Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги олий таълим тизими педагог ва раҳбар кадрларини

1.6. Ҳаракатдаги радиоалоқа тизимларининг классификацияси 
ҲРТ қуйидаги учта белгига классификацияланади (1.2-расм): 

тизимнинг вазифаси ва хизмат кўрсатиш зонаси; 

---

III. НАЗАРИЙ МАТЕРИАЛЛАР 
29 

кўп сонли уланиш технологиясидан фойдаланиш; 

каналларни дуплекслаш схемаси.
Шунингдек, классификацион белги сифатида ―хэндоверни‖ 
ташкил этиш схемаси ҳам кўриб чиқилган. 
1.2.- расм. Ҳаракатдаги радиоалоқа тизимларининг классификацияси 
1.7. ҲРТнинг вазифаси ва хизмат кўрсатиш зонасининг ўлчами 
Вазифаси ва хизмат кўрсатиш зонасининг ўлчамлари бўйича барча 
ҲРТларни 4 синфга ажратиш мумкин: 

хизмат кўрсатиш зонаси бир нур (сектор) учун 400-800km ва бир 
сунъий йўлдош учун (орбитанинг баландлигига боғлиқ равишда) умумий 
диаметри 3000-8000km бўлган йўлдошли алоқа тизимлари; 

таъсир этиш радиуси 0,3дан 35km гача бўлган сотали ҳаракатдаги 
радиоалоқа тизимлари; 

хизмат кўрсатиш зонаси антеннанинг кўтарилиш баландлигига 
қараб 2 дан 50km гача бўлган радиусда ишловчи профессионал мобил 
радиоалоқа (транкинг) тизимлари; 

таъсир этиш радиуси 0,3km гача бўлган симсиз телефон 
тизимлари.
Хизмат кўрсатиш зоналарининг ўлчамлари хизмат кўрсатиладиган
ҳудуд бўйича абонентларнинг зичлиги ва тақсимланиш характерига боғлиқ. 
Абонентлар юқори зичликли жойларда 100m гача радиусли фемтосоталар ва 
пикосоталар яратилади, кўп биноли ва аҳоли зич жойлашган ҳудудларда эса 
микросоталар (0,1 – 0,5km) ташкил этади. Шаҳар ва шаҳар атрофидаги 
зоналарни қамраш учун эса радиоқамров радиуси 30-35km гача бўлган 
макросоталар ишлатилади. Олис ва бориш қийин туманларда ва қишлоқ 
жойларида абонентларга хизмат кўрсатиш ҳам сотали, ҳам йўлдошли алоқа 
тизимлари орқали амалга оширилиши мумкин. 
Сотали алоқа тармоқлари абонентлар зичлиги квадрат километрга, 
хатто 10 000 Эрлангача бўлган шароитларда ҳам хизмат кўрсатиши мумкин. 
Транкинг тармоқлари эса трафик ҳажми 10-20 Erlang/kv.km дан ошмаган 
ҳолларда самаралироқ ишлайди. Сотали алоқа тизимларида спектрал 

---

III. НАЗАРИЙ МАТЕРИАЛЛАР 
30 
самарадорликни ошириш учун TDMA ва CDMA кўп сонли уланиш 
технологиялари қўлланилади ва кенг полосали каналлардан фойдаланилади. 
ПМР тармоқларида эса асосан FDMA ѐки TDMA технологиялари ва тор 
полосали каналлар қўлланилади.
Алоқани ташкил этиш тартибида ҳам фарқлар мавжуд. Сотали алоқа ва 
симсиз телефон тизимларида абонентлар орасида асосан индивидуал 
чақирувлар амалга оширилади. Бунда сўзлашувнинг ўртача давомийлиги бир 
неча дақиқага етиши мумкин. ПМР тизимларининг одатий иш тартиби эса 
қисқа (1 дақиқадан кам), лекин тез-тез чақирувларга асосланган. Бунда 
чақирувлар тўғридан-тўғри, ѐки диспетчер орқали амалга оширилиши 
мумкин. ПМР тизимларида алоқа ўрнатиш вақти, қоидага кўра, 0,3 секунддан 
ошмаслиги керак. 
Частота ресурсидан фойдаланиш усули бўйича ҳаракатдаги радиоалоқа 
тизимлари икки синфга ажратилади: 

абонентларга каналлар турғун (доимий равишда) бириктирилган 
алоқа тизимлари; 

умумий хизмат кўрсатиш зонасида абонентларнинг талабига 
асосан канал тақдим этувчи тизимлар. 
Каналлар турғун бириктирилган тизимларда юқори тезкор алоқа 
таъминланади. Каналларни турғун бириктириш принципи, аввало, ПМР 
конвенционал тизимларида кенг ишлатилди. Транкинг тизимлари эса 
каналларга ―эркин‖ уланишли тизимлар қаторига киради. Улар ажратилган 
частоталар тўплами орасида исталган каналда ишлаш имкониятига эга. 
Сотали алоқа ва симсиз телефония тизимларида абонент қайси бир хизмат 
зонасида бўлса, унинг талаби бўйича канал тақдим этилади. 
ҲРТда янги тизимли ва техник ечимлардан фойдаланиш туфайли 
сигнал/шовқин
нисбатини (ингл. E
b 
/N
0
) яхшилашга эришилди. Агар аналог 
тизимларда E
b
/N
0 
нисбати 17 – 18 dB бўлган бўлса, рақамли тизимларда эса 
бу кўрсаткич 7 – 9 dBга тенг бўлди.
Ҳаракатдаги 
радиоалоқа 
тизимлари 
учун 
(йўлдошли 
алоқа 
тизимларидан ташқари) ўзаро нисбий характеристикалар 2.1-жадвалда 
келтирилган. Ушбу тизимлар рўйхати етарлича тўлиқ бўлмаса-да, у 
тизимларнинг таркибий фарқларини баҳолаш имконини беради.