Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўзбекистон республикаси олий ва ўрта

4.13. Инвестицион лойихаларни тахлили тушунчаси. 
Инвестицияни режалаштириш жараёнидаги асосий бирлик бу 
асосланган инвестицион лойихадир. Инвестицион лойихаларни
маъноси шуки, амалдаги ишлаб чиқариш усулини янги товар ишлаб 
чиқаришга ўтқазиш ва кенгайтириш ёки бошқа ишлаб чиқариш 
сохасига ўтказиш орқали акционерлар яшаш шароитини яъни 
бойлигини ошириш демакдир. Инвестицион лойихани мазкур 
лойихани амалга ошириш ва шу орқали уннг оптимал стратегиясини 
ишлаб чиқиш учун боғлик бўлган даромад ва харажатларга боғлиқ 
маълумотларни йиғишдан бошланган аввалги янги инвестицион 
ғояни вақтлар бўйича холатларининг имкониятлари ва қарорлар 
тартиб бўйича тахлил этилади.

---

358 
Шунинг учун, инвестицион лойихаларни тахлил жараёни тартиб 
бўйича кўриб чиқилади, мисол учун сиз кино студия ишчиларини 
рахбарисиз ва сизни ишингиз янги кинолар ишлаб чиқариш 
таклифини кўриб чиқиш ва сизни фирмангиз акционерлари учун 
потенциал қийматини тахлил этиш хисобланади.
Тартиб бўйича, янги филм ишлаб чиқариш ўзига филмдан
даромад келтиргунга қадар бўлган бир неча узоқ йиллик
харажатларни ўз ичига олади. 
Умуман филм қачон акционерларни хаётини яхшилайди, качонки 
агар пул тушумлари(пул оқимида ўтирган)ни келтирилган қиймати 
харажатларни келтирилган қийматидан ортса. 
Кутилаётган даромад ва харажатларни айтиш қийиндир.
Бу карорларни қабул қилиш ва уни жорий этишга боғлик
қайсики назорат қилувчи хокимлик ваколатингиз доирасидаги 
хақиқий холатларни аниқлаш ва уни ровожлантиришингизга боғлик.
Маълум ғоясини шаклланишидан бошлаб унинг охирги лойихани 
амалга ошириш даврида пул оқимларига таъсир этувчи кўзда 
тутилмаган холатлар юзага келади.
Хар бир жараёнда мос қарор қабул қилишингиз керак бўлади, 
бунда 
таннархни 
(мисол, 
айрим 
қиммат 
турувчи 
сценаларни)камайтириш ёки бошқа тадбирлар бўлиши мумкин.
Бунинг пул оқимини белгилаш қийин бўлиб, буни нафакат айтиш 
кийиндир, хаттоки бу қарор қабул қилишга хам боғлиқ бўлади.
Акционерлар капиталини бозор қийматига таъсир этувчи 
эхтимолликни бохолаш шунингдек қийиндир.

---

359 
Лойихани тахлилини аниқроқ усули бўлган дисконтланган пул 
оқимларини бахолаш амалидан фойдаланамиз, агар бизга маълум 
келгусидаги пул оқимлари аникроқ бўлганда эди, биз буни тахлил 
қила олган бўлардик.
Инвестицион ғоя каредан олинади? 
Кўп инвестицион лойихалар узоқ муддатли қўйилмани талаб 
этиб, бу 3 га бўлинади: 1) Янги товар ишлаб чиқаришга 
ихтисослаштириш; 2) махсулот таннархини камайтириш; 3) амалдаги 
ишлаб чиқариш фондларини алмаштириш. Бир неча мисоллар. 
• фирма янги товар ишлаб чиқариш бўйича янги линия ўрнатиб 
қўя оладими, бунинг учун янги бино кўрилишига, жихоз сотиб олиш 
ва товар моддий захираларига узоқ муддатли инвестиция талаб 
қилади? 
• фирма иш хаки харажатларини камайтиришга олиб борувчи 
автоматлашган жихоз ўрната оладими? 
• фирма ишлаб чиқариш харажатларини камайтириш ва 
қувватини ошириш учун амалдаги заводни реконструкция қила 
оладими?
Тартиб бўйича инвестицион лойиха шаклланиши учун ғоялар 
манбаси бу амалдаги фирма мижозларидир.
Истеъмолчиларни ўтказилган суровномалар, бу худди расмий ва 
норасмий бўлиб, булар яънги истеъмол хақидаги маълумот бўлиши 
мумкин, қайсики истеъмолчиларни амалдаги корхонани янги товар 
ишлаб чиқаришга ўтказиш ва кучайтириш орқали қондириш мумкин.
Мисол учун фирма, компютер ишлаб чиқаради, ўз мижозларини 
сўровномасига қараб, бу тадбркорликни янги йўналиши бўйича 

---

360 
компютерни таъмирлаш бўйича янги хизмат кўрсатиш турини билиб 
олади. 
Кўп фирмалар ишлаб чиқаришни технологик имкониятларини ва 
янги товарлар ишлаб чиқариш учун янги талабларни қондириш 
мақсадида илмий тадқиқот бўлимлари ишига асосланади.
Дори дармон саноатида мисол учун, илмий текшириш 
бўлимии(ИТВ) бўлимии янги дорилар бўйича ғояларни манбаси 
бўлиб хизмат қилади. 
Бошқа манбаси, ракобат хисобланади. Мисол, ишлаб чикариш 
корпорацияси(ПК) га молиявий режалаштириш топширикларини 
бажариш учун программали махсулот ишлаб чиқарувчи программа 
билан таъминловчи ишлаб чиқариш бўйича ХYZ фирма рахбари ўз 
махсулоти устидан такомиллаштириш устида ишлаётган ракобат 
бўлган фирма ЛBCни билиб колади.
Бу холда агар XYZ фирма ўз махсулотини токомиллаштириш 
хақида ўйлаши мумкин. XYZ рахбари, шунингдек ЛВС фирмани сотиб 
олиш хақида хам уйлаши мумкин.
Бир компанияни бошқасига қўшишга харакат қилиш хам 
инвестицияни режалаштиришга киради. Коорпорацияни ишлаб 
чиқариш тармоқларини инженер ходимларидан айрим холларда 
харажатларни камайтириш ёки махсулотни ошириш-кучайтириш 
бўйича лойихалар хақидаги ғоялар чиқиши мумкин. 
Мисол, инженерлар, ишлаб чиқариш бўлими бошлиқлари ва 
ишлаб чиқариш жараёнига чуқур киришган актив бўлган ходимлар 
капитал қўйилмани талаб қилувчи оғир мехнатли ишларни
бажаришда автоматлаштирилган жихозларни сотиб олиш ёки йиғув 

---

361 
линияларини қайта жихозлаш хисобига лойиха харажатларини 
камайтириш бўйича лойиха ишлаб чиқиши мумкин. 
Рағбатлантириш тизими қўлланувчи қайсики менеджерлар ва 
бошқа хизматчиларга эга фирмаларда, инестицион лойиха ишлаб 
чиқариш таклифини ишлаб чиқкан, доимий таклифлар оқимига эга 
бўлган, 
техник 
кучайтириш 
ва 
даромадлиликни 
ошириш 
имкониятларини киритувчи ходимларни қайта уйғотади.