Ózbekstan respublikasi joqari hám orta arnawli bilimlendiriw ministrligi qaraqalpaq mámleketlik universiteti dizimge alındı: «Tastıyıqlayman»

Qos qanatın qırqqan qustay bul jerde, 
Tur
ǵansańdı, o Dilara, qaraǵım! 
Aq bulttayın qalıp qoy
ǵan úzilip, 
Aq kóksińe marjan sádep dizilip, 
Árman etip Gúrjistannıń tawların, 
Turdıń ba sen bunda kóziń súzilip. 
Kórip otır
ǵanımızday, poema, sırttan qaraǵanda jawız xan Gereydiń jábirine ushırap, ómiri 
tar qápeste (xan háreminde) ótken qızıl gúl Dilaranıń ayanıshlı tá
ǵdiri haqqında jazılǵanday bolıp 
kórinedi. Biraq, shı
ǵarmada xannıń jawızlıǵı menen jas qızdıń ayanıshlı táǵdirin kórsetiw 
birinshi joba
ǵa qoyıp súwretlenilmeydi. Avtor poemada, hátteki, usı qılıshınan qan tamǵan jawız 
xannıń júregin de jibitken, ashiqlardı ahıwzar, shahtı gádá etken haqıyqıy muhabbat seziminiń 
kúsh-qúdiretin kórsetip beriwdi bas maqset tutqan. Bul ideya poemada Gerey xan hám xan 
háremine bende bolıp túsken gruzin qızı Dilara, xan sarayında ustalarda bas bolıp júrgen jas usta 
gruzin jigitiniń obrazı arqalı ashıp beriledi.
Xan qansha ahıw-zar bolıp súygeni menen, qızdıń bul muhabbat qor
ǵanın jarıp óte 
almaydı. Qızdıń óz muhabbatı jolında ólip ketiwge de tayar ekenligin túsinedi hám shı
ǵarmada 
ashiq aytılma
ǵanı menen, qız táǵdiri usılayınsha ólim menen pitedi: 
Sóytip xan úmiti aqlanbadı hesh, 
Muhabbattıń gúli 
ǵumshaladı kesh, 
Soldı, sóytip, kún túspegen qızıl gúl, 
Gúrjistan gózzalı Dilara biykesh. 
Qızdıń bul muhabbat saba
ǵı xandı da qan jılatadı. Shayir xan júreginde júz bergen bul 

---

29 
muhabbat hijranların sonıńday bir tásirsheńlik penen tómendegishe táriypleydi: 
Ursań ses bermey me zıńıldap tas ta, 
Ayralıq sawdası túskende basqa, 
Xannıń qatal kewli mumday jabısıp, 
Qan ornına kózi lipledi jasqa. 
 
Endi bildi júrek degen bar eken, 
Ol súyer, quwanar, qay
ǵırar eken, 
Óz basına túsken gezde ańladı, 
Ayralıqtan hátte xan jılar eken. 
Jas usta Dilara
ǵa degen muhabbatınıń kúshi menen qırıq kún tınımsız miynet etip, qızdı 
súygenine qospay zar jılatıp, ózi qaz
ǵan górge ózi túsip, aqırında ózi de muhabbat kúyiginde zar 
jıla
ǵan xannıń obrazın máńgilik móhirlep qaldırıw ushın «xannıń jawızlıǵın, biymáni ómirin 
únsiz tas til men 
ǵarǵap turǵanday» kózi jasqa tolıp, jerge tırs-tırs tamıp turǵan er adamnıń tas 
músinin jaratadı. 
Poema máńgilik muhabbat temasın usılayınsha poemashılıqta burın sóz bolma
ǵan 
kútilmegen syujetlik motivte dástúriy emes qaharmanlar obrazları arqalı jańasha jobada kórkem 
etip súwretlep beriwi menen áhmiyetli.
Shayir «Gilemshi hayal haqqında haqıyqatlıq» poeması menen qaraqalpaq ádebiyatın jáne 
de bayıttı. Poema atamasınan kórinip tur
ǵanınday-aq, gilemshi hayal-qızlar turmısınan alınıp 
jazıl
ǵan. Xalıq ańızına tiykarlanıp jazılıwı jaǵınan bul poema «Eski fontan ertegi»n azı-kem 
esletedi. Eki poema súwretlengen hayal-qız qaharmanlardıń qay
ǵı-dártke tolı ayanıshlı awır 
tá
ǵdirleri de bul shıǵarmalardı bir-birine jaqınlastıradı. Professor S.Axmetov bul poemanı qayǵılı 
sıpatlar
ǵa (baxıtsız muhabbat, ayanıshlı hayal táǵdirleri hám t.b.) qarap balladaǵa jaqınlastıradı
1
.
Biraq, avtor shı
ǵarmada gilemshi túrkmen hayal-qızlarınıń ayanıshlı táǵdirin emes, 
gilemshi hayallardıń bul óneriniń ullılı
ǵın, olardıń óz ónerine bolǵan sadıqlıǵın, ónerpazlıq 
sheberligin, ónerliniń qolı 
ǵana gúl bolıp qoymastan, jan dúnyası da óz ónerindey kórkem, 
gózzal bolatu
ǵınlıǵın, sonlıqtan da, olar óz ónerlerin xalıqtıń iygiligi, paraxat mápler ushın 
jumsawdı gózleytu
ǵınlıǵın, bul niyetlerine jetiw ushın hátteki, ólimnen de qorıqpay, qaytpay 
gúresetu
ǵın batırlıq, mártlik sıpatların kórsetip beriwdi bas maqset etken. Bul ideya shıǵarmanıń 
syujetlik jelisiniń rawajlanıw barısınan ayqın kózge taslanıp turadı hám shı
ǵarma 
qaharmanlarınıń ayanıshlı awır tá
ǵdirin súwretlewi arqalı isenimli etip ashıp beriledi. 
Shı
ǵarma «Kerbalanıń kiyigindey sılańlap» ósken gózzal túrkmen qızınıń erjetiw 
waqıyasınan baslanıp tiykar
ǵı syujetlik jeliske túsedi. Biraq, qız muhabbatı qalıń maldıń qurbanı 
bolıp, ózi qálemegen bir yawmıt sárdarına májbúriy turmısqa shı
ǵadı. Júreginde ármanlı 
muhabbat da
ǵı qalǵan hayal bul qayǵı-hásiretin kúni-túni qarańǵıda qarmanıp toqıǵan gilem 
na
ǵıslarına berip, ózin jubata baslaydı. Hayal óziniń gilem toqıw ónerin endi qızına úyretiwge 
kirisedi. Anasına yadgarlıq ushın bir ájayıp gilem toqıwdı oyla
ǵan ol qızı menen birge «say 
kelmestey aqılına adamnıń» ájayıp bir gilem toqıw
ǵa kirisedi. Poemada analı-balalılar toqıǵan 
bul gilemniń na
ǵısları ótkendegi túrkmen hayal-qızlarınıń ayanıshlı awır táǵdiriniń tımsalınan 
derek sıpatında táriyplenedi: