Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўзбекистон республикаси олий ва ўрта

 
 
 
1.7.Инвестициялаш мақсадлари ва йўналишлари.
Инвестициялаш - давлат, жисмоний ва юридик шахсларни 
қийматли ва моддий кўринишдаги келгусидаги турли фаолият турида 
фойдаланиш учун маблағ йиғиш жараёнидир.
Инвестициянинг иқтисодий мохияти –бу асосий ва айланма 
капитални корхонани ташкил этиш, реконструкция ёки техник қайта 
кўроллантиришга сарфлаш; молиявий инвестиция бўйича – 
инветорни молиявий капиталини ошириш мақсадида унинг 
молиявий инструментларидан фойдаланиб, маблағларни акция, 
облигация, банк депозитларига ва бошқа қимматли қоғозларга 
қўйишдир.
Инвестиция кенг маънода юритилиб, бу инвестицион 
жараёндаги худуд, регион ёки мамлакатдаги молия тизимини 
эволюцион жараёнининг холати билан изохланади. Инвестиция сўзи 
Европанинг 
ривожланган 
мамлакатлари 
(АКШ, 
Канада, 
Великобритания, Япония)да фонд бозорларига қўпроқ эътибор 
қаратилиб, инвестициялаш қимматли қоғозлар ёрдамида амалга 
оширилади деган тушунчалари мавжуд. Бошқача сўз билан 
айтилганда бу портфел инвестицияси сўзи билан юритилади.
20
20
Бочаров В.В. Инвестиции:Учебник-2 –е издании-СПб:Питер 2009 -348с 

---

60 
Инвестиция тушунчасига изоҳ бераётганда корхона қийматига 
эътибор бермай тушунчага тўлиқ мазмун бериб бўлмайди. Асосан 
корхона қийматини оширувчи менеджерлар хисобланиб, бу ходим 
томонидан доимий корхонанинг келгусидаги стратегияси ишлаб 
чиқилади ва бошқариб борилади. Корхона қиймати ўзида мужассам 
этувчи маълум тизимни белгилаб, бу 2 қисмдан иборат: 
-корхонани шахсий капиталини бозор қиймати 
-корхона мажбуриятларини бозор қиймати. 
Корхонанинг қиймати дейилганда асосан унинг капитали юқори 
бўлишини эмас, балки, хизматлар ва товарлар бозорини 
таъминлашдаги корхонанинг мазкур капиталини холати билан 
изохланади. Бу холат корхона инвестициясини йўналишларини 
аниқлайди: агар унинг капиталини даромадлиги ўсишини 
таъминловчи ва корхонани ракобатбардошлигини улар оширса, у 
холда корхонани қиймат(ценность)и ортади ва унинг эгалари бойиб
боради. 
Бу билан бирга, корхона қийматини иқтисодий назарияси: 
корхонани хохлаган вақтдаги қиймати унинг келгусидаги барча 
тушумларини хозирги қийматига тенглигини ўлчаш орқали кўриб 
чиқилади
21
.
Шунингдек, У Шарп инвестиция сўзини қўйидаги шаклда 
изохлайди «Хақиқий инвестиция кандайдир ўзаъро бир бирини 
боғловчи қўйидаги активларни ўз ичига олади; ер, жихоз, заводлар 
деб атайди.
21
Книш. Инвестиции.Москва 2007 .:Учебноа пособие ИНФРА : 

---

61 
МДХ мамлакатлари; жумладан, Россия мамлакатида
инвестиция тушунчаси асосан капитал қўйилма билан тулдирилиб, 
бу асосий капиталга инвестиция бу капитал қўйилма шаклида амалга 
оширилиб, буларга: 
-янги қурилиш харажатлари; 
-ишлаб чиқаришни кенгайтииш; 
-қайта жихозлаш 
-техник қайта қуроллантириш
-жихоз сотиб олиш 
- қурол, ярог сотиб олиш 
-лойихавий махсулот харажати 
-ва бошқа капитал характерга эга харажатлар киради..
Корхона активига инвестиция қўйиш бахгалтерия балансининг 
актив қисмида, унинг молиялаштириш манбалари эса унинг пассив 
қисмида кўринади. Бу молиявий, айланма ва моддий активларга 
капитал қўйишга йўналтирилади. Охири бу қисқа ва узоқ муддатли 
молиявий қўйилмалар кўринишда бўлади. 
Асосий капиталга инвестиция қилиш капитал қўйилма шаклида 
амалга оширилади; бунга амалдаги корхонани техник қайта 
кўроллантириш ва қайта жихозлаш, кенгайтириш ва янги кўрилиш 
учун харажатлар, капитал характерга эга бўлган бошқа харажатлар 
ва лойиха махсулоти, кўрол ва ишчи кўроллар жихози сотиб 
олишлар киради. Иқтисодий адабиётларда ва амалиётда инвестиция
синоними капитал қўйилмага нисбатан ўхшаш эмаслигини 
тасдиклайди. Европа адабиётларида асосан фонд бозорини кўриб 
чиқишга эътиборни қаратиб, шунингдек бозор иқтисодиёти 

---

62 
ривожланган мамлакатларда инвестициялаш қимматли қоғозлар 
орқали амалга оширилади.
Инвестициялашни асосига иқтисодиётни хақиқийй(реял сектор) 
бўлимига маблағни қўйиш киради, ёки турли хил мулкчиликка эга 
бўлган корхонанинг асосий ва айланма капиталига қўйишни 
билдиради. 
Инвестиция бозори бир хил меъёрли баходаги инвестицион 
товарларни сотиш-сотиб олиш вужудга келадиган жой, сферадан
иборат.Инвестицион товарлар шаклида кирувчи, инвестициялар 
қўйидагилардир: 
-Кучмас ва харакатланувчи мулклар; 
-Пул маблағлари,банкларни мақсадли жамғармалари, қимматли 
қоғозлар ва бошқа молиявий активлар; 
-Авторлик 
хуқуқи 
бўйича 
вужудга 
келувчи 
мулкий 
хуқуқлар,лицензия,патент,ноу хау, ЭХМ учун махсулот сифатидаги 
программалар ва бошқалар; 
-ердан ва бошқа табий бойликлар фойдаланиш хуқуқлари. 
- капитал харажатларни маблағларини шакллантириш ёки 
инвестицион фаолиятнинг аник объектларига инвестицияни 
утказиш(трансформации); 
-соф фойда шаклидаги капитал қийматни ортиши ёки 
инвестициялашни охирги мақсадини амалга ошириш. 
Шундай қилиб, уни бошланиши ва охири билан занжир
боғланади, янги алока вужудга келади: даромад- маблағлар- охирги 
натижа ёки жамғариш жараёни қайтарилмокда. 

---

63 
Капитал ортишининг манбаси ва инвестициялашнинг мақсади 
лойихани амалга оширишдан келадиган соф фойда хисобланади. 
Амалиётда соф фойда хажми(П) инвестицион харажатлар(ИЗ) билан 
таққосланади ва унинг самараси топилади.
ИС=Ф/ИХ*100 
Инвестицион 
харажатлар 
билан 
молиявий 
натижаларни 
таққослаш жараёни узлуксиз юзага чиқади: унинг даврида 
инвестиция қилингунга қадар(инвестицион лойихани бизнес 
режасини ишлаб чиқиш даврида) ва инвестиция қилингандан 
сўнг(янги объектни ишга тушириш даврида) ги давр ётади. 
Капиталнинг қўйиш билан соф фойда олиш жараёни вақт 
ўтиши билан ўз тартиби бўйича турли вақтларда навбат асосида
вужудга келиши мумкин. Навбат асосида бу жараёнда соф 
фойданинг вужудга келиш даврида лойихани шу вақтнинг ўзида 
ишга тушириш амалга оширилади ва тўлиқлойиха қувватига чиқишга 
эришилади, бу ўртача йиллик асосида белгиланади. 
Янги корхона кўрилишини охиригача тугаллаш ва соф 
фойданинг параллел окиб утиш имкониятлари аникланади.
Капиталга қўйиш ва соф фойда олиш жараёнини окиб утиш 
интервалида корхона кўрилишини тугаллаш билан соф фойда 
олиш даври узоқ муддатни ташкил қилади. Кўрилишни 
имкониятларини молиявийлиги алохида лойиха асослари ва
инвестициялаш формасига боғлик вақтинчалик давр(лага) давомли 
бўлади. 

---

64