¡збекистон Республикаси Олий ва ¢рта Махсус

17-mavzu: Tanqid va adabiy jarayon 
Adabiy tanqid va badiiy adabiyot. Tanqidning adabiy jarayondagi o’rni va 
roli. Adabiy jarayonning murakkab, harakatchanligi. Unda yangi tamoyil, mezon, 
meyor, qoidalarining paydo bo’lishi. Adabiy jarayonning milliy zamin miqyosida va 
umumjahon adabiy-madaniy hayot kengligida tushunilishi. 
So’nggi 15 yil ichida o’zbek adabiy jarayonida ro’y berayotgan o’zgarishlar. 
O’zbek tanqidchiligida poetika, asarning estetik ta’siri, talqini baholanishida paydo 
bo’layotgan yangi mezonlar va tamoyillar. 
Umumjahon adabiy hayotidagi jarayonlar, xususan modern, avangard, 
syurrealizm, poststrukturalizm singari oqim, yo’nalishlarga o’zbek adabiy jarayoni 
munosabati. An’ana va yangilik mujdalari. 
“... Yangilik paydo bo’lishi bilanoq avval “yangi” maqomida yurgan qadriyat 
qisman eskilikka aylana boradi. Ana o’sha mahalda “eski yangilik”ning ashaddiy 
tarafdorlari “yangi yangilikka” qarshi kurashga otlanadilar. Hattoki, bu yo’lda 
quyushhondan chiqish holatlari bo’rtib ko’zga tashlanadi, “yangi yangilik” o’sha 
chig’iriqlardan o’tsagina adabiyot maydonida yashab qolish huquqini qo’lga kiritadi” 
(B.Ro’zimuhammad) O’zbek adabiyotshunosligi, tanqidchiligidagi “eski yangilik” 
bilan “yangi yangilik” aro kurashi. 
Hozirgi tanqidchilikda germenevtika-talqin, tafsir, izoh, sharh, ta’vilning keng 
qo’llanilayotganligi. Talqin yo’llari, usullari. 
Badiiy asarga biografik, tarixiy-funktsional, tarixiy-tipologik, ontologik 
yondashuv. 
O’zbek adabiy tanqidchiligida yangi oqimlar...bormi? 
Adabiy tanqid janrlarining adabiy jarayonga, ijodkor hayoti va ijodiga hamda 
bevosita badiiy asar tahliliga yo’naltirilganligi. 
Adabiy-tanqidiy sharh, tanqidiy ocherk, xronologik tadqiqot janrlarining 
milliy adabiyotni baholashdagi o’rni. Taqriz, ocherk, ochiq xat, asar qahramonlariga 

---

53 
maktub, suhbat, maqola, adabiy portret, umumlashma obzor maqola janrlarining ham 
ijodiy jarayonni, ham aniq asarning o’rganishiga yo’naltirilganligi. 
Xotira, badia janrlarining vazifasi, yo’nalishi, mohiyati.