Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта маҳсус таълим вазирлиги қарши муҳандислик иқтисодиёт институти нефть ва газ факультети

8-маъруза. Звенолар боғланишининг турлари ва структура схемалари
Маъруза режаси:

1. 
   Очиқ структура схемалар (кетма-кет, параллел-тўғри, параллел-тескари боғланиш турлари).
   
2. 
   Ёпиқ структура схемалари (бошқарувчи ва ғалаёнли таъсиридаги структура схемалар).
   

Агар АРСнинг структура схемаси берилган бўлса, у ҳолда структура схеманинг исталган икки нуқтасига нисбатан узатиш функциясини аниқлаш мумкин. Бунда структура ўзгартирилишларининг мавжуд бўлган қоидалари ва усулларидан фойдаланиш лозим.

Одатда АРСнинг структура схемаси кетма-кет, параллел ёки тескари боғланиш ёрдамида уланган алоҳида элементлардан ташкил топган бўлади. Ҳар бир элемент бир кириш ва бир чиқишга ҳамда берилган узатиш функциясига эга.
Алоҳида элементларнинг узатиш функцияси орқали талаб этилаётган узатиш функциясини аниқлашга имкон берувчи структура ўзгартиришларининг қуйидаги қоидалари мавжуд.
Элементларнинг кетма-кет боғланишида уларнинг узатиш функциялари кўпайтирилади. Параллел боғланишда эса узатиш функциялари қўшилади.

Хкир1

Yчиқ1

Yчиқ2

Yчиқ1





19-расм. а) кетма-кет боғланиш W(p)=W₁(p).W₂(p)
б) паралел боғланиш W(p)=W₁(p)+W₂(p)



Хкир2

Хкир

Хкир

Yчиқ2

Тескар боғланиш мавжуд бўлганда структура ўзгартиришларининг қоидалари 20-расмда келтирилган.

а) б)

20- расм. Тескари алоқа мавжуд бўлганда структура ўзгартиришлар қоидаси: а) мусбат; б) манфий
Кўриб чиқилган қоидалар АРСларнинг бир контурли структураси учун бошқариш канали бўйича, ғалаён бўйича, хатолик бўйича ва ёпиқ АРС учун эквивалент узатиш функциясини топиш имконини беради.
21-расмда кўрсатилгандек структурага эга бўлган бир контурли АРС берилган бўлсин.




21-расм. Бир контурли АРСнинг структура схемаси.

Ёпиқ ситеманинг узатиш функцияси W_ё(s)қуйидаги кўринишда изланади:

.
Ёпиқ АРСнинг бошқариш бўйича узатиш функцияси W_б(S) қуўидаги кўринишда бўлади:
.
Ёпиқ АРСнинг ғалаён бўйича узатиш функцияси W_ғ(S) қуўидаги кўринишда бўлади
.
Ёпиқ АРСнинг хатолик бўйича узатиш функцияси W (S) қуўидаги кўринишда бўлади
.
Агар АРСнинг кўп контурли структураси берилган бўлса, у ҳолда структура ўзгартиришлари орқали у бир контурлига келтирилиши мумкин. Бунда структура схема элементларини олиб ўтиш билан боғлиқ бўлган қатор қоидалардан фойдаланилади. Бу қоидалар жадвалда келтирилган.