Збекистон республикасининг

бурият олади.
Воситачилик шарт номаси муайян муддатга ёки амал қилиш муд-
дати кўрсатилмаган ҳолда, қайси ҳудудда бажарилиши кўрсатилган 
ёки кўрсатилмаган ҳолда, комитент воситачига топширган коми-
тентнинг манфаатларини кўзлаб ва унинг ҳисобидан битим тузиш 
ҳуқуқини учинчи шахсларга бермаслик ҳақида мажбурият олган 
ҳолда ёки бундай мажбуриятни олмаган ҳолда, воситачилик нарсаси 
бўлган товарларнинг ассортименти хусусида шартлар қўйилган ёки 
қўйилмаган ҳолда тузилиши мумкин.
Қонун ҳужжатларида айрим турдаги воситачилик шарт номасининг 
хусусиятлари назарда тутилган бўлиши мумкин.
1. Воситачилик шарт номаси (инг. contract of comission) тадбиркорлик 
фаолиятини амалга оширишда тузиладиган фуқаролик-ҳуқуқий келишув-
ларининг энг кенг тарқалган турларидан бири ҳисобланади. У юридик 
хизмат кўрсатишда восита бўлиб хизмат қиладиган шарт номалар турига 
киради. Унинг ёрдамида мулкни ҳақ эвазига реализация қилиш бўйиса 
битимлар амалга оширилади. Бундай битимларнинг тузилиши, авваламбор, 
мулк эгаси учун фойдалидир, чунки бундай битим ёрдамида у харидор 
излаш заруратидан, у билан шарт нома тузиш ва уни расмийлаштириш 

---

837
каби бошқа ташвишлардан ҳалос бўлади. Унинг ўрнига ьу вазифани 
профессионал воситачи бажаради.
Шартли равишда биз ушбу шарт номани мулк олди-сотди воситачи-
ликси (ушбу шарт номада комитент воситачига ўз мулкини келишилган 
нархрларда муайян мукофот эвазига сотишни топширади) ҳамда мулкни 
қўлга киритиш воситачиликсига (бу ҳолатда воситачи мукофот эвазига 
комитент учун келишилган нархларда мулкни қўлга киритиш мажбури-
ятини олади) бўлишимиз мумкин. Шу билан бирга ушбу ьитим харидор 
учун ҳам фойдали ҳисобланади.
Воситачилик шарт номаси бўйича ҳуқуқий муносабатларда уста субъект 
иштирок этади: воситачи (воситачи), комитент (мулкни сотадиган ёки 
харид қиладиган шахс), учинчи шахс (комитент ҳисобига ва унинг ман-
фаатлари учун воситачи битим тузадиган шахс). Аммо, фақат воситачи 
ва комитент шарт нома тарафлари ҳисобланади.
Воситачилик шартноаси иккитомонлама ва консенсуал шарт номадир.
2. Воситачилик шарт номаси топшириқ шарт номаси билан ўхшаш 
хусусиятларга эга. Масалан, ҳар иккала шарт номада ҳам ижрочилар топ-
ширувчиниг манфаатлари йўлида ҳаракат қиладилар; шарт номалар ёзма 
равишда тузилиши керак. Шу билан бирга уларнинг муайян фарқлари 
ҳам бор. Биринчиан, топшириқ шарт номаси ҳам ҳақ эвазига, ҳам бепул 
бўлиши мумкин. Воситачилик шарт номаси ҳар доим ҳақ эвазига бўлиб, бу 
унинг шаҳсий ишончга асосланишинига йўл қўймайди. Демак, воситачи 
топширилувчидан фарқли равишда бир томонлама тартибда ҳамда сабаб-
сиз шарт нома ижросидан бош тортишга ҳақли эмас, фуқаро-комитентнинг 
ўлими ёки юридик шахс-комитентнинг тугатилиши шарт номанинг туга-
тилишига олиб келмайди, чунки бунда ҳуқуқий ворисликка йўл қўйилади. 
Иккинчидан, воситачилик шарт нома предмети бўлиб битимлар хизмат 
қилади (одатда, комитент мулки олдиғ-сотдиси бўйича), топшириқ шарт-
номаси предмети сифатида эса топшириқ берувчининг муайян юрилдик 
ҳаракатларини бажариш (ҳужжатларни имзолаш, битимлар тузиш, иш 
ва товарларни қабул қилиш кабилар) эътироф эилади. Шундай қилиб, 
юқорида таъкидланганидек, ёзма равишда тузилиши шарт. Ушбу норма 
императив характерга эга бўлиб, ушбу шартга риоя қилинмаслиги шарт-
номанинг тузилган вақтидан бошлаб ҳақиқий эмаслигига олиб келади 
(ФК 832-модда 1-қисм).

---

838
Учинчидан, воситачи бевосита битим тарафи ҳисоблаади. Комитент 
эса ҳатто, битимда номи келтирилган ёки битимни ижро этиш бўйича 
учинчи шахс билан бевосита муносабатга киришганда ҳам битим ишти-
рокчисига айланади (ФК 832-модда 2-қисм). Шунинг учун воситачи билан 
ҳуқуқий муносабатга киришадиган учинчи шахс воситачини товар эгаси 
деб ўйлаши мумкин. Шунга боғлиқ ҳолда, воситачи билан учунчи шахс 
томонидан амалга ошириладиган ҳуқуқ ва мажбуриятлар айнан восита-
чида вужудга келади. Ушбу ҳусусиятдан келиб чиқиб, учинчи шахс барча 
низоларни воситачи билан бирга ҳал этади. Шу нуқтаи назардан, битим 
бўйича барча ҳужжатлар воситачига расмийлаштирилади ва воситачи 
комитент топшириғига кўра ҳаракат қилаётганлигини билдириш маж-
буриятига эга бўлмайди. Бундан фарқли равишда топширилувчи ҳар 
доим топширувчининг кўрсатмаси бўйича ва унинг манфаатлари йўлида 
ҳаракат қилувчи шахс сифатида намоён бўлади.
3. ФК 832-модда 3-қисмига кўра келишилган ҳудудда белгиланган 
муддатда ёки муддат белгиламасдан комитентга товарни мустақил ёки 
бошқа воситачилар орқали сотиш ҳуқуқини бериш орқали муайн турдаги 
товардар юзасидан воситачилик шарт номасини тузишда катта имконият 
яратилган. Шунга кўра комитент воситачига шу ҳудуддаги бошқа шахс-
ларнинг шундай товарлари бўйича воситачи бўлишни таъқиқлаб қўйиши 
мумкин. Шунингдек, воситачи шундай шарт қўйиши мумкинки, унга 
кўра комитент учинчи шахсларга унга топширилган битимларга ўхшаш 
битимларни тузишни топширмаслиги лозим бўлади ва ҳкз.
4. Шуни таъкидлаш керакки, тадбиркорлик муносабатларида қонунлар 
ва қонуности актлари билан воситачилик шарт номасининг бошқа турлари 
ҳам тартибга солиниши мумкин. Шу нуқтаи назардан, уларга нисбатан 
Фуқаролик кодексининг умумий қоидалари қўллаанилади.