Ўзбекистонда касб таълимини ривожлантиришда хорижий тажрибалардан фойдаланиш

Aim.uz

Ўзбекистонда касб таълимини ривожлантиришда хорижий
тажрибалардан фойдаланиш


Ўзбекистон Республикасининг давлат мустақиллигига эришуви таълим- тарбиянинг миллий шаклларини ривожланишига кенг имкониятлар очиб берди. Кейинги йилларда республикамизда очилган академик лицей,
гимназияларда ва айрим умумий таълим мактабларида ташкил
этилган педагогикадан ихтисослаштирилган курсларда Ватан тарихи ва маданиятини ўрганиш ва тадқиқ этиш асосий вазифа қилиб қўйилди. Шунга кўра, ҳозирги кунда педагогикадан миллий ва умуминсоний қадриятлар асосида дарслик, қўлланмалар яратишга киришилди. Бу ишда ўқувчи ва талабалар ҳамда бўлғуси ўқитувчиларнинг умумий маданияти ва маънавиятини, педагогик билим ва маданиятини, педагогик тафаккурини ўстириш асосий мақсад қилиб қўйилди. Бу мақсад педагогик фикрлашга доир билим ва диний-ахлоқий, тарбиявий ғоялар умумбашарий ва миллий-маданий қадриятларни пухта ўрганиш билан амалга оширилмоқда.
Ўзбек тилига давлат мақоми берилиши билан она тилини чуқур ўрганиш -мактаб ва бошқа ўқув юртлари таълимининг асоси қилиб қўйилди. Она тилида бериладиган билимларни ўзлаштириш жараёнида ўқувчи-талабаларнинг мантиқий тафаккурини ўстириш; уларда она тилида кўникма ва малакаларини шакллантириш, уларни ўзбек адабий тилининг ёзма ва оғзаки шаклини пухта ўзлаштирган маданиятли ва саводли қилиб етиштириш назарда тутилди.
Таълимда тест усули қўлланилди, иқтидорли болаларни аниқлашга, ўқитишга алоҳида аҳамият берилмоқда. Мингдан ортиқ иқтидорли болалар Америка, Англия, Швеция, Япония ва Туркияда таълим олиб, мустақил республикамиз халқ хўжалиги учун зарур бўлган билим ва касбларни эгалламоқдалар.
Маълумки, педагогика тарихи ҳам бошқа халқлар, мамлакатлар педагогика тарихи билан алоқада ривожланди ва ривожланмоқда. Шу сабабдан ҳозир Марказий Осиё педагогика тарихини тадқиқ этишда хорижий Шарқ ва Европа мамлакатлари таълим тизими ҳам ўрганилмоқда. Бу соҳада республика фан ва техника қўмитасининг «Миллий руҳ», «Қадрият» номидаги ва Ўзбекистон Республикаси олий ўқув юртлари учун илғор педагогик қўлланмалар ва ўқув дарсликларини ишлаб чиқиш бўйича уюштирган танловлари бу соҳада муҳим аҳамият касб этди.
Т.Н.Қори-Ниёзий номидаги педагогика фанлари илмий-тадқиқот институти олимлари ана шу танлов асосида республикада таниқли файласуф, тарихчи ва адабиётшунос, педагог ва исломшунос олимлар ва шу соҳа тадқиқотчилари билан ҳамкорликда «Ўрта Осиёда педагогик фикр тараққиётидан лавҳалар» номли қўлланма ва «Педагогика тарихи» дарслигини яратдилар. Эндиликда ўқувчи ва талабалар Россия ва Ғарбий Европа педагогика тарихидан иборат бўлган «Педагогика тарихи»ни эмас, балки Марказий Осиё улуғ мутафаккирларининг педагогик қарашлари ва назариялари тадқиқ этилган янги дарслик бўйича янгича педагогик билимни эгаллайдилар.
Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузурида Олий аттестация комиссиясининг ташкил этилиши — мустақилликнинг муҳим тимсолидир. Бу Олий аттестация комиссияси ўз зиммасига юкланган улкан вазифаларни, яъни «юқори малакали илмий ва илмий-педагогик ходимлар тайёрлашнинг янги тизимини шакллантириш, уларни республика ижтимоий-иқтисодий, сиёсий ва маънавий тараққиётининг устувор муаммоларини ҳал қилишга йўналтириш, илмий тадқиқотлар ва ишланмаларни давлат йўли билан экспертиза қилишни таъминлаш билан етук илмий-педагогик кадрлар етиштиришга самарали таъсир кўрсатмоқда.
Олий педагогика ўқув юртларида илмий даража берувчи ихтисослаштирилган кенгашнинг ташкил этилиши билан республикамизда педагогика тарихи ва назарияси, фанларни ўқитиш усуллари бўйича докторлик ва номзодлик диссертацияларини ўзбек тилида, турли миллат вакилларининг ўз она тилларида ҳимоя қилишига кенг имконият яратилди, мазкур кенгашлар миллий педагог олимлар сафининг ўсишида муҳим омил бўлмоқда. Бу тадбир республикада сифатли, илмий-педагогик асарлар, ўқув-методик қўлланмаларнинг яратилишига, мактабгача тарбия муассасаларида, умумий таълим мактабларда, ўрта ва махсус олий ўқув юртларида таълим-тарбиянинг юксак савияда бўлишига, таълим тизими мазмунининг такомиллашувига самарали таъсир кўрсатмоқда.
Ривожланган мамлакатларнинг тажрибаси шуни кўрсатадики, қаерда таълим ва тарбияга эътибор катта бўлса, ўша ерда тараққиёт, юксалиш бор. Шунинг учун республикамизнинг истиқболи узлуксиз таълимни қай даражада амалга оширилишига боғлиқ. Узлуксиз таълим барча фуқароларни тинимсиз ўқишини, изланишини, шахсни юқори малакали бўлишини талаб этади.
Узлуксиз таълим тизимининг ҳаётга татбиқ этилиши республикада халқ таълими фаолиятини тубдан ўзгартиради хамда республиканинг юктимоий-иқтисодий ривожига муҳим ҳисса қўшади. Узлуксиз педагогик таълим тизимида педагогик ходимлар тайёрлаш поғонали равишда амалга оширилади.
Олий ўқув юртларига қабул Ўзбекистон Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги томонидан тасдиқланган қоидаларга мувофиқ, педагогика олий ўқув юртларига қабул эса Ўзбекистон Халқ таълими вазирлиги томонидан тасдиқланган қоида бўйича амалга оширилади. 1993 йилдан республиканинг барча олий ўқув юртларига тест синовлари орқали абитуриентлар қабул қилинмоқда.
Улар олий ўқув юртларида икки босқичли таҳлил асосида «бакалавр» ва «магистр» даражаларини эгаллашлари мумкин.
Узлуксиз педагогика таълимининг ажралмас қисмларидан бири - илмий, илмий-педагогик ходимларни тайёрлаш, аспирантурада ва докторантурада ўқитиш - таълимнинг юқори (олий ўкув юртидан сўнг) босқичлари ҳисобланади.
Ҳозирги кунда Ўзбекистон Республикасида амалга оширилган узлуксиз педагогик таълимнинг устувор йўналишлари «Таълим тўғрисида»ги Қонунда белгиланган қоидалар асосида ҳаётга татбиқ этилди ва амалиётга кенг жорий қилинди.
Ўтказилган ислоҳотлар, самарали тажрибалар республикада таълимнинг давлат стандартларини ишлаб чиқиш ва татбиқ этиш давр талаби эканлиги, бу ишни кечиктирмай амалга ошириш зарурлигини тақозо этади. Чунки таълим стандартлари шахс маълумотлилигининг давлат меъёрларини таъминлайди. Таълим стандартлари воситасида талабдаги маълумотлилик даражаси мувозанати сақланади, ривожлантирилади, жамият тараққиёти истиқболларига мувофиқлиги таъминланади.
Давлат таълим стандартлари ўқув жараёнини қатъий чегараланган қолипга солиб қўймайди, балки, аксинча педагогик ижодкорликка, таълим мазмунининг ягона негизи атрофида турли-туман табақалаштирилган дастурлар, ўқув қўлланмалари, ўқитиш услубиятларига катта йўл очади.
Республикамизда лотин ёзуви асосидаги алифбонинг жорий этилиши таълими муассасалари зиммасига катта масъулият юклайди. Ҳар қандай мамлакат ва халқ тақдири, унинг келажаги, тараққиётининг асоси элат ва миллатларнинг тили, ёзуви ва таълим-тарбия маскани бўлган мактаб билан боғлиқдир. Шу сабабли ўзбек миллий мактабини яратиш ва унинг асосида ҳозирги кунда халқ таълими тизимида тўпланиб колган муаммоларни ижобий ҳал этиш бугунги куннинг кечиктириб бўлмайдиган вазифасидир.
Ривожланган мамлакатларда ижтимоий қайта ишлаш интеллектуал салоҳият даражасини сақлаб қолишга қилинадиган сарф-ҳаракатлар моддий-ашёвий ишлаб чиқариш сарф-харажатларидан сезиларли даражада кўп, зеро яқин келажакда хўжалик, ижтимоий, маданий ва бошқа ҳаётий муҳим соҳаларда етакчилик интеллектуал салоҳияти нисбатан ривожланган мамлакатларгагина тегишли бўлади
Жаҳон миқёсида олий таълим соҳасида ҳам сезиларди муваффақиятларга эришилди. Статистик маълумотларига кўра XX аср 90-йиллари олий таълим муассасаларига кирувчилар миқдори Испанияда 15 марта ошди, Австралияда 9,4 марта, Францияда 6,7 марта. Бу ҳол ривожланаётган мамлакатларга ҳам хос бўлди, Масалан, Индонезияда талабалар сони 36 марта, Венесуэлада 63 марта, Нигерияда эса, ҳатто 112 марта.
Танлаш даражаси қанча юқори бўлса, шахснинг етуклик даражаси, тарбияланганлиги ҳам шунча юқори бўлади. Мана шунинг учун ҳам ҳар бир таълим тизими тарбияланганликнинг у ёки бу даражасини, шунингдек, узлуксиз таълимдаги тарбиявий ва таълимий ворисликни таъминлайди. Бу жамиятни ривожлантиришнинг аниқ ижтимоий-иқтисодий вазифаларини ҳисобга олган ҳолда амалга оширилади.
Умуман олганда, мамлакатимизда мустақиллик туфайли «... биз умумбашарий қадриятларнинг энг биринчи асоси бўлган халқ инсонпарварлиги чашмаларидан қадамма-қадам баҳраманд бўлмоқдамиз» (И. А. Каримов). Шу баҳрамандлик туфайли ёш авлодда меҳнатсеварлик, инсонпарварлик, ватанпарварлик, иймон-эътиқодлилик, ҳалоллик, ахлоқий поклик, одиллик, билимлилик, онглилик, дўстлик, байналмилаллик каби инсоний фазилатлар шаклланиб, ривож топмоқда, ўз она тили, миллий урф-одатлари, диёримизнинг табиат бойликлари билан фахрланиш туйғуси камол топмоқда.

Aim.uz