Ózine tuser bahasina tikkeley ham tikkeley bolmagan tasir etetugin qa`rejetler Jobasi: Kirisiw

2.Processli kalkulyatsiya usılında ónim ózine túser bahasın 
kalkulyatsiya qılıw tártibi. 
Ónim ózine túser bahasın anıqlawdıń processli usılınan ónim óndiriste shiyki 
zattıń bir neshe procesten ótkeninen keyin tayyar ónim halına keletuǵın islep 
shıǵarıwlarda paydalanıladı. Qárejetlerdi esapqa alıw hám ózine túser bahasın 
esaplawdıń processli usılın turaqlı túrde kóp muǵdardaǵı ónimler óndiriwshi yamasa 
úzliksiz islep shıǵarıw procesine iye bolǵan xojalıq jurgiziwshi subyektler qóllawları 
múmkin. Bul jaǵdayda buyırtpalı usılda bolǵanı sıyaqlı pútkil buyırtpa dáwiri ushın 
emes, bálki málim múddet dawamında (sherekte, yarım jılda hám t.b.) islep 
shıǵarılǵan ónim menen baylanıslı qárejetlerdi esapqa alıwdı júrgiziw maqsetke 
muwapıq bolıp tabıladı. Islep shıǵarılıp atırǵan ónim birliginiń ózine túser bahası 
málim bir waqıt dawamında anıq bólindi tárepinen etilgen islep shıǵarıw 
qárejetleriniń ulıwma summasın naǵız ózi waqıt dawamında islep shıǵarılǵan ónim 
sanına bolıw arqalı tabıladı. 
Bul usılda islep shıǵarıw qárejetleri buyırtpanı orınlaw ushın ketken waqıt 
emes, bálki bólek bólindiler kóleminde esabat dáwiri aralıǵına esaplanadı. Onıń 
ushın hár bir bólindi ushın bólek “tiykarǵı islep shıǵarıw” schyoti ashıladı. 
Islep shıǵarılıp atırǵan ónim birliginiń ózine túser bahasın processli usıl arqalı 
esapqa alıwda, turaqlı jumıslar shıǵarıwda ámeldegi bolǵan tiykarǵı islep shıǵarıw 
esabat dáwirdiń bası hám aqırı ushın shártli pıtken ónim kórinisin aladı. 
Shártli ónim birligi yamasa shártli islep shıǵarıw kólemi túsinigi málim 
múddet dawamında tayarlanǵan ónim sanın ólshew ushın isletiledi. Ol tolıq 
tamamlanmagan ónimlerdi shártli tayın ónim retinde esapqa alıwǵa múmkinshilik 
beredi. Bul kórsetkish tómendegine teń boladı, yaǵnıy : 
1. esbat dáwiri dawamında islep shıǵarıla baslanǵan hám de tolıq pıtken 
kórinis alǵan ónimlerdiń ulıwma sanı; 
2. áne sol esabat dáwiri bası hám aqırına ámeldegi bolǵan tamamlanmagan 
islep shıǵarıw ushın jumsalǵan qárejetlerdi bildiredi. 
Ónim ózine túser bahasın esaplawdıń processli usılında tuwrı materiallıq 
qárejetler ónimdi islep shıǵarıw qárejetine islep shıǵarıw procesi baslanıwı menen 
kiritiliwin názerde tutadı. Qayta islew qárejetleri yamasa 

---

6 
Ortasha esap usılı - bul usılda barlıq qárejetler, sonday-aq, esabat dáwiri 
basındaǵı qaldıq summası da qosılıp, sol dáwirde islep shıǵarılǵan shártli tayyar 
ónim sanına bólinedi; 
FIFO usılı - bul usılda esabat dáwiri basındaǵı tamamlanbagan islep shıǵarıw 
qaldıg'ı tamamlanıladı, keyininen jańa ónim islep shıǵarıw ámelge asıriladı. 
“FIFO” usılı quramalılaw, lekin “ortasha esap usılı”ga qaraǵanda úlken 
anıqlıqqa iye, anıq sharayat hám jaǵdaylardı esapqa alıw múmkinshiligi úlken hám 
kóbinese qollanılatuǵın usıl esaplanadı. 
Sol sebepli FIFO usılı mánisin hár tárepleme kórip shıǵıw maqsetke muwapıq 
bolıp tabıladı. 
Qárejetler esabın processli usılınıń eki variantı ámeldegi: yarım tayyar ónimli 
hám yarım tayın ónimsiz. 
Yarım tayyar ónimli usılda hár bir aldınǵı qayta islengen ónim keyingi qayta 
islew ushın yarım tayyar ónim esaplanadı hám ol shetke satılıwı múmkin. Bul yarım 
tayyar ónimlerdi haqıyqıy, normativ yamasa rejeli ózine túser bahası boyınsha, esap-
kitap yamasa ónimdi satıw bahaları boyınsha bahalaw zárúrligin belgileydi. Bul 
variantda yarım tayyar ónimler mánisi bólek 2100 - “Ózi islep shıǵarǵan yarım 
tayyar ónimler” atlı aktiv schyotda sáwlelendiriledi. 
Yarım tayyar ónimsiz usılda hár bir qayta islew boyınsha, tiykarınan, tek 
qayta islewge ketken qárejetler alınadı. Tayyar ónim ózine túser bahası shiyki zat, 
dáslepki materiallarlıq qárejetleri, barlıq qayta islew qárejetleri hám basqa islep 
shıǵarıw qárejetlerin ulıwmalastırıw menen anıqlanadı.