Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўзбекистон республикаси олий ва ўрта

 
8.9. Солиқ юки ва дефольт рискини таъсири. 
Вақтлар келиб шундай холатларга учраш мумкинки, купонли 
даромадлик бир хил бўлган облигациялар ва қайтариш вақтида 
уларни турли хил бахода сотиш кузатилади. Бу фарқлар қимматли 
қоғозлар қийматига бошқа омиллар таъсирини билдириб, қайсики бу 
ўзини ташқи барча хусусиятлаиидан келиб чиқади, булар хаттоки
бир хил булиб қолиши хам мумкин. 
Бир хил фиксирланган пул тушуми оқимларини таъминловчи 
облигациялар айрим сабаблар асосида бир биридан тубдан фарқ 
қилиши мумкин. Бу омиллардан асосийлари дефольт риски ва солиқ 
юки шартлари хисобланади. Мисол сифатида бир йил муддат ичида 
1000 долл тўлашни ўз зиммасига олган облигацияни кўриб чиқамиз. 
Масалан, АКШ Казначействасининг бир йиллик облигациясини фоиз 
ставкаси йилига 6% ни ташкил этади. Бу қимматли қоғозлар дефольт 
рискига тортилмаган, шунинг учун бундай облигацияларни бахоси 
қуйидагича 1000 долл./1,06 = 943,40 долл.
Бирок, агар амалда қандайдир дефолт риски мавжуд 
бўлса(тўламаслик риски ), у холда бу риск нихоят даражада паст 
бўлса хам бунга боғлик бўлмаган холда облигацияларни бахоси 
943,40 долл.дан паст бахода бўлади, а бунинг даромадлилиги эса 
йилига 6% дан юқори бўлади. 
Облигацияни солиқ юки даражаси унинг эмитенти ким ёки 
бевосита облагацияни ўзига хос формасига боғлиқ бўлади. Буларнинг 
барчаси унинг яъни облигациянинг қийматига шундайлигича таъсир 
этади. АКШ да, масалан, штатларнинг хукуматлари ва махаллий 

---

617 
бошқариш органлари томонидан чиқарилган облигацияларни сотиб 
олишдан олинаётган даромад федерал даромад солиғидан озод 
қилинган. Бундай холатлар жумладан унинг хусусиятлари мазкур 
облигацияларни солиқ тўловчилар учун кўпроқ жозибадор бўлишга
олиб боради ва бошқа таққосланадиган облигацияларни бахоси 
уларга нисбатан юқори бўлади (а даромадлилиги мос холда пастдир). 
 Облигация даромадлилига таъсир этувчи бошқа сабаблар. 
Амалда бошқа омиллар хам мавжуд бўлиб, қайсики бу 
фиксирланган даромадга эга ташқи ўзаъро хусусиятли қимматли 
қоғозларнинг бахолари ўртасидаги фарқ кўринишда юзага келишига 
олиб боради. Фикрингиз (хохищ-интуици)ни мисол учун 2 та фарқ 
қилиш хусусиятига эга қимматли қоғозлар орқали текшириб кўринг, 
қайсики бу облигацияни қиймати ва даромадига таъсир этсин. Бундай 
хусусиятга эга бўлмаган мос облигацияларни қийматини пасайтириш 
ва оширишга таъсир этувчи белгилар қандай таъсир этишини тахлил 
қиламиз. 
1. Зудлик билан сотиб олиш икониятлари. (callability). Бу хусусият 
эмитентга уларни қайтариш муддатини охирги санаси келгунга қадар 
ўз облигациясини сотиб олиш хуқуқини беради. Бундай