Ўзбекистон республикаси соғЛИҚни сақлаш вазирлиги тошкент тиббиёт академияси

1.4.Эвтаназияга қарши далиллар
Консерватив позиция. Бир қарашда, эвтаназия муаммосидаги консерватив позиция содда ва аниқ. Православ христианлик ахлоқи ўлаётган беморнинг ҳаётини қасддан тўхтатиш имкониятини рад этади, бу хатти-ҳаракатни беморнинг билими ва розилигисиз амалга оширилган бўлса, ёки ўз жонига қасд қилиш касалнинг ўзи томонидан амалга оширилган бўлса, уни ўлдиришнинг алоҳида иши деб билади. Эвтаназияни бундай баҳолаш нафақат православ насронийликни, балки ҳар қандай консерватив позицияни, шу жумладан, атиги 20 йил олдин жамиятда ҳукмрон бўлган мутахассисларнинг фикрларини ажратиб туради. Эвтаназия мухолифлари бўлган шифокорларнинг далиллари тиббий амалиётга асосланган. Биринчидан, тиббиёт саратон касаллигидан "ўз-ўзидан даволаниш "фактларини билади. Ва бундай ҳолатлар камдан-кам бўлса-да, ҳар бир алоҳида вазиятда уларни чиқариб бўлмайди. Иккинчидан, ҳарбий врачлар амалиёти одамнинг ногиронлигига (оёқлари, қўллари ампутация қилинганига) қарамай ҳаётга мослаша олиш қобилиятидан далолат беради. Мослашув ва ҳаётнинг янги сифати, қоида тариқасида, уларнинг аксариятини шифокорларга ўлимини тезлаштириш учун аввалги мурожаатларини салбий баҳолашга олиб келди. Учинчидан, ўлимни тиббий даволанишнинг "тури" сифатида қабул қилиш (оғриқ, азоб) тиббий билимларнинг ривожланишига кучли тўсиқ бўлиши мумкин, унинг ривожланиши доимо "ўлимга қарши кураш" билан рағбатлантирилади. Тиббиётнинг ижтимоий мақсади ҳар доим инсон ҳаёти учун курашишдан иборат эди. Ушбу кураш унинг ахлоқий супер вазифасидир. Ушбу ўта вазифани ҳал қилиш учун доимий интилиш, қатоиятлилигига қарамай ва ўлим муқаррарлигига доимий қаршилик кўрсатиб, доимо шифокорга ҳурмат ва ишончни кучайтирди. Баъзи ҳолларда, шифокор касаллик билан кейинги курашнинг умидсизлиги тўғрисида шубҳасиз далилларга эга бўлиши мумкин, вафот этган ўлим тўғрисида мутлақо аниқ маълумотлар. Бор, бундай ҳолларда касаллик билан кураш тўхтатиш учун ўнг шифокор эмасми? Муаммонинг ҳуқуқий жиҳатлари аниқ белгиланган ва бундай ҳолларда - йўқ, йўқ. Шифокор, умидсиз кўринадиган ҳолатларда ҳам касал одамнинг ҳаёти учун курашни давом эттириши керак. Бу унинг бурчидир. Бундай бир қатор ҳолатларда, шифокорлар қариндошларининг кейинги даволанишни тўхтатиш талабларига қарамай, ҳаёт учун курашни давом эттиришга мажбур. Эвтаназияни ижтимоий ва ҳуқуқий тан олиш – бу тиббиётнинг ижтимоий позициялари ва даволанишнинг ахлоқий асосларини йўқ қилишдир. Амалиётда эвтаназия ҳақидаги сўровлар жуда камдан-кам ҳолларда беморларнинг ўзларидан келиб чиқади. Кўпинча уларнинг қариндошлари буни сўрашади. Бундай сўровларнинг ахлоқий ва ахлоқий томонларининг ўта мураккаблигини таъкидлаш керак. Қоида тариқасида қариндошларнинг сўровлари оддий инсоний туйғуларга асосланган: ачиниш, беморга раҳм-шафқат, яқин кишининг азобларини камайтириш истаги. Бироқ, бу ерда турли хил бошқа сабаблар бўлиши мумкин, шунинг учун шифокор уларни хушмуомалалик билан, аммо қатъиян рад қилиши керак. Биринчидан, қариндошлар (агар улар шифокор бўлмасалар), беморнинг аҳволига қараб тиббиёт имкониятларини тушунолмайдилар. Иккинчидан, бундай талаблар ҳуқуқий нуқтаи назардан қонуний эмас. Эвтаназия муаммоси ушбу ахлоқий ва ахлоқий жиҳатлардан ташқари, фақат тиббий жиҳатларга эга. Гап шундаки, "умидсиз бемор" атамасининг ўзи статистик тушунча бўлиши мумкин эмас. Даволаш мумкин эмаслиги тушунчаси кўп жиҳатдан уларнинг ихтиёрида бўлган воситалар ва имкониятларга боғлиқ. Бундан ташқари, шифокорлар ўзларининг тахминларини айтиб беришганда, хатолик эҳтимоли қанчалик катта эканлиги кенг маълум. Шундай қилиб, эвтаназия (бегуноҳ одамни ўлдиришга мисол сифатида) ахлоқий ёвузликдир ва ҳатто умуман қабул қилинган рухсатномада кўрсатилган ҳолларда ҳам қонун билан йўл қўйилмаслиги керак. Эвтаназия учун анъанавий авторизация беқарор. Унинг фойдасига битта далил нафақат умумий тиббий сабабларга кўра, балки депрессия, уят ва фидойилик ҳолатларида ҳам ўлдиришга имкон беради. Бошқа аргумент эвтаназияга нафақат ўлишни истаганлар учун, балки ўлмайдиганлар учун ҳам имкон беради. Адабиёт маълумотларини таҳлил қилиш ва катта шахсий тиббий тажриба асосида А.Н. эвтаназияга қарши далилларни энг аниқ шакллантирди. Орлов адабиёт маълумотларини ва шахсий тиббиёт тажрибасини таҳлил қилиш асосида "Осон ўлим раҳмдил" (Красноярск, 1995) китобида эвтаназияга қарши далилларни ишлаб чиқди:
1. Ҳаёт ҳар қандай ҳолатда ҳам муқаддасдир, дахлсиздир.
2. Эвтаназия тиббиётнинг асосий принципига зиддир - одамларга шифо бериш.
3. Замонавий диагностика ускуналарига унинг ишидаги хатоларга йўл қўйилмайди.
4. Шифокорлар умидсиз беморларни даволаш ва азобларини енгиллаштириши шарт.
5. Депрессия ўз жонига қасд қилиш учун сабаб эмас.
6. Саломатлик - бу инсоннинг энг қимматли бойлиги ва ҳаётнинг ҳар бир лаҳзаси қадрли бўлиши керак.
7. Эвтаназия - ёлғон гувоҳнома.
8. Қонунийлаштирилган ихтиёрий эвтаназияни мажбурлашдан (яъни, қотилликдан) ажратиш қийин ва уни ножўя мақсадларда ишлатиш мумкин.
9. Ҳаёт ҳуқуқи жуда қисқа бўлса ҳам, қонун билан белгиланиши керак - соатлаб, кунларда, ҳафталарда, ойларда ҳисоблаб чиқилади. Биоэтика маркази президенти В.Гейлин ёзади: «Тиббиётнинг ўзи, тиббиётнинг ахлоқий ядроси синовдан ўтказилмоқда. Агар шифокорлар қотилга айланишса ёки ҳатто ўлдириш ҳуқуқига эга бўлсалар, барча тиббиёт касб сифатида, шунингдек ҳар бир шифокор алоҳида-алоҳида жамиятни азобларни даволайдиган, тинчлантирадиган ва ҳаётни барча заифликлари билан таъминлайдиганларга билдирадиган ишонч ва ҳурматдан абадий маҳрум бўлади. Агар ҳаётда тиббиётнинг кучи даволаниш ва қотиллик учун тенг равишда ишлатилиши керак бўлса, унда шифокор ахлоқий касб вакили эмас, балки ахлоқий жиҳатдан нейтрал техник ижрочи бўлади.