Ўзбнкистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги сиртқи бўлим мустакил Иш

Mahalliy soliqlarning davlat byudjetidagi ahamiyati
Mahalliy soliqlarning ahamiyati, oʻziga xos xususiyatlari va ularning byudjetni shakllantirishdagi oʻrni boʻyicha koʻpgina olimlar tadqiqotlar olib borganligini ta’kidlashimiz lozim. Xususan, Lars P.Feld, Friedrich Schneider fikricha, davlat va mahalliy soliqqa tortish mahalliy hukumat darajasida mahalliy soliqlarning stavkalari va asoslarini belgilashda ba'zan ixtiyoriylikni ta’minlaydi hamda davlat va mahalliy darajadagi davlat xizmatlarini moliyalashtirishni nazarda tutadi [2].
Salvatore Bimonte, Arsenio Stabile rivojlanish, tartibga solish, turli toʻlovlar va mol-mulk soligʻini undirish mahalliy munisipalitetlarning vazifasi ekanligini ta’kidlaydi. Agar ushbu vazifalar yaxshi tatbiq etilmagan va tizimli yoʻlga qoʻyilmagan boʻlsa, fiskal siyosat va shaharsozlik siyosati oʻrtasida nomutanosiblik paydo boʻlishi mumkin [3].
Soliq potensialini aniqlash davlat va mahalliy soliq tizimini rivojlantirish strategiyasi boʻyicha samarali qarorlarni qabul qilishning yagona mexanizmi sifatida xizmat qiladi. Soliq potensialini baholashning ishonchliligini oshirish boʻyicha bir qancha chora-tadbirlarni amalga oshirish tavsiya etilgan:

1. 
   Mahalliy hokimiyat organlarining soliq imtiyozlarini berish toʻgʻrisida mustaqil qaror qabul qilish huquqlarini kengaytirish;
   
2. 
   Statistik va soliq hisobotlarini topshirish jarayonini aniq belgilash;
   
3. 
   Mahalliy hokimiyat organlarining turli boʻlimlari tomonidan soliq toʻlovchilar e’lon qilgan soliq hisobotlari koʻrsatkichlarini tizimlashtirish va birlashtirish;
   
4. 
   Soliq madaniyatini rivojlantirish bilan birga soliq toʻlovchilarning qarzlarini undirishning yangi yoʻnalishlarini qoʻllash [4].
   

Shuningdek, mahalliy soliqlar davlat moliya sohasidagi intellektual rahbarlar tomonidan mahalliy hukumatlar uchun ideal daromad manbai sifatida yuqori baholanadi [5].
Mahalliy soliqlarda ham undiruvchanlik bilan bogʻliq muammolar mavjudligini e’tirof etishimiz lozim. U.A.Berdiyevaning e’tirof etishicha, ayrim mamlakatlarda soliqlar yigʻiluvchanligi holatining yuqori darajasi soliq axloqi va madaniyatining yuqoriligi hamda soliq qonunchiligining barqarorligi bilan bogʻliq boʻlsa, boshqalarida iqtisodiyotda soliq yukining yuqoriligi, samarasiz imtiyozlar va soliq qonunchiligining nobarqarorligi bois soliqlar yigʻiluvchanligi holatining past darajasi mazkur tizimdagi hal qilinishi lozim boʻlgan muammolarni koʻrsatmoqda [6].
Mahalliy byudjetlar faoliyati mahalliy talab-ehtiyojlarni toʻlaroq qondirishni hamda davlatning markazlashgan tartibda amalga oshiradigan tadbirlarining bajarilishi bilan uzviy bogʻliq holda ijro etishga imkon yaratib beradi... Mahalliy byudjetlar daromadi asosan mahalliy soliqlar, soliq funksiyasini bajaruvchi majburiy toʻlovlar, shuningdek, qonun bilan taqiqlanmagan boshqa manbalar hisobidan tarkib topadi [7].
O.Meyliyevga koʻra, hududlarda ishlab chiqarishni rivojlantirish, investitsion faollikni yanada jonlantirish, ijtimoiy hamda iqtisodiy farovonlikni oshirishda soliqlarning oʻrni muhim hisoblanadi. Shu sababli, har bir hududning oʻziga xos shart-sharoitlari, mavjud imkoniyatlarini e’tiborga olgan holda, soliq siyosatini nisbatan ularning rivojlanish darajasiga moslashtirish, soliq mexanizmidan samarali foydalanish iqtisodiyotni erkinlashtirish va modernizatsiyalashning hozirgi sharoitida mamlakatning ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotini ta’minlash borasida amalga oshirilayotgan islohotlar tarkibida yetakchi oʻringa koʻtarilgan [8].
Yuqoridagi olimlarning fikrlarini inobatga olgan holda ta’kidlashimiz lozimki, bugungi kunda mahalliy soliqlarni tadqiq qilish, mahalliy soliqlarning undirilishi boʻyicha samarali mexanizmlarni ishlab chiqish bugungi kunda rivojlanayotgan mamlakatlarda muhim ahamiyatga ega.
Quyidagi rasm ma’lumotlariga koʻra 2019-yilgi koʻrsatkichlarni tahlil qilish orqali bilishimiz mumkinki, mahalliy soliqlar tarkibiga kiruvchi soliqlar koʻrsatkichlari boshqa turdagi soliqlarnikidan sezilarli darajada past ekanligiga guvoh boʻlamiz. Xususan, 2019-yilda Davlat byudjeti daromadlarida jami mahalliy soliqlarning ulushi 6,4%ni tashkil etib, mol-mulk soligʻi 3%, yer soligʻi 3%, suv resurslaridan foydalanganlik uchun soliq esa 0,4% ulushga ega. Koʻrishimiz mumkinki, mahalliy soliqlar davlat byudjeti daromadlarida kichik ulushga ega.