Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номидаги ўзбекистон миллий университети кимё факультети Органик кимё кафедраси

Аzоtli оrganik birikmalar

1. Chirish nima? 2.Nervlar 3. Oqsillar 4.Qon va uning rangi 5.Dorilar 6. Vitamin “B” oilasi

Reja:

Azot molekulasi-N≡N

• Azot – gaz bo‘lib, uning molekulasi ikki atomli bo‘ladi. Yer sayyorasi atmosferasining asosiy qismi azotdan iborat: uning butun atmosferadagi ulushi 4/5 qismni tashkil etadi. Sof holatda azot juda oz moddalar bilan birikadi va aksariyat tirik organizmlar uchun u kerak emas. Masalan biz o‘zimiz ham, har bir nafas olishimizda, katta miqdordagi azotni o‘pkalarimiga olib kiramiz va keyin uni qayta nafas chiqarish bilan chiqarib yuboramiz. Uning ma’lum bir qismi, qonda erib ketadi. Biroq u joyda ham azot bilan hech qanday narsa sodir bo‘lmaydi.
• Lekin azotni boshqa atomlar bilan birktirilsa, unda barcha tirik mavjudot uchun juda zaruriy va muhim bo‘lgan birikmalar hosil bo‘ladi. O‘simlik va hayvonlar, azotni boshqa moddalar bilan birikishga majbur qila olishmaydi; bunday xususiyatga faqatgina ayrim mikroorganizmlar – tuproqda yashovchi bakteriyalarning ma’lum turlarigina ega bo‘lishadi. Bunday bakteriaylarni azotni fiksatsiyalovchilar deyiladi, va hayotning boshqa barcha turlarining mavjud bo‘lishi, amalda ko‘p jihatdan aynan shunday bakteriyalarning tuproqda mavjud ekanligiga bog‘liq bo‘ladi.

Chirish nima?

Tirik organizmlarning to‘qimalari tarkibiga ham, organizmning o‘limidan so‘ng birmuncha oddiy moddalarga parchalanib ketadigan ko‘plab murakkab moddalar kiradi. Odatda bu jarayon, chirituvchi bakteriyalarning kimyoviy faoliyati tufayli yuz beradi. Bu jarayon davomida, to‘qimlardagi o‘zida azot tutuvchi birikmalardan (bunday birikmalar ayniqsa baliqlarda ko‘proq bo‘ladi), kam miqdorda bo‘lsa hamki, oddiy aminlar hosil bo‘ladi. O‘limga yuz tutgan tirik organizmlarning chirishi jarayonidagi, badbo‘y, yoqimsiz hid chiqishining eng katta sabablaridan biri ham aynan shu tufaylidir. Chirish davomida shuningdek ikkita aminoguruhli birikmalar – diaminlar ham hosil bo‘lishi mumkin.