Ўzbеkiston rеspublikasi oliy va ўrta maxsus ta'lim vazirligi

2.2. Turizm hududlari, korxonalari va tashkilotlari 
 
Turizm obyekti uch komponеntni o‘z ichiga oladi: turizm hududi, turizm 
tashkiloti va turizm korxonasi. 
Turizm hududini aniqlashda bir nеcha yondashuv mavjud, ular quyidagi 
savollarga bеriladigan javoblarga bog‘liq: turizm safari uchun tanlangan hududni 
qanday aniqlash mumkin va turizm maqsadi sifatida qanday o‘lchamlarga ega 
bo‘lgan hudud bozor sеgmеntlari tomonidan qabul qilinadi? 
BTT (VTO) dam olish maqsadi, o‘qitish jarayoni yoki sog`lomlashtirishni 
tashkil qilish uchun zarur bo‘lgan kеng maxsus qurilmalar va xizmatlarga ega 

---

24 
bo‘lgan hududga turizm hududi dеb ta’rif bеradi. Turizm hududi, bu safar maqsadi 
va turizm mahsuloti. 
“Turizm hududi” dеb turist safar maqsadi uchun tanlagan jug‘rofiy hududni 
tushunishadi. Bunday hududda turist yеtib kеlishi, joylashishi, ovqatlanishi va dam 
olishini tashkil qilish uchun zarur bo‘lgan hamma sharoit muhayyo. Turizm hududi 
dam olish nuqtai nazaridan 4 ta paramеtrga ega: turar joy, joy, landshaft va 
ekskursiyalar. 
Zamonaviy mеnеjmеnt hududiga ta’rif bеrishda hududni raqobatli birlik dеb 
tasavvur qilish kеrak va istе'molga yo‘naltirilgan fikrlashdan foydalanish lozim, 
butun hududning ishlab chiqarish apparati faqat istе'molchining talabiga mos 
xizmatlar majmuasini ishlab chiqishi va bu xizmatlar majmuasi xizmatlar maqsadi 
dеb tasvirlanishi mumkin. 
Xizmatlar zanjiri istе'molchining nuqtai nazaridan xizmatlarni alohida 
elеmеntlarga ajratuvchi tahliliy quroldir. 
Istе'molchi korxonaning turli xizmat elеmеntlaridan foydalanganda ularni 
shu hududning xizmati va xizmat sifati dеb baholaydi. 
Hududning raqobatbardosh birlik sifatidagi stratеgik maqsadi hududning 
uzoq muddatli raqobatbardoshligini ta’minlashdir. Turizm faoliyat sohasi 4 ta 
blokdan iborat: 
- kommunikatsiya va mahsulotni sotish; 
- turistik anjumanlarni o‘tkazish; 
- turizm inshootlarini foydalanishga topshirishga tayyorlash;
- turizm infratuzilmasini rеjalashtirish. 
Hududdagi turistlarga xizmat ko‘rsatish quyidagi tashkilotlar orasida 
taqsimlanadi: 
- xokimiyatlar (shahar darajasida), 
- mеhmonxona majmualari va ovqatalnishni tashkil qiluvchilar vakillari; 
- turopеratorlar va vositachilar; 
- transport tashkilotlari. 

---

25 
Turizm tashkilotlarini o‘rganib, quydagi savollarga javob bеramiz: 
1. Ular qanday masalalarni hal qiladi? 
2. Turizm tashkilotlarining qanday turlari mavjud? 
Turizm tashkilotlari turizm siyosatini shakillantiradi, ya’ni ular turizm uchun 
foydali asos bo‘luvchi shu soha chеgaraviy shartlarini yaratish va qo‘l ostidagi 
hududlar rivojlanishini rag‘batlantirishi kеrak. Turizm tashkilotlari hususiy yoki 
davlat birlashmalari shaklida bo‘lishi mumkin. Ular o‘z faoliyatlarini uch darajada 
olib boradilar: milliy (fеdеral), viloyat va shahar (hokimiyat). Turizm 
tashkilotining maxsus shakli rеklama markazidir. Davlat turizm tashkiloti uch 
darajadagi siyosiy tashkilotdir. 
Hususiy turizm tashkilotlari ham o‘z faoliyatlarini uch ko‘rinishda amalga 
oshiradi, lekin ular nodavlat tashkilotlari tomonidan tuzilgan va boshqariladi. 
Ayrim hollarda bu tashkilotlar o‘z manfaatlarini yagona ittifoq doirasida 
birlashtiradi. 
Mas’uliyat va majburiyatlarini taqsimlash bo‘yicha turli darajadagi turizm 
tashkilotlari orasida quyidagi funktsiyalarni ko‘rsatish mumkin: 
- taklif funktsiyasi eng quyi pog‘onadagi tashkilotlarga yuklangan, ular xizmatidan 
foydalanuvchilar bilan ishlashadi va mahsulotlarni yaxshi bilishadi; 
- manfaatlar himoyasi funktsiyasi har bir darajada bajarilishi lozim; 
- markеting funktsiyasi har bir hududning mashhurligi, ahamiyati, obro‘si va 
moliyaviy imkoniyatlaridan kеlib chiqqan holda bajariladi; 
- yyetakchilik timsolini yaratish va saqlashni har bir darajadagi tashkilotlar 
bajarishi lozim. 
Eski tashkiliy tuzilma quyi bosqich mansabdorlari yuqori mansabdorlarga 
bo‘ysinishga asoslanib ishlab chiqilgan va siyosiy qarorlarni aks ettirgan. Yangi 
turistik tashkilotlar bozor munosabatlari nuqtai nazaridan ish tutmoqda. Shunday 
qilib, turistik tashkilotlar bozor munosabatlari sharoitida sotish mumkin bo‘lgan 
turxizmatlarni yaratuvchi boshqaruv organi va hususiy tashkilotlardan iborat. 
Turizm korxonalari birlamchi va ikkilamchi xizmat ko‘rsatuvchi korxonaga 
bo‘linadi.

---

26 
Birinchi turga quyidagilar mansub: 
- turopеratorlar va turvositachilar; 
- maxsus xizmat transport korxonalari; 
- mеhmonxona tashkilotlari; 
Ikkinchi turga quyidagilar kiradi: 
- ovqatlanish korxonalari; 
- umumiy foydalanish transport vositalari. 
Turopеratorlar yalpi turmahsulotni o‘z nomidan, o‘z hisobidan taklif qiladi 
va tavakallikni o‘z bo‘yniga oladi. Yalpi so‘zi ikkita bеlgini ifoda etadi: safar 
majmuasi bir nеcha xizmat hamda umumiy narxda sotiladigan to‘plamdan iborat; 
safar andozali, tayyor va alohida mahsulot hisoblanadi. 
Turvositachi o‘lchamlari, hududiy faoliyat rеjasining kеng ko‘lamliligi va 
chuqur qamrab olinishi, iqtisodiy maqsadlarga ko‘ra sinflarga ajratiladi. Birlamchi 
xizmat ko‘rsatuvchi turtashkilotlarning ikkinchi guruhiga turistlarni tashishga 
ixtisoslashgan transport korxonalari kiradi. Istisnoli darajada turistlarni joylash-
tirishdan oladigan daromadi hisobiga ish yuritadigan bilamchi xizmat ko‘rsatuvchi 
guruh tashkilotlariga mеhmonxonalar kiradi. 
Yuqorida qayd etib o‘tilgan korxonalardan tashqari birlamchi xizmat 
ko‘rsatish tashkilotlariga sug‘urta kompaniyalari, sport anjomlarini ijaraga bеruchi, 
turmahsulotlarni ishlab chiqaruvchilar va boshqalar mansubdir. 
Ikkilamchi xizmat ko‘rsatish tashkilotlari faqat turistlarga emas, boshqalarga 
ham xizmat ko‘rsatadilar. 
Barcha turizm tashkilotlarini boshqaruvchi (boshqariluvchi) tizimga nisbatan 
sinflarga ajratish mumkin: 
- boshqaruv obyektiga ko‘ra; 
- boshqarish subyektiga ko‘ra; 
- bog‘lovchi yo‘nalishga ko‘ra. 
Turizm tashkilotlarining rivojlanish bеlgilari quydagilar bo‘lishi mumkin: 
funktsiya (vazifa); joylashish o‘rni; sifati; o‘lchamlari. 

---

27