Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ш. Д. Эргашходжаева, И. Б. Шарипов

7.1-жадвал 
«Товар-бозор» матрицаси
1
 
Товарлар Бозорлар 
Жорий 
Янги 
Жорий 
Бозорга чуқурроқ кириб бориш 
стратегияси 
• Сотишни жадаллаштириш 
• Янги ҳаридорларни қидириш 
• Рақобатчиларни синдириш 
• Товарни истеъмол соҳасини 
кенгайиши 
Бозорни ривожлантириш 
стратегияси 
• Янги бозорлар 
• Янги сотиш ҳудудлари 
• Халқаро бозорлар 
• Товарни ишлатилишини 
янги соҳаларини тўзиш 
Янги 
Товарни ривожлантириш 
• Ўз кучи билан янги товар 
ишлаб чиқариш 
• Битимларни ривожлантириш 
• Лицензия 
• Махорат билан айирбошлаш 
Диверсификация 
• Горизонтал 
• Вертикал 
• Концентрик 
Жадвалдан кўриниб турибдики, фирманинг афзаллигини ўсиш 
манбаларини ўзаштиришни 4 та асосий стратегиялари бўлиши мумкин: 
1
Багиев Г.Л. и др. Маркетинг, М.:Питер, 2008

---

189
1. Бозорга чуқурроқ кириб бориш стратегияси; 
2. Товарни такомиллаштириш стратегияси; 
3. Бозорни ривожлантириш стратегияси; 
4. Диверсификация. 
Диверсификацияни 3 та тури мавжуд: горизонтал, вертикал ва 
концентрик. 
Горизонтал диверсификация деганда илгариги товарларга ўхшаш 
ишлаб чиқариш, техник, таъминот ва сотиш шароитларига яқин бўлган 
товарларни ишлаб чиқариш тушунилади. 
Вертикал диверсификация эса илгариги товар ишлаб чиқаришни сотув 
йўналиши сифатида ҳам товар дастурини чуқурлигини устиришни 
англатади. Масалан, гўшт маҳсулотларини сотувчи махсус дўкон мол 
етиштиришни ва селекция бўйича ишлаб чиқаришни қўллаб-қувватлайди. 
Концентрик диверсификация корхона учун янги товарни ишлаб 
чиқаришни кўзда тутади. 
Янги товарларни ишлаб чиқиш ва қўллаш инновация сиёсатининг 
тамойил ва услубларига, хусусан, товар инновацияси жараёнига мос ҳолда 
амалга оширилади. 
Товар инновацияси жараёни 6 босқични ўз ичига олади: 
• янги товар ҳақида ғояни қидириш; 
• ғояни танлаш; 
• янги товар ғоясини тижоратлашувини иқтисодий таҳлили; 
• товарни ишлаб чиқиш; 
• бозор шароитида уни тажрибадан ўтказиш; 
• товарни бозорга қўллаш. 
Товар инновацияси жараёни янги товар ҳақида ғояни қидириш билан 
бошланади. Янги товар ғояни қидиришни асоси бўлиб товар ҳақидаги ички 
ва ташқи ғоялар манбаи ҳисобланади. 
Ташқи товар ҳақидаги ғоялар манбаига: савдо корхоналари, ҳаридор 
ва истеъмолчилар, рақобатчилар, ярмарка ва кўргазмалар, тадқиқот 

---

190
институтлари, таъминотчилар, вазирликлар ва бошқа давлат институтлари 
киради. 
Товар ҳақидаги ички ғоялар манбаига: маркетинг тадқиқотлари 
бўлими, ишлаб чиқариш бўлими, маркетинг бўлимини барча қисмлари, 
халқаро иктисоий ҳамкорлик бўлими, товарни тайёрлаш бўлими киради. 
Товар инновацияси жараёни босқичлари ўз мазмунига кўра янги 
товарни режалаштириш жараёнини ифодалайди. 
Янги товарни режалаштиришнинг вазифаси муқобил вариантларни 
қидириш ва ишлаб чиқишдан иборатдир. 
Янги товарни режалаштириш учун турли услублар қўлланилади. 
Янги товар ҳақида ғояни баҳолашда бозорни тадқиқ қилиш ва ижодий 
услублардан фойдаланилади. 
Иқтисодий таҳлил босқичида фойдани солиштириш, зарарсизликни 
баҳолаш услуби, хавф-хатар таҳлили услубларидан фойдаланилади. 
Товарни ишлаб чиқиш босқичларида товар ишлаб чиқиш услублари, 
товар маркасини ишлаб чиқиш техникаси услублари, ҳаражатларни 
ҳисоблаш услублари ишлатилади.