Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта маҳсус таълим вазирлиги самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти

 
Назорат учун саволлар 
1.Марказий банкнинг иқтисодий, сиёсий мустақиллиги ва уни баҳолаш 
тартибини тушунтириб беринг?
2. Марказий банкларнинг мустақиллик шкаласи ва АҚШ Федерал захира 
тизимининг мустақиллик даражасини иқтисодий моҳиятини тушунтириб беринг?
3. Европа Марказий банки, Япония Марказий банкининг мустақиллик 
даражасини ҳамда ўтиш иқтисодиёти мамлакатлари Марказий банкларининг 
мустақиллик даражасини ёритиб беринг?
4. Ўзбекистон Республикаси Марказий банкининг мустақиллик даражасини 
аҳамиятини тушунтиринг? 
 
 
17-МОДУЛ. ТИЖОРАТ БАНКЛАРИ ВА УЛАРНИНГ ФУНКЦИЯЛАРИ. 
 
17.1. Тижорат банклари фаолиятини ташкил қилиш асослари. Тижорат 
банкларининг ташқилий тўзилиши.
17.2. Тижорат банкларининг функциялари. Тижорат банклари фаолиятини 
ташкил қилишнинг иқтисодий ва ҳуқуқий асослари.
 
Таянч иборалар: тижорат банк, инвестицион банк, депозит, капитал, кредит, 
лизинг.
 
17.1. Тижорат банклари фаолиятини ташкил қилиш асослари. Тижорат 
банкларининг ташқилий тўзилиши.
Таниқли иқтисодчи олимлар, жумладан Лаврушин “тижорат банки  бу 
ташкилот эмас балки корхона деб ҳисоблайди. Уларнинг фикрига кўра тижорат 
банклари ҳам маҳсулот яратади. Тижорат банклари номоддий шаклга эга бўлган 
маҳсулотларни яратади. Мисол: депозит ва кредит. Лекин амалиётда тижорат 
банкларини кредит муассасаси ва кредит ташкилоти деб аташ кенг тарқалган. 
Тижорат банкларининг юридик шахс сифатидаги ўзига хос мақомни қуйидаги 
ҳолатларда яққол намоён бўлади. 
Тижорат банклари бутун иқтисодиётда субектлари ҳамда аҳолини 
кредитлайдиган қудратли молия институтлари ҳисобланади. Бугунги кунда уларнинг 
кредитларисиз бирор бир мамлакатда иқтисодий ўсишни таъминлаш ва уй-жой 
муаммосини ҳал қилиш мумкин эмас. 
Тижорат банклари аҳолига ва хўжалик юритувчи субект, ҳисоб-китоб касса 

---

хизмат кўрсатадиган молиявий институт ҳисобланади. 
Тижорат банклари фаолияти давлат томонидан қаттиқ назорат қиладиган молия 
институтидир. Давлат одатда тижорат банклари фаолиятини Марказий банк орқали 
назорат қилади. Бундай қаттиқ назоратнинг асосий сабаби банкларга депозитлар ва 
омонатлар бериш ҳуқуқини берилганлигидир. 
Тижорат банклари шартнома асосида мижозларга молиявий хизматлар 
кўрсатадиган кредит институтлари ҳисобланади.
Бу молиявий хизматларнинг баҳоси банк ва мижоз ўртасидаги келишувга 
асосланди. Ҳеч қайси давлат органи банк хизматлари баҳосини шаклланиш 
жараёнида аралашишига ҳаққи йўқ. 
Тижорат банклари мижозларнинг банкка жалб этилган маблағларини сир 
тутиши ни кафолтлайдиган молия институте ҳисобланади. Бу кафолатлар банк сири 
тўғрисидаги қонунда ўз ифодасини топади. 
Тижорат банклари ишлаб чиқариш, суғурта ва савдо фаолияти билан 
шуғулланиш ман этилган институти. 
Тижорат банкларининг жалб қилинган маблағлар доирасида кредит 
ресурсларини ташкил қилиш ва ишлаш тамойили банк фаолиятининг пойдевори 
ҳисобланиб, унинг депозит ва омонатлар жалб қилишга бўлган қизиқишларини 
оширади, пассивларни жалб қилиш бўйича рақобат муҳитининг юзага келишига асос 
бўлади. Ундан ташқари четдан жалб қилинган ва қўйилган маблағлар мутаносиблиги 
банкларда депозитларни жалб этишга қизиқишни кучайтиради ва бу маблағлардан 
унумли фойдаланишга асос яратади.
Тижорат банкнинг иккинчи ва асосий тамойилларидан бири бу ҳақиқатда