Ўзбекистонда илм-фан тараққиёти

Учинчидан, мамлакат инноватсион ривожланишининг нисбатан паст даражада экани. Яна бир муаммо – бу мамлакатни инноватсион ривожлантириш бўйича чора-тадбирларнинг самарадорлиги. Ўзбекистоннинг халқаро рейтингларда тутган ўрни бунинг ёрқин далилидир. Дунё мамлакатларининг инноватсион ривожланиш тенденсияларини белгиловчи Глобал инноватсиялар индексининг 2021-йилги натижаларида Ўзбекистон 132 мамлакат орасида 86-ўринни эгаллади. Ўзбекистоннинг рейтингдаги мавқеи ўтган йилга нисбатан 7 поғонага, 2015-йилга нисбатан эса 36 поғонага ошди. Бу ҳақиқатан ҳам муҳим ютуқ. Бироқ, Ўзбекистон ҳамон Қозоғистон, Озарбайжон, Ямайка, Монголия, Филиппин каби давлатлардан ортда қолиб, қуйи-ўрта даромадли мамлакатлар (рейтингда мамлакатлар 4 гуруҳга бўлинган – юқори даромадли, юқори-ўрта даромадли, қуйи-ўрта даромадли, кам даромадли) гуруҳида. Асосий кўрсаткичларга кўра, Ўзбекистонда тартибга солиш сифати, интеллектуал мулк сиёсати ва замонавий технологиялар асосида маҳсулот яратиш билан боғлиқ муаммолар мавжуд. Шу муносабат билан Ўзбекистон заиф позитсияларга эга бўлган ва катта натижаларга эриша оладиган соҳаларда ислоҳотларни амалга ошириши керак. Етакчи хорижий илмий-тадқиқот ташкилотлари билан илмий ҳамкорликни мустаҳкамлаш, долзарб масалалар бўйича ҳамкорликда илмий изланишлар олиб бориш зарур.
Интеллектуал мулк сиёсати кичик аҳамиятга эга эмас. Мутахассисларнинг фикрига кўра, интеллектуал мулк ҳуқуқлари ва роялтини бошқариш бозори 2016-йилда 4,28 миллиард АҚШ долларидан 2021 йилга келиб 12,68 миллиардгача, 2016-йилдан 2021-йилгача ўртача 24,2 фоизга ўсди. Энди айнан интеллектуал мулк илм-фан ривожланишининг истиқболли йўналишларидан биридир. Шунинг учун мамлакатда илмий-техникавий ижодкорлик ва ихтирочилик фаолиятини қўллаб-қувватлашга эътибор қаратиш лозим.
Соғлом рақобатнинг йўқлиги ҳам кўрилаётган чора-тадбирлар самарадорлигига салбий таъсир кўрсатмоқда. Баъзи ҳолларда, айрим илмий ташкилотлар фаннинг тегишли соҳаларида рақиб сифатида кўринмайдиган ягона ташкилот сифатида ишлайди.
Мамлакатни инноватсион ривожлантириш ишларини такомиллаштиришда венчур фондлари фаолиятини кучайтириш лозим. Венчур инвеститсиялар кўплаб компаниялар ва маҳсулотлар ривожига ҳисса қўшди. Масалан, Гоогле ташкил этилганда таъсисчи бўлган икки киши томонидан киритилган сармоя 200 минг АҚШ долларини ташкил этган бўлса, компаниянинг жорий капиталлашуви бир триллион АҚШ долларидан ошади.
Юқоридагиларни ҳисобга олган ҳолда, илм-фан ривожланиши йўлида қуйидагиларни амалга ошириш керак:
–