Ўзбeкистон рeспубликаси

тизимида иқтисодий таҳлилнинг роли ва ўрни

Давлатимиминг таъ1им соҳасини ислоҳ қилиш бўйича асосий ҳужжатларидан бири бў1ган Ўзбекистон Республикаси «Кадрлар тайёрлаш миллий дастури»ъда бозор иқтисодиёти талабларига жавоб берадиган кадрларни тайёрловчи таълим муассасаларида ўқув жараёнини ахборот-коммуникация технологиялари (АКТ), интернет ва компьютер тармоқлари негизида ташкил этиш зарурлиги алоҳида таъкид1анган. Республикамиз таъ1им тизимида ушбу вазифалар ўз вақтида ҳамда самарали амалга оширилмоқда. Белгиланган мақсадга эришишда узвий ва изчил, ўзаро уйғун1ашган тадбирлар босқичма-босқич амалга оширилиб келинмоқда. Жумладан, ўқув жараёнига кенг форматли коммуникация тармоқлари ва интернет технологияларини жорий қилиш мақсадида «Электрон таълим» миллий тармоғини барпо этиш ҳамда барча олий ўқув юртларини, кейинчалик эса академик лицей ва касб-ҳунар коллежларини ягона компьютер ахборот тармоғига улашни таъмин1аш вазифаси...” белгилаб берилиб² ҳозирги даврда мазкур тадбирлар комплекс тарзда муваффақиятли амалга оширилмоқда. Шу йўналишнинг давоми бўлиб Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2011 йил 20 майдаги «Олий таъ1им муассафиаларининг моддий-техник базасини мустаҳкамлаш ва юқори малакали мутахассислар тайёрлаш сифатини тубдан яхшилаш чора- тадбирлари тўғриаида»ги" қарорида белгиланган олий таъ1им муассасалари моддий-техник базасини мустаҳкамлаш ва

Ўзбекистон Роспубллкаслнлнг «К ıулрлııр тайёрлаш миллий дастури тўғрисида»ги

Қонуни. — Тошкент, 1997,
² Каримов И.А. Барча ро]а йı даолурлıрлмлз внтуııлмиз, тııруққиётини юксалтириш,
халқимиз фаровонлигини эшиЖ»ҳе хлху›си қлл¥Жл. -Т.! фТЪ7.ҳcкихлон, 2(И И 1.—11 ҳ.
³ Ўзбекистон Республикахи Прохл‹лонтлитлнг ‹ЖЖллй Иаълиин н›ииннхиИнлтлурининт.т ин‹›cлт)ий-
техник базасини мустаҳкамлеч ва ютжт›рИ мслакалл мтлтахаэелелар лилййc›рлиихл\ хилиттиили тубдан яхшилаш чора-тадҳирларл лт›*ғрлалдаэгл қанирл, Халқ c›ъхл, 2фл И И •йил, 2 И -илмй.
модернизация қилиш, уларни замонавий ўқув ва илмий-услубий лаборатория жиҳозлари билан таъминлаш, юқори малакали кадрлар тайёрлаш йўна1ишлари ва мутахассисликларини таълим стандартлари бўйича такомиллаштириш ҳисобига тизимни сифат жиҳатидан янги босқичга кўтариш тадбирлари амалий фаолиятга жорий этилмоқда. Ушбу вазифаларни янада муваффақиятли бажарилиши учун бу борада ўз ижобий натижасини бера оладиган янги инновацион чора- тадбирлар ҳамда таклифлар ишлаб чиқилиб соҳа амалиётига жорий қилиниши зарур. АКТ га асосланган назарий билимлами амалиётга жорий қилиш эса пировард натижада ижтимоий-иқтисодий самараларини беради.
Ижтимоий ишлаб чиқаришда информацион технологияларга
асосланган бошқарув тизимида корхона фаолиятини иқтисодий таҳлил қилиш бу иқтисодий таҳлил ишларини амалга оширишнинг замонавий шаклидир. Мазкур тизим тегишли объектнинг мақбул бошқариш учун замонавий техник воситалардан ва технологиялардан фойдаланиладиган, бошқарув жараёнлари моделларини тузадиган, уларни ўлчаш ва баҳолаш усулларини ишлаб чиқадиган, мутахассислар ёрдамида фаолият кўрсатадиган инсон-машина тавсифидаги яхлит механизмдир.
Информацион технологияларга асосланган тизимда бошқарув мутахассислари, замонавий техник воситалар ва усуллар, унинг фаолият кўрсатишида, ўз олдига Қиıйган вазифаларни ҳал қилишда муҳим роль уйнайди.
Инсон информацион технологияларга асосланган тизимда ишини ташкил этади, мақсад қўяди, вазифаларни белгилайди, фаолият дастурларини тузади, натижалими баҳолаш мезонларини ишлаб чиқади ҳамда бошқарув фüнкциясини ижро этиш методикасини такомиллаштиради.
Замонавий техник воситалар (турли компьютерлар, дастурлар, алоқа воситалари ва бошқа воситалар), бошқарув усуллари билан биргаликда кучли ва зарурий қурол ҳисобланиб бошқарув фаолиятини тезлаштириш, кенгайтириш, чуқурлаштиришга имкон бериб, унинг сифат жиҳатдан юқори босқичга кўтаради.
Бошқариладиган объектларнинг замонавий модели информат- цион технологияларга асосланган тизимнинг таркибий элементи сифатида бошқарилувчи объектларнинг моҳияти ва мазмунини очиб беришда, ундаги ўзгариш1ами ў1чаш методларини

аниқлашда муҳим аҳамият касб этади. У ўз ичига мантиқий сўзлар ва математик ифодалами олади; улар бошқарув объектда бир- бирга боғлиқ элементлари ифодалайди; кўрсаткич1ар тизимини қурилиши ва тузилиши; хўжалик фаолияти моҳияти ва натижаларини акс эттиради; уларни ривожлатириш мақсади ва мезонларини ифода этади.

Амалдаги моделлами такомиллаштириш биринчи навбатда ишлаб чиқаришни бошқарув соҳаларида кўл1ани1адиган назарий ва амалий фанлар ривожланишига ва уларнинг ютуқларини моделлар констıукцияси тузишда тадбиқ этилишига боғ1иқ.

Моделларга бошқарув усулларини жорий этиш, улар жумласига бошқарув функцияси услубиёти яъни таҳлилни киритиш зарурий шартдир. Чунки, у моделлар билан биргаликда информацион техноло- гияларга асосланган бошқарув тизимининг методик таъминотини ташкил этади.

Информацион технологияларга асосланган бошқарув тизимидаги замонавий техник воситалар, моделлар ва бошқарув методлари иқтисодий таҳлилнинг функцияларининг имкониятларини тўла амалга оширишга имкон яратади. Бу ҳолатда, кўп вариантли масалалар ичидан энг мақбул эчим осон топилади, ички хўжалик резервлари тўла очиб берилади, уларни тез ўзлаштиради, режаларни бажаришда юзага келган ҳолатлами ўз вақтида аниқ баҳолайди, бир сўз билан айтадиган бўлсак ўз фаолиятини бошқарув функциялари билан боғлайди. Буламинг барчаси информацион технологияларга асосланган бошқарув тизимида таҳлил фиıнкцияси самарадорлиги ва ролини оширади.

Ҳозирги даврда аналитик вазифалар информацион технология- ларга асосланган бошқарув тизимининг кичик тизимлари таркибига киритиб юборилган. Улар кичик системалар номланишида гоҳо узилмайди, гоҳо узилади. Масалан, "Иқтисодий режалаштириш ва таҳлил", "Бухгалтерия ҳисоби ва таҳлил" ва шу кабилар.

Информацион технологияларга асосланган бошқарув тизимининг таркибидаги кичик тизимларида хўжа1ик фаолияти таҳлили тушунчасига марказлашган тарзда ёндашиш кутилган натижаларни бермайди. Кичик тизимлар ичида аналитик масалаларни локал тарзда дастурлаш уларни услубий жиҳатдан умумлаштириш, мантиқий, муддат ва информация технологик алоқаси, бир хил аналитик ҳисоблаб ва бир хи1 турдаги маълумот1ами кўп1аб киритиш

каби ишларда камчиликлар борлигини намоён этади ва бу маъ1умот1ами бир тизимда қайта ишлаш ҳамда таҳлилни комплекс ўтказишда унинг ролини сусайтиради. Таҳлилни "Бухгалтерия ҳисоби ва таҳлил" тизими билан бирлаштириш эса унинг тезкорлигига ҳамда ёппасига ўткази1ишига салбий таъсир кўрсатади. Бу тартиб фақатгина бухгалтерия маълумот1арини киритиш ва уларни қайта ишлаб, асосан иқтисодий жараёнлами натижаларини акс эттиришга йўна1тири1гандир. Бундан ташқари кичик тизимлар ишланаётган пайтда аналитик масалалар таҳлил нуқтаи назаридан қаралмайди. Шу сабабли барча дастурлар ишлар ичида унинг қисми 15-20% дан ошмайди.

Информацион технологияларга асосланган бошқарув тизими-

нинг ривожланиши ва унинг янада такомиллаштириш хўжалик фаоияти таҳлили функциясини информацион технологияларга асосланишини та- лаб этади. Шу сабабли "Комплекс иқтисодий таҳлил" номли алоҳида функционал кичик тизимли информацион технологияларга асосланган бошқарув тизими пайдо бў1ди. Унинг бу тартибдаги фаолияти бош- қаришнинг технологик жараёнларида ва масалаларни ечимига тизимли ёндашишда таҳлил функциялари ролини оширишга қаратилган- дир. Бу кичик тизим информацион технологияларга асосланган бошқарув тизимида қуйидаги афзалликлари намоён этади:

• 
  хўжа1ик фаолиятида рўй берган ижобий ёки салбий ҳолатлар- нинг сабабларини аниқ билишга имкон яратади;
  

• бошқариладиган объектга уларнинг миқдор ва сифат томо- нидан кўрсатган таъсирини аниқлайди;

• 
  бошқарув тизимининг янада самарали ишлашга ўтказиш учун янги вариантлар топилади;
  

• энг асосийси таҳлил ёрдамид-а хўжа1ик фаолиятини янада

яхшилашнинг қўшимча имкониятлари аниқланади.

Таҳлил бошқарув функцияси сифатида бошқарув тизими билан биргаликда бир мақсадга қаратилган, шу туфайли бошқа бошқарув функциялари билан чамбарчас боғланган. Масалан режалаштириш билан уни илмий асосланган ҳолда ишлаб чиқишда бир томондан, бошқа томондан эса режанинг бажарилиши учун таҳлил муҳим восита ҳисобланади. Бухгалтерия ҳисоби таҳлилни бошқариладиган объект ҳолати ҳақида зарур маъ1умот1ар билан таъмин1айди. Бошқарувни энг мақбул қарорларини қабул қилишда ва ишлаб чиқаришда аналитик

маъ1умотлар таҳлил натижасида олинади. Демак, бошқарув объектига тизимли ёндашиш информацион технологияларга асосланган бошқарув тизими структураси ва мазмуни унинг таркибида мустақил
«Комплекс иқтисодий таҳлил» кичик тизими алоҳида тарзда фаолият кўрсатишни талаб этади

2.