ЎЗБекистон республикаси соғлиқни сақлаш вазирлиги тошкент тиббиёт академияси самарканд давлат тиббиёт университети шайхова Г. И., Рахимова Д. Ж., Зокирхонова Ш. А. Болалар ваўсмирлар овқатланишини ташкиллаштириш (монография)

Парҳез овқатланишни ташкил этиш маҳаллий педиатр ёки умумий амалиёт шифокорининг тавсиялари асосида амалга оширилади.

Умумий ўрта таълим муассасасида индивидуал ўқувчилар учун педиатр (умумий амалиёт шифокори) хулосасига мувофиқ парҳез овқатланиш ташкил этилади. Парҳезли овқатланишга муҳтож ўқувчилар тўғрисидаги маълумотлар тиббиёт ходими томонидан таълим муассасасининг умумий овқатланиш бўлимига тақдим этилади. Овқатланиш бўлимида болалар учун парҳез овқатланишни тайёрлашга шарт-шароитлар яратилиши керак. Тиббиёт ходими тайёрланган парҳез таомларнинг сифати ва миқдорини, уларга муҳтож болалар ва ўсмирларга тақсимланишини назорат қилади.
Ташкиллаштирилган болалар муассасаларида ва уйда овқатланишида узлуксизликни таъминлаш керак. Шу мақсадда таълим муассасасининг тиббиёт ходими ота-оналарни болаларнинг ташкил этилган овқатланишининг ҳолати тўғрисида мунтазам равишда хабардор қилиши ва уларнинг кечки, дам олиш ва байрам кунларида уйда овқатланишини ташкил этиш бўйича тавсиялар ишлаб чиқиши шарт.
Болаларнинг овқатланиши кимёвий таркиби, тайёрлаш усуллари бўйича, ва эпидемиологик жиҳатдан хавфсиз бўлиши керак:
− қайнатилган колбаса ва сосискалар олий ва биринчи навлардан ҳафтасига 2 мартадан кўп бўлмаган, битта овқат билан - ҳафтасига 1 мартадан кўп бўлмаган ҳолда ишлатилади;
− Рационга парҳез тухум, ёғсиз гўшт (биринчи навли мол гўшти ёки бузоқ гўшти; чўчқа гўшти; биринчи навли бройлер жўжалари, товуқлар ёки курка гўшти, биринчи навли сут маҳсулотлари) киради;
− пишириш учун музлатилган пайтдан бошлаб муздан тушириш ёки пиширишгача бўлган совуқ занжирнинг узлуксизлиги таъминланган ҳолда, олдиндан қадоқланган совутилган ёки тез музлатилган ҳолда йўқори даражадаги тайёрликдаги ярим тайёр маҳсулотлардан фойдаланиш мумкин; таълим муассасасининг овқатланиш бўлимидан ташқарида тайёрланган таомлар, уларни этказиб бериш учун тегишли шарт-шароитлар таъминланган ҳолда (ҳароратни сақлаш, сақлаш муддатини кузатиш ва таомларнинг ифлосланишини истисно қилиш);
− пектинга бой қандолат маҳсулотлари ишлатилади (зефир, мармелад, мураббо, джем);
− пишириш учун йодланган туздан фойдаланиш керак;
− бир хил номдаги таомлар икки кун кетма-кет тайёрлашга йўл қўйилмайди;
аччиқ таъмга эга маҳсулотлардан (хантал, хрен, қизил ва қора қалампир, сирка) фойдаланиш тақиқланади, сирка лимон кислотаси билан, ўткир зираворлар – кашнич, селдерей, укроп, пиёз, саримсоқ, корица, ванилин билан алмаштирилади ёғлардан ўсимлик мойлари ва сарёғдан фойдаланилади;
− мактаб ошхонасида озиқ-овқат маҳсулотларини кулинар қайта ишлашга қўйиладиган талаблар мактабгача таълим муассасасида овқатланиш учун талабларга ўхшаш бўлиб, қайнатилган, пиширилган, буғда пиширилган таомлар устунлик қилади;
− умумий ўрта таълим муассасаларида ўқувчиларни овқатлантиришни ташкил этишда мактабгача таълим муассасаларидаги каби тақиқланган таомлар ва маҳсулотлар рўйхати амал қилади. Бундан ташқари, аввалги овқатдан қолган озиқ-овқат қолдиқларини, шунингдек, бир кун олдин тайёрланган овқатни ишлатиш тақиқланади; қуруқ озиқ-овқат консентратлари асосида тез тайёрланадиган шўрвалар ва гарнирли-овқатлар; иссиқлик билан ишлов берилмаган мева ва резаворлардан тайёрланган совуқ ичимликлар ва мевали ичимликлар ҳм таъқиқланади. Овқат тайёрлаш учун қулай шароит, таълим муассасаси ёки маъмурий ҳудуддаги эпидемик вазиятдан келиб чиқиб, маъмурий ҳудуд бош давлат санитария врачининг буйруғи билан ўқувчилар рационида тақиқланган озиқ-овқат маҳсулотлари ва тайёр овқатлар рўйхати тузилиши ва кенгайтирилиши мумкин.
Овқатланиш хоналарида стол тузаш учун маълум талаблар қўлланилади. Бунда қоғоз салфеткалар бўлиши мажбурийдир. Нонга солиб қўйиш учун нон қутилари ёки ширинлик тақсимчалари ишлатилади, шўрвалар учун ҳар бир столга махсус шўрва учун идишлар, салатлар учун - салат идишлари (бир ва кўп порцияли) ёки газак тақсимчалари, иссиқ ичимликлар учун- чойнаклар ишлатилади. Иссиқ овқатлар +50ºС ҳароратда, совуқ ичимликлар хона ҳароратида, лекин +16ºС дан паст бўлмаган, газаклар (салатлар) - +14- +16ºС ҳароратда тортилади.
Таълим муассасасида 1-2 синф ўқувчилари учун иссиқ овқатни ташкил қилиш учун хизмат кўрсатишнинг турли шаклларидан фойдаланиш мумкин: олдиндан дастурхон тайёрлаш; эртанги менюдан таомларни олдиндан буюртма қилиш; швед столи элементларидан фойдаланиш; "электрон ҳамён" ва бошқалар. Бундан ташқари, мактаб кафелари, буфетлари, витаминли барлар ёки буфетлар ташкил этиш орқали ўқувчиларга қўшимча овқатланиш имкониятини бериш керак. Буфетда фақат стандарт ассортимент рўйхатига киритилган маҳсулотларни сотишга рухсат берилади. Буфет маҳсулотлари рўйхати ҳар бир аниқ таълим муассасасида маҳсулотларни сақлаш ва реализация қилиш учун мавжуд шароитларни ҳисобга олган ҳолда қисқартирилиши ёки кенгайтирилиши мумкин.