Zbekiston respublikasi raqamli qurilmalarni vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi

O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI RAQAMLI QURILMALARNI VAZIRLIGI


MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI
TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI
UNIVERSITETI SAMARQAND FILIALI

"Kompyuter injiniring" fakulteti

"Kompyuter tizimlari" kafedrasi
" Raqamli qurilmalarni loyihalash” fanidan


LABARATORIYA ISH 2


Mavzu: Triggerlar va registr sxemasini ishlash tamoyilini o’rganish
Bajardi:Zarpullayev.U.A
Qabul qildi:Norqulov.A.S


SAMARQAND – 2023
Mavzu: Triggerlar va registr sxemasini ishlash tamoyilini o’rganish
Ishdan maqsad:
RS, D- triggerlarining ishlash prinsipini o‟rganish
Nazariy qism
EHMlarning sonli elementlari deb, mantiqiy funksiyalarni bajaruvchi, axborotlarni xotirasida saqlovchi va signallarni kuchaytiruvchi va qayta ishlovchi qurilmalarga aytiladi.
Sonli avtomatlarda funksiya qiymati o‟zgaruvchilarning joriy taktdagi qiymatiga bog‟liq bo‟lmay, balki oldingi taktdagi qiymatlariga ham bog‟liqdir.
Demak, sonli avtomatlar bir va undan ortiq taktdagi signallarni o‟zida saqlashi kerak. EHMlarda bu vazifalarni asosan triggerlar bajaradi.
Trigger - ikkita teng kuchli, alternativ turg‟un holatga ega bo‟lgan (0 yoki 1) va axborotni yozish, saqlash va uzatish uchun xizmat qiladigan qurilmadir. Boshlang‟ich signallar ta‟sirida trigger bir turg‟un holatdan ikkinchisiga o‟tishi mumkin. Odatda trigger ikkita chiqish yo‟liga ega: birinchisi to‟g‟ri chiqish yo‟li deyiladi va Q bilan belgilanadi. Ikkinchi chiqish yo‟li teskari chiqish yo‟li deyiladi va bilan belgilanadi.
Asinxron RS trigger
Asinxron RS trigger ikkita mantiqiy elementlar asosida qurilishi mumkin: ”YOKI-YO‟Q” hamda “VA–YO‟Q”. Elementlar qayta aloqa zanjirlari orqali o‟zaro ulanadi.
“YOKI – YO‟Q” elementlar asosida qurilgan asinxron RS triggerning funksional sxemasi va grafik belgilanishi xamda uning vakt diagrammasi quyidagi ko‟rinishga ega:
Bunday trigger ikkita kirish yo‟liga (S va R) hamda ikkita chiqish yo‟liga (Q va ) ega. Bu erda R-reset-olib tashlash (sbros) va S-Set- o‟rnatish ma‟nolarini anglatadi. Endi asinxron RS triggerning ishlash prinsipini analitik taxlil etamiz:
1) S=1 va R=0 bo‟lganda triggerga «1» yoziladi (Q=1)
2) S=0 va R=1 bo‟lganda triggerga «0» yoziladi (Q=0)
3) S=0 va R=0 bo‟lganda trigger o‟z holatini saqlaydi Ushbu xolat axborotni saqlash rejimi xisoblanadi.
4) S=1 va R=1 signallarini bir vaktda berish ta‟qiqlanadi, chunki bunday kirish signallarida trigger o‟z turg‟un holatini yo‟qotadi.
RS-trigger ishini tahlil qilamiz. Shuni aytib o„tish joiz-ki, bu sxemaning ikkala kirishiga bir vaqtning o„zida ochilish impulsi (mantiqiy) kelishi mumkin emas. Haqiqatdan ham, bu vaqtda ikkala VT1 va VT2 tranzistorlar berkiladi, kirish signallari tugagach, ularning ikkalasi ochiladi, ya‟ni BYA vaqtincha simmetrik holatda bo„ladi. BYA bu holatdan teng eqtimollik bilan Q=1, Q =0 yoki Q =0, Q=1 holatlardan biriga o„tishi mumkin. Ya‟ni maTumotni yozish imkoni bo„lmaydi. Shuning uchun RS-trigger alohida (mustaqil) statik kirishlar rejimida ishlaydi. Boshqaruv (ma‟lumot) kirishlarining mazmuni quyidagicha: S (set- o„rnatish) - triggerni mustaqil ravishda 1 holatiga o„rnatish uchun (Q=1, Q =0) va R (reset-olib tashlash) - triggerni mustaqil ravishda 0 holatiga o„rnatish uchun ( Q =0, Q=1).
Har bir kirishga past darajali (mantiqiy 0) signal berish mumkinligi tufayli, kirishlarda boshqaruv signallarining to„rtta kombinatsiyasi ishlaydi. Ular RStriggerning holatlar jadvalining R va S ustunlarida keltirilgan (2-jadval).

Kirish signallarining mumkin bo„lgan to„rtta kombinatsiyasida trigger qanday holatlarda bo„lishini ko„rib chiqamiz.
1-kombinatsiya. R=0, S=0. VT3 va VT4 tranzistorlar ochilmaydi, va shuning uchun BYAlar ularning holatiga ta‟sir ko„rsata olmaydi. Q va Q chiqishdagi signallar o„zgarishsiz qoladi. Demak, triggyerda avval yozilgan ma‟lumot saqlanib qoladi.
2-kombinatsiya. R=0, S=1. VT4 tranzistor to„yinishgacha ochiladi, va chiqishdagi kuchlanish kichik bo„ladi (mantiqiy 0). UK2 =UK1 =UB1 bog„liqlik tufayli VT1 tranzistor berkiladi va berk holatga o„tadi. Shuning uchun chiqishda yuqori kuchlanish (mantiqiy 1) hosil bo„ladi, ya‟ni Q=1 Q=0. VT1 va VT2 tranzistorlarning mazkur holatlari trigger tomonidan eslab qolinadi.
3-kombinatsiya. R=1, S=0. Bu vaqtda chiqishdagi kuchlanishlar o„zgaradi: Q =0, Q=1 bo„lib, trigger yangi holatni saqlab qoladi.
4-kombinatsiya. R=1, S=1. Bunday kirish signalini RS-trigger qabul qila olmaydi, chunki u aniq emas holatda bo„ladi. Shuning uchun bu kombinatsiya man etilgan. Amaliyotda RS-triggerlar invertorlarda emas, balki HAM-EMAS yoki YOKIEMAS MElaridan tuziladi. Bu vaqtda trigger yoki invers (HAM-EMAS negizida), yoki to„g„ri (YOKI-EMAS negizida) ma‟lumot kirishlariga ega bo„ladi. Trigger ishini aks ettirish uchun holatlar jadvalidan foydalaniladi (3-jadval).

RS - triggerda ma‟lumot yozish boshqaruv signali berilishi bilan ixtiyoriy vaqt momentlarida amalga oshiriladi. Bunday triggerlar asinxron deb ataladi.
RS - triggerning berilgan Qn holatidan Qn+i holatiga o„tish qoidasi mantiqiy funksiya (MAF) orqali ifodalanadi
invers ma‟lumot kirishlariga ega bo„lgan RS-trigger uchun ifoda quyidagicha bo„ladi
Mustaqil qurilma sifatidagi elementar asinxron RS-triggerlari juda kam ishlatiladi. Lekin ular ko„pincha murakkab triggerlarning asosiy tashkil etuvchi qismi tarkibiga kiradilar. Ko„p hollarda RS-trigger mustaqil IMS sifatida ishlab chiqariladi. Masalan, K555TP2 IS qobig„ida to„rtta RS-trigger mavjud bo„lib, ularning ikkalasi ikkitadan o„ rnatish kirishlariga ega.