Zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI QARSHI DAVLAT UNIVERSITETI
“Tarix fakulteti”
“Madaniyat va sanʼat muassasalarni tashkil etish hamda boshqarish taʼlim ” yo'nalishi 019-72 guruh 4-bosqich talabasi
Xamrayeva Shahrizoda
“Ssenariynavislik va madaniy ommaviy tadbirlarni tashkil etish” fanidan
KURS ISHI

Mavzu: Mustaqillikgacha bòlgan davr dramaturgiyasi

Qarshi-2023
Reja:
KIRISH.

1. 
   BOB. JADIDCHILIK HARAKATI ....................................................
   

1.1.Jadidchilik va uning vujudga kelishi ................................................
1.2.Jadid adabiyoti………………………………………………………
II.BOB.DRAMATURGIYA BOSQICHLARI………………………...
2.1.Mustaqillikgacha bo’lgan davrdramaturgiyasi……………………
2.2.XX asr 30-yillari dramaturgiyasi…………………………………..
Glossariy…………………………………………………………………
Xulosa…………………………………………………………………….
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati……………………………………

Kirish
Mamlakatimiz mustaqillikni qo‘lga kiritgach, kishilar ongi, dunyoqarashi, tafakkuri, maqsad va intilishlari, bir so‘z bilan aytganda, m a’naviy-mafkuraviy olamida, ruhiy tabiati va hatto qiyofasida ulkan o‘zgarishlar paydo bo‘la boshladi. Bu borada Prezidentimiz va hukumatimizning m a’naviyat, m a’rifat, mafkura, madaniyat, san’at va g ‘oyaviy yo‘nalish borasida olib borilayotgan hayotiy va odilona siyosati muhim omil bo‘lib xizmat etmoqda. Zero, gap ma’naviyat, mafkura, g‘oya, san’at, madaniyat va m a’rifat haqida borar ekan, unda madaniy tadbirlaming dramatik asosi bo‘lmish puxta ssenariylar yaratilishining ahamiyati beqiyosligini hech kim inkor etolmaydi. Ommaviy san’at asarlari hisoblangan teatr, kino yoki ommaviy tadbirlarni mazmunli, maqsadli tashkil etishda san’atning barcha turlaridan foydalaniladi. Ammo, deyarli tashkil etiladigan biron-bir tadbir yo‘q-ki unda ssenariy yozilmasa. Barcha sahna asarlarining asosiy manbaini adabiyot va uning matni tashkil etganidek, qanday mavzuga oid tadbir boim asin, ssenariysiz uning mazmunini ochib berish mumkin emas. Madaniy tadbirlaming asosiy vazifasi -m illiy va dunyo madaniy atlarining eng yaxshi namunalarini keng targ‘ib qilish va ommalashtirish, o‘sib kelayotgan avlodni, zamonaviy yoshlami m a’naviy tarbiyalash, millatiga, tarixiga, insoniyatga boigan hurmatni uyg‘otish va saqlash hisoblanadi. Zotan, xalqlaming o'ziga xosligi va betakrorligini saqlash, tarixan shakllangan qadimiy milliy madaniyatlar, san’at va xalq ijodiyoti, yuz yillar davomida tarkib topgan milliy an’ana va urf-odatlaming o‘zaro yaqinlashuvi va bir-birini boyitishi uchun, dunyoda yashayotgan turli millat va elat vakillari o‘rtasida o‘zaro hurmat muhitini qaror toptirish uchun madaniy tadbirlaming ahamiyatini alohida ta’kidlash maqsadga muvofiqdir. Shuningdek, madaniy tadbirlarda shaxs o‘z insoniy fazilatlarini shakllantira boshlaydi, yashirin, betakror, individual hususiyatlari, qobiliyatlarini kashf etadi, ulami o‘stiradi va rivojlantirib boradi, jamiyat, hayot bilan muloqotga kirishadi. Murakkab ijtimoiy voqelik sifatida bu tadbirlaming o ‘ziga xosligi shundaki, u insoniyat avlodlarining mehnati va bilimlarini o‘ziga singdirib oladi, saqlaydi, doimiy boyitib boradi va ulami kelgusi avlodlarga yetkazib beradi. Mana shunday ulkan ishlami amalga oshirishda madaniy tadbirlami tashkil etish, ya’ni uning dramatik asosi bo‘lmish ssenariyni yaratish, sahnalashtirish va ommaga taqdim etish orqali insonlarga ta’sir qilish mazkur fanning asosiy mazmunini tashkil etadi. 0 ‘zbekistondavlati mamlakatda insonlaming yashash shart-sharoitlarini yaxshilash, yoshlarga bilim berish, bo‘sh vaqtlarini samarali tashkil etish va buning natijasida jamiyat hayotida faol ishtirok etish, oilasi, kasbi, Vatanini sevish kabi ijobiy hislatlami jo qilishga katta e’tibor qaratmoqda. Shu bois ham jamiyat taraqqiyotiga tegishli bo‘lgan barcha sohalarga alohida ahamiyat berilmoqda. Jumladan, 0 ‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2013-yil 25-iyundagi “2013-2018 yillarda zamonaviy madaniyat va aholi dam olish markazlarini tashkil etish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi 178-son qarori ana shunday ulug‘ maqsadlarga qaratilgan. Bu qaror aholining, ayniqsa, bolalar va yoshlaming intellektual, estetik va madaniy ehtiyojlarini to‘laroq qondirish uchun zarur zamonaviy, ijtimoiy-madaniy va ma’naviy-ma’rifiy muassasalar yaratish maqsadida qabul qilgan. Mazkur qaroming 2-ilovasida, ya’ni, “Madaniyat va aholi dam olish markazlari to‘g‘risida”gi Nizomning “Umumiy qoidalar”ida “Aholining madaniy ehtiyojlarini o‘rganish hamda madaniy-ma’rifiy va ko‘ngilochar xususiyatga ega bo‘lgan xilma-xil xizmatlar ko‘rsatish, havaskorlik, badiiy ijod va amaliy san’at bilan shug‘ullanuvchilar uchun shart-sharoitlar yaratish Markazning asosiy faoliyati hisoblanadi” deyilgan. Bundan ko‘rinib turibdiki, madaniyat va aholi dam olish markazlarining faoliyati juda keng masshtabni egallaydi. emak, bundan shunday xulosa chiqadiki, markazlarda tashkil etiladigan tadbirlaming asosi bo‘lmish mukammal ssenariy yaratish muhum vazifadir. Undan tashqari, madaniy tadbirlar milliy qadriyatlar, an’analar, urfodatlar asosida vujudga kelgan bo‘lib, har bir odamni mehr-shavqatli, mehr-oqibatli bo‘lishiga da’vat etadi, yer yuzida barqarorlik, birdamlik va ahillik tabiatini uyg‘otadi, xalqlaming madaniyatlarini o‘zaro birlashtiradi, boyitadi, insonlaming millati, tili va dinidan qat’iy nazar, xalqlami bir-biriga yaqinlashtiradi. Ssenariy yaratilishida esa buni hisobga olish muhimdir. 0‘zbekistonda madaniyat va san’at sohasini yanada rivojlantirish borasida juda ko‘p hujjatlar ishlab chiqilgan. Jumladan, Respublikamiz Prezidenti Sh.Mirziyoyevning “Madaniyat va sport sohasida boshqaruv tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi 2017-yil 15-fevraldagi Farmoniga asosan, madaniyat va sport sohasidagi boshqaruv tizimini takomillashtirish, mazkur sohada 0‘zbekiston xalqining boy va o‘ziga xos madaniyati, san’ati va ijodiyotini yanada rivojlantirishni ta’minlashga yo‘naltirilgan davlat siyosatini amalga oshirish samaradorligini tubdan yuksaltirish, aholi keng qatlamlari orasida m a’naviy-axloqiy kamolot va sog‘lom turmush tarziga intilishni kuchaytirish maqsad qilib olingan. Mazkur farmonda madaniyat muassasalari, jumladan, teatrlar, madaniyat va aholi dam olish markazlari, madaniyat va istirohat bog‘lari, muzeylar hamda boshqa madaniy-ma’rifiy muassasalaming moddiy-texnik bazasini mustahkamlash, ulaming faoliyat samaradorligini oshirish, m a’naviy yetuk, intellektual barkamol va yuksak madaniyatli shaxslarni tarbiyalash ishida ushbu muassasalar imkoniyatlaridan yanada to‘liq foydalanish masalalariga alohida e ’tibor qaratilgan. Bunda eng asosiy masala - “milliy madaniy va m a’naviy merosimizni asrab-avaylash va boyitish, san’at va badiiy ijodni har tomonlama rivojlantirish, aholining ma’naviy-axloqiy va madaniy darajasini yanada oshirishni rag‘batlantirish, uni milliy va jahon madaniyatining eng yaxshi namunalari bilan tanishtirish bo‘yicha tizimli choralarni amalga oshirish, aholining keng qatlami, ayniqsa, yoshlar ongi va qalbida mustaqillik g‘oyasiga, yuqori ma’naviyat va insonparvarlik an’analariga sadoqat tuyg‘ulari yanada chuqur ildiz otishi, radikalizm va ekstremizmdek yot g‘oyalarga qarshi immunitetni mustahkamlash, jamiyatning о‘sib kelayotgan intellektual, estetik va madaniy ehtiyojlarini ta’minlashga yo‘naltirilgan madaniy-ommaviy tadbirlar o‘tkazish bo‘yicha ishlami tashkil etish”3ga muhim ustivor masala sifatida qarashimiz lozimdir. Madaniy tadbirlarni tashkil etish, uning dramatik manbasini yaratish, uning inson tarbiyasida tutgan roli masalalari juda ko‘p tadqiqotchilami o ‘ziga tortgan. Jahon hamjamiyati tajribalari va ilg‘or texnologiyalarining ham ushbu sohani rivojlantirishga qo‘shgan hissasi katta. Jumladan, madaniy-ma’rifiy ishlar dramaturgiyasi bo‘yicha D.Genkin, A.Konovich, L.A.Chechyotin, S.K.Borisov va yana bir qator olimlarning ishlarini misol qilib keltirishimiz mumkin. Shuningdek, Haydar Muhammadning “Ssenariynavislik mahorati” (Т., 2009), V.Rustamovning “Zamonaviy bayramlar rejissurasi muammolari” (Т., 2013), B.Sayfullayev va J.Mamatqosimov hammuallifligida yaratilgan “Aktyorlik mahorati’' (Т., 2012), F.Ahmedov. “Ommaviy bayramlar rejissurasi asoslari”. Т.: “Aloqachi”. 2008.), U.Qoraboyevning “Madaniy tadbirlar”, Т., 2000) va boshqalar tomonidan yaratilgan o'quv qo‘llanma va darsliklarda ham tadbirlar dramaturgiyasi, ya’ni ssenariysini yaratish muammolari masalalariga e’tibor qaratganlar. Yoshlar tarbiyasida madaniy tadbirlaming о‘mi muhimdir. Yoshlami milliy va umuminsoniy qadriyatlarga nisbatan hurmat ruhida va axloq qoidalari asosida tarbiyalash, yosh avlodda hayotga qat’iy ishonch va qarashni, mentalitetimizga yot bo‘lgan zararli ta’sir va oqimlarga qarshi tura olish qobiliyatini rivojlantirish barcha pedagoglar va madaniyma’rifiy ishlar mutassadilarining asosiy ustuvor vazifalardan hisoblanadi.

1.1.JADIDCHILIK VA UNING VUJUDGA KELISHI

Jadidchilik yoki jadidizm (arabcha: جديد jadīd — yangi) — XIX asr oxiri XX asr boshida Turkiston, Kavkaz, Qrim, Tatariston hayotida muhim ahamiyat kasb etgan ijtimoiy-siyosiy, maʼrifiy harakatdir. Jadidchilik dastlab XIX asrning 80-yillarida Qrimda vujudga keldi. XIX asrning 90-yillaridan Oʻrta Osiyoda tarqaldi.Ismoilbek Gasprinskiy (1872)

Jadidchilik avvaliga madaniyat sohasidagi harakat sifatida faoliyat yuritgan. Bu oqim vakillari taraqqiyot uchun kurashish, turkiy tillarni rivojlantirish, shu tillardagi adabiyotni boyitish, dunyoviy ilmlarni oʻrganish, fan yutuqlaridan foydalanish hamda ayollar va erkaklar tengligi uchun kurashishga chaqirishgan. Keyinchalik jadidchilar panturkizm gʻoyalarini targʻib qilishgan.Sovet davrida yozilgan adabiyotlarda jadidchilikka „burjua-liberal, millatchilik harakati“ deb taʼrif berilgan.Jadidchilik va jadid adabiyoti