Ўзбэкистон рэспубликаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкэнт давлат шарқшунослик институти

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

61 
 
Хулоса 
Малайзия 1957 йил 31 августда мустақилликка эришгандан сўнг иқтисодий 
ривожланиш босқичи асосида дастлаб импорт ўрнини босувчи товарлар ва 
кейинги босқичда эса экспорга йўналтирилган махсулотлар ишлаб чиқаришни 
бошлади. 
Дастлабки ўзгариш импорт ўрнини босиш сиёсати билан боғлиқ бўлиб, 
истеъмол товарлари импорти қисқартирилди ва табиий ресурсларни қайта 
ишлаш ҳажми ошди. Кейинчалик, 1970 йилларнинг бошида сиёсат Малайзия 
учун ўз ижтимоий-иқтисодий ва сиёсий шароитларига хос бўлган, сармоядорлар 
билан экспортга йўналтирилган ўсишга айланди. Хусусан, чет эл сармояларини 
жалб қилиш учун савдо-сотиқ сиёсати солиқ имтиёзлари, экспорт-импорт ва 
эркин савдо зоналари яратилди. 
Ҳозирги кунда каучук саноатининг устунлиги Малайзиянинг умумий 
экспорт қийматининг қарийб бир фоизига камайди. Қишлоқ хўжалиги 
маҳсулотларининг асосий экспорти ҳозирги кунда палма ёғи бўлиб, экспорт 
қиймати бўйича қарийб беш фоизни ташкил этади. Бундан ташқари, Малайзия 
ташқи даромад олиш учун қишлоқ хўжалиги экспортига қарамлигини 
камайтирди. Ишлаб чиқариш маҳсулотлари асосий чет эл валютаси сифатида 
қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини ортда қолдирган кўринади. Мисол учун, 
Малайзия дунёдаги яримўтказгич қурилмаларнинг энг йирик ишлаб 
чиқарувчилардан бири бўлди. 
 Асосий иқтисодий кўрсаткичларга кўра, Малайзия янги саноат 
мамлакатлари орасида. Япония иқтисодий ривожланиш моделига йўналтириш, 
хорижий сармоя ва технологияларни жалб қилиш, саноат давлатларининг илғор 
тажрибасидан фойдаланиш, саноатнинг асосий таркибий қисмларини прагматик 
бириктириш - импорт ўрнини босиш ва экспортга йўналтирилганлиги, юксак 
даражадаги сиёсий барқарорлик иқтисодиётни модернизация қилиш, ижтимоий 
соҳада сезиларли муваффақиятларга эришиш имконини берди. 

---

62 
Малайзия қишлоқ хўжалиги ривожланган. Иссиқ намли иқлим кўплаб 
экинларни кўпайтиришга имкон беради: каучук ўсимликлар, палма дарахтлари 
(мой учун), мевалар. Балиқчилик ва денгиз маҳсулотлари учун денгизга рухсат 
бор. Ёмғир ўрмонлари, ёғочдан катта захирага эга. 
Малайзия минерал ресурсларга бой: нефт (афсонавий эгизак минораларини 
қурган дунёдаги машҳур Петронас нефт компанияси, табиий газ, темир ва калай 
рудаларини эсга олинг). Малайзиянинг иккинчи йирик даромад манбаи 
саноатдир. Энгил саноат ва электронни ишлаб чиқариш ва йиғиш. Малайзия 
сифати яхши, аммо арзон ишчи кучи билан кўплаб компаниялар, асосан, 
Япониядаги "монтаж сехи" бўлди. 
Малайзияда ялпи ишлаб чиқаришни кўпайтиришга ҳал қилувчи ҳиссаси 
ишлаб чиқариш саноати томонидан амалга оширилиб, ЯИМнинг 31,5 фоизини 
ташкил этади. 
Унинг энг муҳим сектори экспортга йўналтирилган электрон ва 
электротехника маҳсулотларини ишлаб чиқариш билан боғлиқ (ишлаб чиқариш 
соҳасида умумий ишлаб чиқариш ҳажмининг 40,4%). Бошқа муҳим тармоқлар - 
кимёвий, озиқ-овқат, резина, металлга ишлов бериш, транспорт ускуналарини 
ишлаб чиқариш. Малайзияда уч миллий автомобил ишлаб чиқариш корхонаси - 
Протон, Перодуа ва ДиАрБи Ҳеиком мавжуд. 2018 йилда ялпи ички 
маҳсулотнинг 8,2 фоизи қишлоқ хўжалиги ҳисобига тўғри келади, бу эрда палма 
ёғи ишлаб чиқариш етакчи ўрин эгаллайди. Нефт ва газни қазиб олиш ҳисобига 
тоғ-кон саноати ЯИМнинг 8,4 фоизини ташкил этади. Қурилиш эса 4,6 % ни 
ташкил этади. 
Ялпи ички маҳсулотнинг энг катта улуши (54,5%) энг катта компонентлари 
улгуржи ва чакана савдода, шунингдек, молиявий хизматлар: суғурта, кўчмас 
мулкни сотиб олиш соҳасида хизмат кўрсатиш соҳасига киради. 
Товарлар экспортининг 81,6% тайёр маҳсулотлардан олинган. Улар 
электроника ва электротехника (саноат экспорти 65%), кимё маҳсулотлари (8%) 
томонидан бошқарилади. Хом нефт эса барча экспорт ҳажмига тўғри келади. 
Импортнинг 72% оралиқ истеъмол товарлари, асосан тайёр маҳсулотлар, эҳтиёт 

---

63 
қисмлар ишлаб чиқариш учун қисмлар ва ярим тайёр маҳсулотлар, инвестицион 
товарлардан ташкил топган (14%). Асосан машиналар ва ускуналар ва 6% 
истеъмол товарлари (озиқ-овқат, шахсий транспорт ва бошқалар). Энг йирик 
савдо шериклари - Хитой (умумий савдо айланмасининг 16,7%), Сингапур 
(13%), АҚШ (8,3%), Япония (7%) ва АСЭАН мамлакатларининг қолган қисми 
(тахминан 10%). Инфляция даражаси 2,8 фоизни, ишсизлик 3,5 фоизни ташкил 
этади.
Малайзияда йўллар инфраструктураси ҳам яхши ривожланган, шимолдан 
жанубга Малайзия орқали ўтадиган битта темирйўл линияси мавжуд. Мамлакат 
ичидаги йўловчилар ва юкларнинг асосий қисми йўл билан ўтади. Деярли барча 
йирик аҳоли пунктлари автобус маршрутларини ўзаро боғлайди. Куала-
Лумпурда эр ости метросининг учта филиали мавжуд. Малайзия асосан 
Малаканинг бўғози бўйлаб ҳаракатланадиган замонавий магистрал йўллар 
тармоғига эга. Ривожланган порт объектлари. Мамлакатнинг асосий порти Куала 
Лумпурдан 60 км узоқликда жойлашган Кланг ҳисобланади. Замонавий 
телекоммуникация тармоғи мавжуд. Учта миллий уяли алоқа операторлари ва 
бир нечта Интернет-провайдерлар мавжуд. Ер сайёрасида Малайзия Меасат 
алоқа уяли алоқа операторлари фаолият юритмоқда. 
Малайзиянинг Ташқи савдони ривожлантириш бўйича Малайзия 
компанияси (МАТРАДЭ) экспортни рағбатлантириш учун грант тизимини 
ўрнатди. Бозорларда корхоналарнинг мавқеини сақлаб қолиш ва кенгайтириш 
учун асосий шартлар сифатни яхшилаш, харажатларни камайтириш, тезкор 
этказиб бериш, маҳсулотларда инновацион компонентни кўпайтириш ва 
технологик даражани ошириш ҳисобланади. 
Кичик ва ўрта бизнесни ривожлантириш анъанавий пастки буюртмаларни, 
шунингдек, ижтимоий қатламларнинг сифат кўрсаткичларини ўзгартирди. 
Юқорида қайд этилганидек, 2006 йил март ойи охирида чиқарилган 
Малайзиянинг тўққизинчи режаси (2006-2010 йиллар) узоқ муддатли саноат 
сиёсатини амалга оширишни давом эттирди ва саноатни ривожлантиришнинг 
учинчи бош режасининг бир қисми бўлди (2006-2015 йиллар). 2006 йил август 

---

64 
ойида эълон қилинган режага киришда Абдул Бадаwи учинчи мастер режани 
саноатлаштиришни янада юқори даражага олиб чиқади ва Малайзия 2020 
йилгача ўз ривожланиш моделига асосланиб, бутун ривожланган мамлакатга 
айланишини таъминлайди. Этник гуруҳлар ва минтақаларнинг барча 
ҳудудларида жойлашган. Ушбу режа нафақат саноатни ривожлантириш, хизмат 
кўрсатиш соҳасини кенгайтириш, инсон омилини яхшилаш, логистика 
тармоғини яратиш, янги технологияларни қўллаш ва институционал қўллаб-
қувватлашни, жумладан, давлат томонидан тартибга солиш орқали барча 
тармоқларни ривожлантиришни ўз ичига олади.