжатларни таркатиш учун 
фойдаланади. Гиперматн — белги сузлари (командалари) урнатилган матн 
булиб, бу белги сузлари оркали бу матннинг бошка жойига, бошк,а 
хужжатларга, расмларга х,авола килинади. Гиперматнли х,авола хужжати 
фойдаланувчига бошк,а хужжатлардаги ахборотга осонгина утиш имконини 
беради.
Фойдаланувчи гиперматнни укиётганида матндаги ёритилган 
(ажратилган) сузни куради. Бу сузга курсорни тугрилаб сичк,онча 
тугмачаси босилса, экранда бу суз х,авола к,илган, масалан, бу матннинг 


бошка параграфи пайдо булади. WWW да таянч сузлар буйича бошка
хужжатнинг бутунлай бошка матнига тушиб крлиш, кандайдир дастурга 
кириш, маълум харакатларни бажариш мумкин.
Шундай килиб, фойдаланувчилар хужжат матнидаги ажратилган 
сузлар, тасвирлар ва график элементларини танлаб, исталган йуналишда 
кучишлари ва очик-ойдин узларини кизиктирган хужжатларга сакраб 
утишлари мумкин (хужжатнинг каерда жойлашишидан катьий назар).
World Wide Web 
даги ахборотдан фойдаланишда мижоз компьютер-
ларида браузер (browser) деб аталувчи махсус дастурий таъминот ишлати-
лади. Бу илова фойдаланувчига асосан World Wide Web серверлари тавсия 
этган Internet нинг турли-туман маълумотлари буйича кучишига имкон 
беради. Хозирда Microsoft Internet Explorer ва Netscape Navigator браузер-
лари оммавий туе олган.
Геперматнли файллар махсус гиперматнни белгиловчи тил HTML 
(Hyper Text Mark-up Language) 
ёрдамида ёзилади. Таъкидлаш лозимки, 
тасвирлар ва бошка номатн ташкил этувчилари хужжат матнига 
жойлаштирилмайди, балки алохида сакланади. Бунинг урнига хужжат 
матнига зарур ташкил этувчи файл номини курсатувчи хавола 
жойлаштирилади. 1998 йили хужжатнинг маъноли мазмунини хам 
таъсифловчи белгилашнинг кенгайтирилган тили стандарти XML (Extended 
Mark-up Language) 
кабул килинди. Замонавий браузерлар хужжатларни 
XML 
ва HTML форматларида укийди.
Гиперматнлар мухарририга эга булиб, ишчи мухитнинг исталган 
тузилмасини, шу жумладан хужжатларни, файлларни, маълумотларни, 
тасвирларни, дастурий таъминотни ва х,. яратиш мумкин ва бу янги 
дастурий таъминот эмас, балки оддий гиперматн булади. WWW сервиси 
ахборотни йигиш, таркатиш ва урганиш жихатидан чегараланмаган 
имкониятга эга. Улар таъминлайдиган график воситалар фойдаланувчилар 
ва компаниялар орасида борган сари шухрат крзоняпти.
Хар к,андай компания Internetra бир ёки бир нечта серверни улаб 
узининг Web-узелини яратиши мумкин. Бундай компаниялар хужжатларини 
World Wide Web 
га жойлаштириш имкониятига эга буладилар ва бу хуж-
жатлардан браузери булган хар к,андай Internet фойдаланувчиси 
фойдаланиши мумкин. World Wide Web тавсия этадиган маркетинг 


имкониятларидан фойдаланишга бошлаган компаниялар бу хизматнинг 
реклама ва махсулотни сотишда гоят катта афзалликларга эга эканлигини 
тушуна бошлайдилар.
WWW 
сервиси фойдаланувчига нафакат статик мазмунли хужжатлар-
ни курсатишга крдир. HTML-хужжатларда фойдаланувчи тулдирадиган ва 
серверга кайтариладиган шакллар булиши мумкин. Шакл тулдирилишида 
фойдаланувчи такдим этилган муълумотларга боглик, хрлда сервер динамик 
тарзда "дархрл" жавоб хужжатини шакллантиради ва кандайдир кушимча 
харакатларни бажаради масалан, кредит варакасидан пулни олади, авиачип-
тани брон килади, ёки хабарни фойдаланувчи курсатган пейджерга юбора-
ди. Тавсиф этилган технология асосида купгина Internet-магазинлар маълу-
мот берадиган хизматлар, талабнома берадиган тизимлар ва х,. яратилади.
WWW, 
браузерлар ва бу хизматда ишлатилувчи "мижоз-сервер" моде-
лининг пайдо булиши билан татбикий дастур яратувчилари универсал ин-
терфейс ва тармок, технологияларига эга булдилар.
Энди ахборот тизимини яратиш учун керакли шаклларни ёзиш ва бу 
шаклларни фойдаланувчилар томонидан тулдирилишига сервер реакцияси-
ни дастурлаштириш талаб этилади. Мижоз компьютерида фак,ат WWW -
браузер ишлатилади, яъни тизим билан ишлашда хеч к,андай к,ушимча дас-
турий таъминот урнатилиши талаб этилмайди. Бундай тизим Web-
интерфейсли тизим деб аталади. Шаклларни ишлашга кушимча х,олда 
WWW 
браузерга сервердан дастурни юклаш ва уни фойдаланувчи компью-
терида бажариш имконини беради. Бундай дастурлар Java ва Java Script 
тилларида ёзилади ва Web-интерфейсни бойитади. Аммо бундай дастурлар-
нинг бажарилиши сезиларли х,исоблаш ресурсларини талаб этиши мумкин 
ва доимо хавфсизлик нуктаи назаридан бенук,сон булавермайди.

Download 3.91 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   170




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling