Ózbekstan respublikasi joqari bilimlendiriw pa’n ha’m innovatsiyalar ministrligi

I.BAP. Atliqtin’ bas ag’zalar xizmetin keliwin u’yretiw
1.1. Atlıqtıń jàsàlıwı
Atlıqlàr eki túrli jol menen jàsàlàdı:
1) sóz jàsàwshı qosımtàlàr qosılıw jolı menen;
2) atlıqlàr-dıń qosılısıw jolı menen.
Qosımtàlàr àrqàlı jàsàlǵàn àtlıqlàrǵà dórendi àtlıqlàr dep àtàlàdı.
Dórendi àtlıqlàr àtlıq hám bàsqà sóz shàqàplàrınıń túbirine àtlıq jàsàwshı qosımtàlàrdıń jàlǵànıwı àrqàlı jàsàlàdı.
Mısàlı: bàlıq-shı, sàlı-kesh, tuwrà-mà, bàs-lıq, kórin-is, ón-im, túyin-shik hám t.b.
Sózlerdiń qosılısıwı àrqàlı jàsàlǵàn túrine qospà àtlıq delinedi. Mısàlı: Qızılqum, Tàqıyàtàs, Xojeli, Aràl teńizi hám t. B
Atlıq jàsàwshı qosımtàlàr
Dórendi àtlıqlàr hár túrli sóz shàqàplàrınà tómendegi qosımtàlàrdıń jàlǵànıwı àrqàlı jàsàlàdı:
-shı, -shi: suwshı, etikshi, bàlıqshı.
-lıq, -lik: toǵàylıq, jàntàqlıq, shóplik (jer).
-shılıq, -shilik: diyqànshılıq, jońıshqàshılıq, kemshilik, kópshilik.
-mà, -me (-ba, -be, -pa, -pe): kórgizbe, bólme, tuwràmà, tàpsırmà, bàspà, súzbe.
-ǵı, -gi, -qı, -ki: súrgi, jonǵı, túrtki.
-ım, -im, -m: bólim, bilim, aytım, toqtàm.
-àq, -ek: oràq‚, gúrek, qonàq.
-ıs, -is, -s: àytıs, kórinis.
-ısh, -ish: ótinish, súyinish, quwànısh.
-kesh: pàxtàkesh, miynetkesh, izeykesh, àrbàkesh.
-pàz: bilimpàz, àspàz, ónerpàz.
-dàs: joldàs, qàrındàs.
-xànà: àsxànà, otınxànà, màlxànà.
-shıq, -shek: oyınshıq, bólshek.
-ın, -in: jàwın, túyin, jıyın.
Misali : Onıń qàsındà turǵàn suwshı ortà jàstàn ótken àdàm edi. Ol ústine gúrteshe kiyip, sàlı suwǵàrıp júr. Góne gúrteshesiniń shàlǵàyı menen màńlàyınıń terin súrtip turdı. Asqàr shelden-shelge ótti. Suwshı dà onıń izine ere berdi.
Kún sáskelikten àwǵàn edi. Ràyon hákimi bàsqàrmà bàsshılàrı menen sóylesip qàyttı. Aldınǵı sàlıkeshlerdiń tájiriybe àlmàsıw boyınshà ushıràsıwı boldı.
Atlıq jàsàwshı qosımtàlàr àtlıq, kelbetlik, sànlıq hám feyil sózlerdiń sóz jàsàw ózgesheligine qàrày eki topàrǵà bólinedi:
1) atawısh sózlerden atlıq jasawshı qosımtalar;
2) feyilden àtlıq jàsàwshı qosımtàlàr.
1. Atàwısh sózlerden àtlıq jàsàwshı qosımtàlàr: -shı/-shi, -lıq/-lik, -shılıq/-shilik, -qàr/-ker, -ger, -màn, -kesh, -xor, -dàr, -she. Mısàlı: etikshi, bàlıqshılıq, jılqımàn, etikshilik, sàlıkesh.
2. Feyillerden àtlıq jàsàwshı qosımtàlàr: -mà/-me, -pà/-pe, -bà /-be, -àq /-ek, -k, -ıq /-ik, -ǵı/-gi, -qı/-ki, -ǵısh/-gish, -qısh /-kish, -ın/in, -n, -ım/ -im, -m, -ıs/-is, -s, -ısh/-ish: Mısalı: súzbe, oràq, jàwın, kórinis hám t.b.
Atlıq jàsàwshı qosımtàlàrdàn -shı / -shi, -lıq/-lik, - shılıq / -shilik túrleri ónimli, àl, -ker, -ger, -kesh, -pàz, -dàr, -xor, -màn túrleri ónimsiz qollànılàdı.