Zokirjon saidboboyev tarixiy geografiya

Toshkent mulklari haqida
Toshkent aholisi kp sonli shahar. Orenburgdan janubga rtacha 20 kunlik masofa uzoqlikda. Katta qismi tekis joyda bino qilingan: eniga va uzunligiga 4 vyorst masofani egallaydi. Unda hech qanday daryo yq, ammo undan 10 vyorst uzoqlikdagi masofada Sirdaryoga quyiluvchi Chirchiq oqib tadi. Undan shahargacha uncha katta va chuqur blmagan kanallar qazilgan hamda ularning soni kp. Bundan tashqari shaharda quduq va kllar qazilgan. Toshkentda 6000 va undan kproq uylar blib, hammasi paxsali va bitta derazali. Tomlari qamishdan, yoingarchilikdan yaxshi himoya qilmaydi. Bunday uylarni loy bilan, ichkaridan esa suvoq loy bilan shaklh suvashadi. Shaharda
145
8 ta katta kcha blib, ularning har birining chiqishida yooch, ba'zan esa ishtdan darvozalar qurilgan.
Ular quyidagicha nomlanadi:
1. Samarqand.
2. Beshyooch.
3. Terseren (Tersariq).
4. Shixon-tauger (Shayxontohur).
5. Taxtakus (Taxtapul).
6. Tarsaxon (Darxon).
7. Qopqon (Qopqa).
8. Kukchi (Kkcha).
Boshqa kchalar juda tor blib, 1,5 va undan kamroq sajenni tashkil etadi. Katta bozor shahar markazida blib, Igiston (Registon) deb nomlanadi. U yerda sun'iy toshlardan qurilgan hovuz bor. Hovuz uzunasi va eniga 10 sarjindan, chuqurligi esa 2 arshinga tri keladi. Suv bilan tldirilgan va atrofiga tutlar ekilgan. Undan tashqari boshqa mayda bozorlar ham blib, ularda kichik paxsali rastalar bor. Bu rastalarda paxta, rang-barang buyumlar va qooz sotiladi. Rossiya mollaridan kproq movut, suv qunduzi, chelaklar, brusnoviy bo *yoq va mo yna sotiladi. Toshkentda 150 dan ortiq masjid blib, ularning hammasi paxsali yoki ishtli. Qadimiy va yaxshi qurilgan binolar borki, ular xristian cherkovlariga xshash gumbazli qismiga ega va ichki qismi yaxshi bezalgan. Mahalliy an'analarga kra, ular madrasa deb ataladi, ya'ni quv yurti. Qadimiy masjidlarning birida Baroqxon kmilgan. Ushbu masjid boshqalariga nisbatan yaxshi bezalgan, chunki unda kproq tillo va suyakdan bezaklar ishlatilgan.
Toshkent bolarida kplab uzum, shaftoli, vino tayyor-lanadigan mevalar, olma va «o&yetishtiriladi. Dalalarda esa alla tariq, sorochino budoyi, arpa va paxta ekiladi. Ulardan kp hosil olinadi. Ipakning turli xillarini zlari ishlab chiqarishadi, ammo Toshkentda yirik zavodlar yq. Tolarda temir, mis va qo 'roshin kp topiladi.
146
Toshkent atrohda paxsa devordan tashqari, hech qanaqa mudofaa inshootlari yq. U yerlarning havosi iliq, yog'ingarchilik yetarli, qish ham 3 oydan ortiq blmaydi. Hukumatni awal mahalliy aholi boshqargan, keyinchalik katta rda qiriz (qozoq) lari egailashgan. Ular bu shaharga kamdan-kam yashashga kelishadi. Hozirda Toshkent Zyungor (junor) hukmdori ta'sirida, u esa aytishlaricha, bu shaharga z odamlaridan hokim tayinlagan.
(Tonoepa
CoHuneHue n.H.PmKoea 1762 eoda. —
Open6ype.: Tun. E.Epec/iuHa. 1887).
147