Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент давлат иқтисодиёт

Пул агрегатлари динамикаси (млрд. сўм)
166
 
Бундан кўринадики, пул массасининг ҳар бир алоҳида 
агрегати ўзининг ликвидлиги даражасига кўра фарқланади. 
Ликвидлик – бу турли активларнинг ўз қийматини 
йўқотмасдан (яъни энг кам харажатлар асосида) тезлик 
билан нақд пулга айлана олиш қобилиятидир. Металл 
(танга) ва қоғоз пуллар энг юқори ликвидликка эга бўлади. 
Мижоз ўзи истаган вақтида олиши мумкин бўлган банк ҳисоб 
варақаларидаги пул омонатлари ҳам ликвидли ҳисобланади. 
166
http://cbu.uz/uzc/statistics/dks/2020/01/183259/ - Ўзбекистон Республикаси 
Марказий банки маълумотлари.
365 
22.1-жадвал 
Пул агрегатлари динамикаси (млрд. сўм)
169
 
Сана
Кенг 
маъно-
даги
пул 
массаси
(М2)* 
жумладан: 
Миллий 
валютадаги
пул массаси 
шундан: 
Чет эл 
валюта-
сидаги 
депозитлар
миллий 
валюта 
эквива-
лентида 
Пул 
массаси
(М1)** 
шундан: 
Миллий 
валютадаги 
бошқа 
депозитлар 
Муомала-
даги
нақд 
пуллар 
(М0)
Миллий 
валютадаги 
талаб қилиб 
олингунча 
депозитлар 
1 
2=3+8 
3=4+7 
4=5+6 
5 
6 
7 
8 
01.02.2013 23 669 
18 137 
12 589 
5 766 
6 823 
5 548 
5 532 
01.01.2014 28 376 
22 594 
15 870 
7 424 
8 447 
6 723 
5 782 
01.01.2015 32 698 
26 862 
19 818 
9 058 
10 760 
7 045 
5 836 
01.01.2016 40 642 
34 576 
23 644 
10 655 
12 989 
10 932 
6 067 
01.01.2017 50 227 
41 470 
27 955 
13 209 
14 746 
13 515 
8 758 
01.01.2018 70 816 
45 117 
33 142 
19 449 
13 694 
11 974 
25 699 
01.01.2019 80 165 
54 896 
38 593 
22 164 
16 429 
16 303 
25 269 
01.01.2020 91 266 
62 786 
42 670 
24 246 
18 424 
20 116 
28 480 
Бундан кўринадики, пул массасининг ҳар бир алоҳида агрегати ўзининг 
ликвидлиги даражасига кўра фарқланади. 
Ликвидлик – бу турли активларнинг ўз 
қийматини йўқотмасдан (яъни энг кам харажатлар асосида) тезлик билан нақд 
пулга айлана олиш қобилиятидир. Металл (танга) ва қоғоз пуллар энг юқори 
ликвидликка эга бўлади.
Мижоз ўзи истаган вақтида олиши мумкин бўлган банк 
ҳисоб варақаларидаги пул омонатлари ҳам ликвидли ҳисобланади. Пул массаси 
таркибига тўлов воситаси вазифасини бажариш лаёқати пастроқ бўлган активлар 
қўшилиб бориши билан, уларнинг ликвидлик даражаси ҳам пасайиб боради. Нақд 
пуллар ривожланган бозор иқтисодиёти мамлакатларида умумий пул массасининг 9-
10 фоизини, бозор иқтисодиётига ўтаётган Мустақил Ҳамдўстлик Давлатларида 35–
40 фоизни ташкил қилади.
Пул бозори – бу мамлакатдаги пул миқдори ҳамда фоиз ставкасининг турли 
даражаларида пул маблағларига бўлган талаб ва пул таклифининг ўзаро нисбатини 
ифодаловчи механизм.
Пул таклифи – бу бозорда пул сифатида муомалада бўлган турли-туман молиявий 
маблағлар, яъни пул агрегатлари йиғиндиси ҳисобланади.
Ўзбекистон Республикасини янада ривожлантириш бўйича ҳаракатлар стратегиясининг 
Иқтисодиётни ривожлантириш ва либераллаштиришнинг устувор йўналишларига 
бағишланган қисмида
“илғор халқаро тажрибада қўлланиладиган инструментлардан 
фойдаланган ҳолда пул-кредит сиёсатини янада такомиллаштириш, шунингдек валютани 
тартибга солишда замонавий бозор механизмларини босқичма-босқич жорий этиш, миллий 
валютанинг барқарорлигини таъминлаш”
170
кузда тутилган. 
Тижорат банклари ўз ихтиёрларида бўлган активлари ҳисобига янги пулларни ҳосил 
қилишлари, яъни уларни банк кредити сифатида мижозларига беришлари мумкин. Тўғри, 
уларнинг бу фаолиятлари Марказий банк томонидан ўрнатилувчи мажбурий захира меъёрлари 
орқали чекланади. Яъни, тижорат банки ўзининг жорий харажатларини қоплаши ҳамда 
мижозлар томонидан кредитлар қайтарилмаслиги хавфининг олдини олиш мақсадида маълум 
миқдордаги пул маблағларини захира сифатида сақлаши лозим. Активларнинг қолган қисми 
169
http://cbu.uz/uzc/statistics/dks/2020/01/183259/
- Ўзбекистон Республикаси Марказий банки маълумотлари.
170
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги “Ўзбекистон Республикасини янада ривожлантириш 
бўйича ҳаракатлар стратегияси тўғрисида”ги, ПФ-4947-сонли Фармони. 

---

677
Пул массаси таркибига тўлов воситаси вазифасини бажариш 
лаёқати пастроқ бўлган активлар қўшилиб бориши билан, 
уларнинг ликвидлик даражаси ҳам пасайиб боради. Нақд 
пуллар ривожланган бозор иқтисодиёти мамлакатларида 
умумий пул массасининг 9-10 фоизини, бозор иқтисодиётига 
ўтаётган Мустақил Ҳамдўстлик Давлатларида 35–40 фоизни 
ташкил қилади. 
Пул бозори – бу мамлакатдаги пул миқдори ҳамда фоиз 
ставкасининг турли даражаларида пул маблағларига бўлган 
талаб ва пул таклифининг ўзаро нисбатини ифодаловчи 
механизм. 
Пул таклифи – бу бозорда пул сифатида муомалада бўлган 
турли-туман молиявий маблағлар, яъни пул агрегатлари 
йиғиндиси ҳисобланади. 
Ўзбекистон Республикасини янада ривожлантириш бўйича 
ҳаракатлар стратегиясининг Иқтисодиётни ривожлантириш ва 
либераллаштиришнинг устувор йўналишларига бағишланган 
қисмида “илғор халқаро тажрибада қўлланиладиган 
инструментлардан фойдаланган ҳолда пул-кредит сиёсатини 
янада такомиллаштириш, шунингдек валютани тартибга 
солишда замонавий бозор механизмларини босқичма-
босқич жорий этиш, миллий валютанинг барқарорлигини 
таъминлаш”
167
кузда тутилган.
Тижорат банклари ўз ихтиёрларида бўлган активлари 
ҳисобига янги пулларни ҳосил қилишлари, яъни уларни 
банк кредити сифатида мижозларига беришлари мумкин. 
Тўғри, уларнинг бу фаолиятлари Марказий банк томонидан 
ўрнатилувчи мажбурий захира меъёрлари орқали чекланади. 
Яъни, тижорат банки ўзининг жорий харажатларини қоплаши 
ҳамда мижозлар томонидан кредитлар қайтарилмаслиги 
хавфининг олдини олиш мақсадида маълум миқдордаги пул 
маблағларини захира сифатида сақлаши лозим. Активларнинг 
қолган қисми эса муомалага чиқарилиб, у маълум муддатдан 
167
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги “Ўзбеки-
стон Республикасини янада ривожлантириш бўйича ҳаракатлар стратегияси тўғри-
сида”ги, ПФ-4947-сонли Фармони.

---

678
сўнг яна банкка қайтиши ҳамда мажбурий захира меъёридан 
ортиқча қисми яна муомалага чиқарилиши мумкин. 
Тўхтовсиз равишда такрорланувчи бу жараён пул таклифи 
мультипликатори ёки банк мультипликатори дейилади.