Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта маҳсус таълим вазирлиги самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти

 
 
 
 

---

 
 

---

2. Мустақил таълим олиш учун тарқатма 
материаллар 
 
(1 илова) 
(2 илова) 
Қабилаларда ортиқча 
маҳсулотдарнинг 
пайдо бўла бошлаши
Маҳсулотларни 
ўзаро алмаштира 
бориш 
Сотиш учун маҳсулотни
ишлаб чиқара бошлаш 
Бартернинг пайдо
бўлиши 
Товар 
махсулотларининг
пайдо бўлиши 
Сохаларни ривожланиб 
бориши (деҳқончилик, 
чорвачилик, 
косибчилик,ҳунарманд). 
Пул ўрнини босувчи 
товарлардан фойдаланиш 
Пулнинг дастлабки келиб чиқиши тартиби 

---

(3 илова) 
(4 илова) 
(4 илова) 
Доимий айрибошлаш қуйидаги шароитлар бўлиши 
Меҳнат тақсимоти 
Имконият ва ўзараро 
ўлчов бирлиги 
Хусусий мулк ва 
таққослама баҳо 
Пулнинг келиб чиқишини 
асосий сабаблари 
Товар ишлаб чиқиш 
Айрибошлаш 
Т
1
Т
5
Т
4
Т
3
Т
2
Т
6
Т
4
Т
1
Т
3
Т
2
Т
6
П 

---

(5 илова) 
Бартернинг мураккаблиги пулнинг пайдо бўлишига олиб келди.
(6 илова) 
Пулнинг функциялари 
Истемол учун эмас балки сотиш учун 
чиқарилиши 
Махсулот товарга 
айланиши учун 
қуйидаги 
шартларга жавоб 
бериши керак 
Сотиш – солиб олиш харажатларидан иборат 
бўлган қийматга эга 
бўлиши керак 
Талабни қондириши ва фойдали
бўлиши керак 
Пулнинг 5 та 
функцияси 
Қиймат ўлчови 
Муомала воситаси 
Тўлов воситаси 
Жамғарма ва тўлов воситаси 
Жаҳон пули 

---

(7 илова) 
Воситачи 
 
Пул
(8 илова) 
 
 
Товарнинг баҳосига таъсир этувчи омиллар 
Бу омиллар баҳога турлича таъсир ўтказади. 
(9 илова) 
Қиймат 
Талаб 
Таклиф 
Фойдаланиш 
 
Баҳо 
Рақобвт 
Това ва пулли 
хизматларнинг қийматини 
белгилаш 
Баҳосини аниқлаш 

---

 
Ж.М.И.И нинг келиб чиқишида пулнинг таъсири 
 
 
 

 нима учун нима учун нима учун 

нима учун нима учун нима учун
(10 илова) 
Пулнинг фнкцияларини бир – бири билан боғлиқлиги 
Қиймат 
ўлчови 
Муомала 
воситаси 
Тўлов 
воситаси 
Жаҳон 
молиявий 
иқтисодий 
инқирозини
нг келиб 
чиқишида 
пулнинг 
таъсири 
нимада 
АҚШ банк 
Ипотека 
банклари 
банкрот бўлиб 
қолганлиги 
Қимматли 
қоғозлар 
бозорида 
спекулиатив 
ўйинларни авж 
олинганетганли
ги
Ипотека 
облигацияларин
инг биржадаги 
нархини хаддан 
кўп ошириб 
юборилганлиги 
Ипотека 
банклар 
ликвидлик 
қобилиятининг 
тушиб кетгани 
Арзон 
кредитларни 
кўп бериб
юборилганлиги 
Аҳолини 
кредитларни 
қайтара олиш 
қобилиятини 
йўқолиб 
борганлиги 
Қаттий пул 
кредити сиёсати
юритилмаганли
ги
Жамғарма 
тўплаш 
Жаҳон пули 

---

(11 илова)
Пул айланиши шакллари 
(12 илова) 
Пул оқимини айланиши 
 
 
Т Б 
Аҳоли 
Қ Т М Ф 
молия институтлари 
 
Пул айланиши 
 
Нақд пул айланиши 
 

---

(13 илова) 
Нақд пул айланиши жараёнинг амалга оширилиши 
 
(14 илова) 
Нақд пул айланишининг асосий босқичлари 
 
 
Нақд пул 
 
(15 илова) 
 
М. Б. Р. К. У. 
Банклараро 
тўловларга 
Т.Б. Операция кассалари 
Юридик ва жисмоний шахслар 
тўловини амалга ошириш 
Т.Б. кредит
Банкноталар 
Хизмат 
билетлари 
Банк 
билетлари 
Метал тангалар 
Нақд пул айланиш 
жараёнини 
тўхтовсиз давом 
этади. 

---

Нақд пулнинг айланиш ҳаракати (айланиши) 
(16 илова) 
 
Аҳолини қўлидаги нақд пулларнинг ҳаракти
 
 
ахоли 
ўзаро тўлов 
солиқ 
камунал 
тўловлар 
пулли 
хизматлар 
суғурта 
ижара 
товарлар 
сотиб олиш 
К. Т. М. Ф.
кассаларидан 
К.т.м.ф. ўзаро 
тўловлар 
Ходимлар 
ойлик, пенсия, 
нафақа, 
стипендия 

---

 (17 илова) 
Нақд ва нақд пулсиз пул айланишининг
умумий жихатлари 
 
 
нақд пулсиз: нақд пулсиз:
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
1. Ҳисоб китобларда
тўловчи, олувчи ва банк
иштирок этадилар. 
2. Ижрочилар кредит 
муносабатларини банк
оқали амалга оширадилар 
3. Пул ўтказиш банкдаги 
ҳисоб рақамига ёзтб
бориш орқали амалга
оширилади.
1. Тўловчи,олувчи 
2. Кредит муносабатлари 
1. Бир бўлмайди 
хил қо- 3. Нақд пулларни тўғри- 
нунлар дан тўғри тўловчи
базаси орқали олувчига ўтади 
асосида 
2. Бир хил 
Пул бирли- 
гида 

---

(18 илова) 
 
 
а) 
талабаларини тенг т
Нақд пулсиз пул 
ҳаракатининг 
Принциплари 
(асослари) 
1. Барча мулкчилик шаклидаги ташкилотчилар ўзларининг пул 
маблағларини банкдаги ҳисоб рақамига сақлашлари шарт. 
2. Нақд пулсиз ҳисоб - китоблар асосан банк орқали амалга
оширилиши керак. 
3. Тўлов талабномалари олдиндан ёки изма-из тақдим этилиши 
керак(кризис даврида олдиндан тўлаш, ёки тўловни 100% амалга 
ошириш талаб этилади). 
4. Банк ўз мижозларининг розилиги орқали тўловларни амалга 
ошириши иарт. 
5. Нақд пулсиз пул ўтказиш шаклларини ташкилотнинг ихтиёри 
орқали амалга оширилади(Ў.Р.М.Б тартибларига биноан) 
Бу принципларга амал қилиш пул ўтказадиганларининг 
қонунийлигини сақлаб келади. 
Пул айланиши мавзусида гуруҳ талабаларини тенг 2 
кичик гуруҳларга бўлинади 
1. гуруҳга 
1. Нақд пул операцияларини амалга 
оширишнинг қонуний меёрий 
ҳужжатларини йиғиш ва ўрганиш. 
2. Нақд пул операцияларини қандай 
амалга оширилади ? 
3. . Нақд пул операциясини амалга 
оширадиган асосий звенолар тартибини 
тизма тарзда ифода этиш. 
4. Аҳолининг қўлидаги нақд пуллар 
ҳаракатини чизма тарзда яратиб бериш. 
5. Нақд пул ҳаракатини ҳолатини 
прогнозлаш. 
6. Нақд пул айланишидаги муаммолар- 
ни ечиш 
2. гуруҳ. 
1. Нақд пулсиз пул айланиши қонуний
меёрий хужжатларни йиғиш ва ўрганиш. 
2. Нақд пулсиз пул ҳаракатини нақд пул 
ҳаракати билан ўхшашлик жихатларини 
ва ўзига хослик томонларини ёритиш. 
3. Нақд пулсиз пул ҳаракатининг асосий 
принципларини ёритиш. 
4. Нақд пулсиз пул ҳаракатининг шакл-
ларини санаб ўтиш ва йиғишли 
маълумотларни тўплаш. 
5. Нақд пулсиз пул ҳаракатининг амалга 
ошириш тартибини чизмасини ишлаб 
чиқиш. 
6. Нақд пулсиз пул айланишининг 
муаммоларини ечиш 

---

(20 илова) 
(21 илова) 
Пул агригатлари 
 
Жами Пул массасини баҳолаш, таҳлил этишда турли кўрсаткичлардин ёки Пул 
агригатларидан фойдаланилади 
 
1.
2. 
 3. 
 
 
Давлатнинг пул массасини ҳаракатлантириш марказий Банкнинг асосий вазифаси 
бўлиб у 
Пул элементи 
Очиқ бозор операцияси 
(Қ.Қ.Б) 
 
Қайта молиялаш ставкаларини ўрнатиш 
Мажбурий захиралар 
миқдорини ташкил 
этиш 
Мо, муомаладаги корхона ва ташкилотларнинг кассалардаги
(қоғоз ва танга пуллар) 
М, Ғ Мо + юридик шахсларнинг + суғурта компанияларнинг + 
ахолини банклар талаб қилиб олинадиган депозит маблағлар. 
 
М
2 
+ М, агригатдаги – аҳолини муддатли амонатлари + Қ.М.Д.О 

---

4. 
(22 илова) 
Пул айланишининг тезлиги 
 
Пул массасини динамикасини аниқлаш учун турли иқтисодий
кўрсаткичлардан фойдаланилади 
Миқдор жиҳатдан пул айланишини тўғридан тўғри аниқлаш мумкин шу туфайли 
 
 
 
 
иқтисодий ўсиш 
 
М
3 
+М
2
 + пул бозорида муомалада бўлган депозит сертперикатлар, 
қимматли қоғозлар ҳисобланади 
Пул ҳажмини ўзгартириш 
Пул эмиссияси 
Пул айланишини тезлатиш 
яшириш 
Пул айланишининг тезлиги 
кўрсаткичлари 
Экстенсиф фойдаланиш 
кўрсаткичи 
Интенсиф фойдаланиш 
 кўрсаткичи 
ВИЧМ. 
 
М
1
 ёки М
2
 
пул агритланиш 
 
 
Банк ҳисоб рақам пул 
маблағлари 
 
Муомаладаги нақд 
пуллар 

---

(23 илова) 
 
 Бунда давлат бошқарувига Бунда давлат томонидан пул 
 эхтиёж (сезилмаган) бўлмайди муассасаси бошқариб турилади 
 
(24 илова) 
Кейнсан ва монитаризм пул муомалалари: 
 
Микроиқтисодий мувозанатнинг муомалаларини ўрганиш борасида жуда кўплаб 
илмий мактаблар фаолиятини юритади.
 
Улар қуйидаги асосий масалаларни қўядилар: 
давлат иқтисодиётига ва микроиқтисодиётига жараёнига пул массаси қандай 
таъсир этади; 
ишсизланишнинг ошиши, нарх навонинг ошиб кетиши (инфилация) га пул 
массасини бошқариш, давлат пул кредит сиёсати орқали қандай амалга 
оширади. 
инфилацияни олдини олиш ва и/грағбатлантириш учун давлат нима ишларни 
амалга оширишини; 
пул массасини кўплиги инфилацияга сабаб бўлади; 
пулнинг етишмаслиги давлат иқтисодиётига қандай тасир ўтказади? 
 
 
Пулнинг муомаладаги миқдори баҳолар даражасига 
таъсир қилмай қўймайди 
 
Қимматбаҳо металлардан 
ясалган ҳақиқий пуллар 
даврида муомаладан ортиқча 
пул хазина бойлигига 
айланган. Товарлар сони 
ошса муомалага табииий 
тарзда чиқиб борган 
 
Ўзининг қийматига эга