Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўрта махсус, касб-ҳунар таълими маркази

Kommunal maishiy korxonalar uchun maksimal soatbay qiymat K_m, soat/yil. (QMQ 2.04.08-96) qabul qilamiz.
5 –jadval

	Korxonalar	K, soat/yil	Eslatma
1	Hammomlarda	1/2700	Isitish va havo almashtirish-ni xisobga olganda
2	Kir yuvish korxonalarida	1/2900	––– ,, –––
3	Umumiy ovqatlanish korxonalarida	1/2000	Isitish va havo almashti-rishni xisobga olganda
4	Non ishlab chiqarish va qandolat ishlab chiqarish korxonalarda	1/6000	––– ,, –––

Sanoat korxonalarning turlariga qarab maksimal foydalanuvchi soatbay qiymat «K_m», (QMQ. 2.04.08 -96) qabul qilinadi.
6–jadval

Sanoatning turlari	Maksimal soatbay gaz miqdorning qiymati, Km, soat/yil
	Butun korxona uchun	Qozon qurilmasiga	Sanoat pechlariga
Qora metallurgiya sanoati Ximiya sanoati Qurulish metallari sanoati Mashinasozlik sanoati To’qimachilik sanoati Oziq – ovqat sanoati Yog’ochning qayta ishlovchi sanoati Rangli metallurgich sanoati Pivo ishlab – chiqarish Vino ishlab – chiqarish Tikuvchilik Oyoq kiyim CHinni buyumlari Tabak ishlab – chiqarish Radiotexnika	1/6100 1/5900 1/5900 1/2700 1/4500 1/5700 1/5400 1/3800 1/5400 1/5700 1/4900 1/3500 1/5200 1/3800 1/3600	1/5200 1/5600 1/5500 1/2600 1/4500 1/5900 1/5400 1/3100 1/5200 1/5700 1/4900 1/3500 1/3900 1/3500 1/3300	1/7500 1/7300 1/6200 1/3200 - 1/4500 - 1/5400 1/6900 - - - 1/6500 - 1/5500

Sanoat korxonalarda sarflanayotgan gazning yillik miqdori.
7–jadval

Variant tar-tibi

Sanoat korxonalari (SK)

SKX –1

SKX –2

SKX –3

SKX –4

SKX –5

SKX –6

Gaz miqdori kj10^9

Ish sme-nasi

Gaz miqdori kj10^9

Ish sme-nasi

Gaz miqdori kj10^9

Ish sme-nasi

Gaz miqdori kj10^9

Ish sme-nasi

Gaz miqdori kj10^9

Ish sme-nasi

Gaz miq-dori kj10^9

Ish smena-si

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20.

100 80 190 70 510 280 110 130 485 250 155 620 460 80 154 200 390 525 136 205

1 1 2 1 3 2 1 1 3 2 1 3 2 1 1 2 2 3 1 2

410 280 495 190 260 320 610 195 120 70 290 95 175 600 180 90 417 105 435 117

3 2 3 2 2 3 3 2 1 1

240 610 90 485 80 120 260 506 360 495 145 185 570 190 90 390 211 309 619 515

2 3 1 3 1 1 2 3 2 3 1 2 3 2 1 3 2 2 2 3

215 150 225 220 320 80 445 224 240 110 555 210 101 405 333 205 501 405 119 109

2 1 2 2 2 1 3 2 2 1 3 2 1 3 3 2 3 3 2 1

505 500 520 590 130 515 195 405 90 360 405 465 305 105 190 495 310 195 485 314

3 3 3 3 1 3 2 3 1 2 3 3 2 1 2 3 2 2 2 2

170 260 160 276 490 240 85 90 512 410 295 110 76 315 505 296 449 86 115 408

1 2 1 2 3 2 1 1 3 3 2 1 1 2 3 2 3 1 1 3

1- rasm O’rtacha va yuqori bosimli (12 kg /sm² gacha) bet 76. tida bosim yuqolishi aniqlovchi nomogramma. Tabiiy gaz uchun : ρ=0,73 kg/m³; =4,3·10⁶ m²/sek; normal fizik sharoitda
2- rasm O’rtacha va yuqori bosimli (12 kg/sm² gacha) gaz quvurlarida bosimni yuqolishini aniqlovchi nomogramma. Propan gazi uchun:
normal, fizik sharoitda




3 – rasm. Past bosimli (5 kPa gacha) gaz quvurlarida bosim yuqolishni aniqlovchi nomogramma. Propan gaz uchun: ρ=2kg/m³; =3,7·10^-6 m²/sek, Normal fizik sharoitda


5 – rasm RDUK 2-50 ko’rinishli bosim regulyatori joylangan shkafli ko’rinishli boshqaruv qurilmasi.

1. -Setkali filtr

2. -Prujinali gaz chiqaruvchi qopqoq
3. -PKK-40m ko’rinshli gaz saqlagich qopqog’i
4. -RDUK-2-50 ko’rinishli bosim regulyatori
5. -Uch oqimli manometr uchun o’rnatilgan boshqaruv krani
6. -Manometr, 7-flyansli bekitgich ventil. 8- flyansli salnikli kran
9. -muftali salnikli kran (Dsh=15)
10.-muftali salnikli kran (DSh=50)
11.-yopqich ventil Dsh=100 mm
12.-Lk-1a ko’rinishli laboratoriya krani

6 – rasm PG – 4 ko’rinishli gaz plitasi.
1 –quritish shkafi; 2 –duxovka qutichasidagi gorelka yondirgichi; 3 –duxovka qutchasiga ketuvchi gaz quvuri; 4 –gorelka joylanishni ko’rsatuvchi belgi; 5 –taqsimlovchi qurilma; 6 –plita ish stoli; 7 –konforka bloki; 8 –plita koplamasi devori; 9 –duxovka qutichasidagi gorelka;

7 – rasm. Suv isitich a) ATV-80 quritishli; b) avtomatika tuguni;
1 - saqlagich klapani; 2 - termometr; 3 - tutun gazi chiqishi yo’lagi; 4 -isiq suvning chiqishi; 5 - kojux; 6 - qizdiruvchi quvur; 7 -bak; 8 -sovuq suvning kirishi; 9 -yonuv o’chog’i eshigi; 10 -gorelka; 11 - gaz yondirg’ich; 12 - termopara; 13 - yonuv o’chog’i; 14 - kran; 15 - termoregulyator; 16 - elektromagnitli klapan; 17 - panjarali filtr; 18 - latunli quvur; 19 -sterjen; 20 - kontikli termopara; 21-qopqog; 22 - 35-prujinalar; 23 - knopka; 24 - shtok; 25 - yakor; 26 - obmotka; 27 -elektromagnit; 28 - zichlovchi xalqa; 29 - membran; 30-klapan; 31-prujinali klapan; 32 -klapan so’rg’ichi; 33 - tikin; 34-gaz yondirg’ich; tuynichi; 36 - klapan; 37 - rыchag; 38 -o’zgartiruvchi regulyator.

8. 
   – rasm. Axoli turmushi uchun ishlatiladigan gaz plitasi va suv isit-gichlarning birgalikda o’rnatilishi tasvirlari.
   

9 – rasm. AKX-14 ko’rinishli gaz bilan isitiluvchi pech

1. 
   -Gaz gorelkasi qurilmasi
   
2. 
   -Yonuv o’chog’i
   
3. 
   -G’isht qoplamli yo’lak
   
4. 
   -Yig’uvchi kollektorlar
   
5. 
   -Oqim yoyilishi (tarqalishi)
   
6. 
   -Berkitgich (zadvijka)
   
7. 
   -Zich yopiluvchi eshik
   
8. 
   -CHiqindi gazlarning oqimi xarakati yo’li.
   

10 – rasm. VPG - 18 ko’rinishli suv isitgichning prinsipial tasviri :
1 - suvning kirishi; 2 - gazning kirishi; 3 - blokli kran; 4 - suv va gazni blokirovka qiluvchi klapan; 5 - xavfsizlikni ta’minovchi klapan; 6 - gazni alangalatish; 7 - yonuv uchog’i; 8 –spiral ko’rinishli quvur (zmeyevik). 9-bura-mali kolorifer; 10- tutun gazi chiquvchi joy; 11 –tutun gazini katarishdan saqlpgich; 12 –gorelka; 13 –sharikli yondirgichni so’ndirgich; 14 –Venturi quviri; 15 –membranli kamera; 17 –suvning chiqishi; 18 –kojux;
5 400 6



160

160

II

200 4

3 ^{,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,} 7



200




200

200

I III

2 200 1 400 8

300


300
IV

300
VI 520

V

200 400
9

11 –rasm. Past bosimli xalqa tasviridagi gaz quvurning gidravlik
xisoblash tasviri
Sanoat gaz ta’minot tarmoklarida boshqaruv qurilma larining joylashishi
Qabul qilingan gaz ta’minoti sistemalarining prinsipial tasvirida quyidagilarni asoslash kerak;

• 
  sanoat korxonalari xududlariga kiritilgan gaz tarmog’i tasvirini asoslash;
  
• 
  sexlar oralig’i va sex ichki gaz quvurlarining yotqizilish turini qabul qilish;
  
• 
  gaz boshqaruv qurilmalarining joylanishini belgilash, gaz chiquv quvirlarini ham kiritish;
  
• 
  gaz miqdorini o’lchash, joyini joylashtirish.
  

KIRITISh TASVIRLARI.
Gaz tarmoqlarining kiritilish joyi,erkin maydonda yer ostidan kiritilib, unga asosiy boshqaruv qurilma si o’rnatiladi. Kiritish kismi o’rnatilgan joy, inshootlar, binolardan 2 m masofadan kam bo’lmasligi kerak.
||
a) b) [ ]



v) [ xx ] g)

Gaz tarmog’ining kiritilish tasvirlari.
Bundan tashqari gaz gorelkasi qurilmalari GGQning avtomatik ravishda xavfsiz ishlashini taminlaydi.

1. 
   SNKda gaz tarmog’i sistemalarining qanday tasvirda gaz bilan ta’minlanishini, to’g’ri tanlashda qo’ydagilarni xisobga olish kerak.
   

• 
  Sanoat SNK sarflanayotgan gazning miqdori
  
• 
  (kichik SNKda – 100 –1000 m³/soat); kichik miqdordagi sanoat korxonalardagi
  
• 
  (o’rtacha SNKda -1000 –10000 m³/soat); kichchik miqdordagi sanoat korxonalardagi
  
• 
  (yirik) 10000 va undan ortiq m³/soat).
  

2. 
   SNK ning shaxar gaz tarmoqlari sistemalariga nisbatan joylanish va tuman GBJ dan o’zoqligi …
   
3. 
   SNK dagi sexlarning soni, ularning joylanish va sexlar oralig’idagi gaz quvurlarnin uzinliligiga qarab.
   
4. 
   Sexlar uchun kerakli bo’lgan gazning bosimi va o’rnatilgan gaz gorelkalarining turlariga, texnalogik jarayonlarni talabiga qarab.
   

7.2. SNK ning gaz ta’minoti sistemalari qanday tasvirda qabul qilinish texnik-iqtisodiy ko’rsatgichlarning natijalariga qarab qabul qilinadi.
SNK ga gaz ta’minoti sistemalarining tasvirini qabul qilingandan so’ng qo’ydagilarga amal qilish kerak.

• 
  SNK ri gaz ta’minoti gaz tarmog’ining kiritilishini;
  
• 
  Sexlar oralig’idagi va sexlar ichki gaz quvirlarining qanday tartibda yotqazilishini;
  
• 
  Bekitgich va rostlagich qurilmalarining joylanishi va gaz quvurlarini shamolatishini; (tozalanish)
  
• 
  (GMUJ) gaz miqdorini o’lchovchi joyning joylanishini.
  

Sex orasidagi va sex ichidagi gaz quvurlarining joylanishi. Sexlar orasidagi gaz quvurlari orqali gaz sexlariga kiritilada. Gaz quvurla-rining yetkazilishi yer ustidan, yer ostidan va aralashma xolatda bo’lishi mumkin.
Gidravlik zatvor birgalikda kiritilish faqatgina past bosimli (P<5k Pa) diametri 50÷150 mm bo’lgan gaz quvurlari uchun ruxsat etiladi.
Kichik gaz quduqlarida flyansli kran bilan kiritilish, past, o’rtacha va yuqori bosimli (P ≤ 06 MPa) diametri 25÷150 mm bo’lgan gaz quvurlari uchun ro’xsat etiladi.
CHuqur quduqda linza kompensatorli cho’yandan tayyorlangan zadvij-kalar, past, o’rtacha va yuqori bosimli (P ≤ 06 MPa) diametri 100÷600 mm lar uchun qo’llaniladi. Linzali kompensatorlar quvurning harorat ta’sirida chiziqli kengayishini taminlaydi va qismlar, tugunlarni qayta payvandlashda qo’laydir.
Po’latdan tayyorlangan chuqur quduqlarga o’rnatiladigan zadvijkalar, Z-ko’rinishli kompensatorlar yuqori bosimli (P≤1,2 MPa) diametri 100 mm gaz quvurlarida foydalaniladi. Kirish diametri 300 mm bo’lganda, po’latdan tayyorlangan kranlar ko’llaniladi, diametr 400÷700 mm bo’lganda – po’latdan tayyorlangan koplamalar yer usti metaldan tayyorlangan qoplamalar qo’llaniladi.
Sanoat korxonalarini gaz bilan ta’minlashda, tarmoqlangan tupukli bir tomonlama kiritilgan bo’lishda loyixalandi. Yirik sanoat korxonalarida (GRES, SEM) larda, gaz bilan ta’minlanish uzluksiz talab etilsa xalqa ko’rinishli bir yoki bir necha kirish yo’lagi bo’lgan ko’rinishda loyixalanadi.
SKX da gaz kiritilgan joydan sexlarga SOGT orqali yetkazib beriladi. Gaz tarmoqlarining yotkizilish yer ostidan yoki yer ustidan bo’lish mumkin. Quvurlarning qanday usulda yotkizilishi sexlarning xududiy joylanishiga iqlimiy haroratlar inshootlarning turlariga va x.k.z. xisobga olinadi.
Yer ustidan SOGT lar o’tkazilish, yer ostidan yotkizilgandan ko’ra bir necha qo’layliklarga egadir, ya’ni yer ostida yemirilishdan (karrozyadan) gaz chiqqanda uni tezlik bilan aniqlashdan va uni sozlash foydalanishga qulayligi va x.k.z.
Yer ustidan o’tkazilgan gaz quvurlardan tayanch sifatida kolonna estakadalardan devorlardan foydalaniladi. Yer ustidan yotqizilgan gaz tarmoqlari yer ostiga nisbatan iqtisodiy tejamlidir. Sanoat korxonalari, kommunal maishiy korxonalar gaz bilan ta’minlanishi asosan shaxar gaz tarmoqlarida o’rtacha, yuqori bosimli gaz quvurlariga bog’lanadi Eng kam gaz istemol qiluvchi karxonalar past bosimdagi gaz tarmoqlaridan gaz olishi mumkin.
Sanoat karxonalarining gaz bilan taminlanishining qaysi tarmoqga va qanday tasvirda ulanishi SNK turlariga qarab yakka tartibda loyixalanadi
SNK gaz ta’minoti sistemalarining asosiy elementlarini quyidagilar tashkil etadi;
- SOG-sexlar oralig’i gaz tarmoqlari (SOG)

• 
  sexlar ichidagi gaz tarmoqlari (SIG)
  
• 
  gaz boshqaruv qurilmalari (GBK)
  
• 
  gaz miqdorini xisobga oluvchi joy.
  

Xar bir variantada ham eng qiska yo’l, xavfsizligi va foydalanish mustaxkamligi ta’minlangan bo’lishi kerak.
Qanday xolada o’tkazilganligi.
Yer ostidan o’tkazilishi, sex oralig’idagi gaz quvurlarda, qurilmaga maydonlariga yotqizilish qoidalariga rioya qilgan xolatda o’tkaziladi.
Yer ostidan o’tkazilgan gaz quvurlari maxsus ustunlarda, estakadalarda, binolar tomidan, va x.k.z. Balandligi QMQ 2.04.08-96ga asosan o’tkaziladi.
Sex ichidagi gaz quvurlari: Bu quvurlar aloxida tupikli ko’rinishda sex ichidan o’tkaziladi. Yotqizilishi ochiq-bino ichki devorlari bo’ylab xizmat ko’rsatish oson bo’lgan joylardan olib o’tkaziladi…
Sex ichidan o’tkazilgan gaz quvurlari, moyli buyekda rangli kulrang tusda ranglanadi. Oraliqlardagi umumiy yuqolayotgan gazning bosimi, ishqalanish
(∆R_ish) va maxalliy qarshiliklarni yengish uchun (∆R_mk) sarflanayotgan bo-simlar yig’indisiga tengdir. Maxalliy qarshilikning miqdori SOGT uchun, bosimga bog’lik bo’lmagan xolda (IEM ni xisobga olmaganda) o’rtacha 20-30% tashkil etadi.
Sexlar oralig’ida gaz tarmoqlarida (SOGT) past va o’rtacha bosimli gaz tarmoqlari uchun maxalliy qarshilik teng bo’ladi.
ΔR_mk = 0,25 Δ R_ish

Sexlar ichki gaz tarmoqlari (SIGT) xisoblashda, xar bir oraliq uchun, yo’qolayotgan maxalliy qarshilikning qiymati xisobga olinadi.

Umumiy oraliqda xisoblanayotgan bosimning yo’qotilishi, xisob-lanish uzunligi orqali topiladi.
x= geom+ e; yoki (7.3.1)
Bu yerda: - oraliqning nazariy ekvivalent uzunligi
∑ξ - maxaliy qarshilikning umumiy yig’indisi
- bu qiymat jadvaldan olinadi.
Yuqorida bosimli gaz tarmoqlarining xisobi:
SOGT uchun:
ΔR_ur,x=R²₁-R²₂ ; xisobga olganda:

yoki ΔR_mk=0,25ΔR_ish;

ΔR_ish=0,8ΔR_ur,x yoki: ΔR_mk=0,2ΔR_ur,x:

Xisoblash quyidagi xolatda bo’ladi:

1. 
   Xar bir oraliqning xisobli gaz miqdori topiladi, eng uzoq masofadan boshlab, xar bir sexlarda gaz sarfi miqdori qo’shib boriladi;
   
2. 
   Eng uzoq gaz tarmog’idan boshlab, bosh yo’nalishda o’rtacha kvadratga yo’qolayotgan bosimning qiymati aniqlanadi: Ao’r:
   

δ_x R²₁ – R²₂

A_{u r}=( )_ur= ;
1,25 ∑ (7.3.2)

3. 
   Gaz oqimining yo’nalishi bo’yicha birinchi oraliqdan nomgram-madan [8] foydalanib, Q_x qarab diametr aniqlanadi va Ao’r qiymati aniqlanadi.
   
4. 
   Oraliqdagi yo’qolayotgan bosim aniqlanadi: MPa² ;
   

δ_x=A_orl·1,25·L_orl; (7.3.3)

va oxirgi bosimning qiymati topiladi:

R_ox = (7.3.4)

Oraliqdagi oxirgi bosim keyingi oraliq uchun boshlang’ich bosim deb xisoblanib ketiladi.
Xisoblashlar xamma oraliqlarda shunday usulda amalga oshiriladi.

SOGT da sexlar oralig’i gaz tarmoqlarida past bosimli gaz quvurlarining gidravlik xisobi:
Gidravlik xisoblashlar qo’yidagi tartibda amalga oshiriladi

1. 
   Oraliqlarda gazning xisobli miqdori aniqlanadi, xar bir sexda sarflanayotgan gazlarning yig’indisi qo’shilib.
   
2. 
   Eng uzoq oraliqdan boshlab, ishqalishda yo’qolayotgan bosimning o’rtacha qiymati aniqlanadi.
   

ΔR ΔR_x

R_ur= ( ) _orl = ; (7.3.5)
1,25 Σ

3. 
   Jadvaldan foydalanib Q_x va R_o’r qiymatlarga qarab oraliqning diametri topiladi, oraliqda yo’qolayotgan bosim va oxirgi oraliqning bosimi aniqlanadi.