Zokirjon salimov n e f t V a g a z n I q a y t a I s h L a s h j a r a y o n L a r I

  Q A T T IQ   M A T E R IA L L A R N I  S IN F L A S H , 

S A R A L A S H   V A   A R A L A S H T IR IS H

8.1.  U M U M IY  T U S H U N C H A L A R

T e x n o lo g ik   ja ra y o n la rn i  m aq b u l  rejim   bilan  o lib   b o rish d a   q attiq 

d o n a d o r  m ateriallarn i  sin flash   v a   aralash tirish ,  ta y y o r  m ah su lo tlarn i 

m a ’lum   n a v la rg a   a jra tish d a   e sa   saralash  ja ra y o n la ri  m u h im   a h am iy atg a 

ega.

BoMak  v a   d o n alarn in g   oM cham iga  k o 'r a   qattiq  m ateriallarn i 

m a ’lum   g u ru h la rg a   ajratish   sin flash   d eb  ataladi.  Q attiq  d o n a d o r 

m a te riallarn i  sinflash  ja ra y o n i  aso san   ikki  xil  usul  b ilan   am alg a 

o sh irilad i:  1)  m ex an ik   usul  -   k a tta   sim   g ‘a lv ir  y o rd a m id a   sinflash;  2) 

g id ra v lik   usul  -   suv  y o k i  h a v o d a   b ir  x il  c h o ‘kish  tezlig ig a  eg a   boMgan 

d o n alarn i  g u ru h larg a  ajratish   o rq ali  sinflash.  Q attiq  m aterial  d onalari 

a ra la sh m a sin i  havo  m u h itid a  a jratish   sep aratsiy a d eb yuritiladi.

Q attiq   so ch ilu v ch an   m ateria lla rn i  turli  u su llar (m ex an ik ,  p n ev m atik  

v a   h o k a z o ) y o rd a m id a   aralash tirish   tex n o lo g ik  ja ra y o n la rn i  bir  m e ’y o rd a  

olib  b o rish   va ja d a lla sh tirish   im k o n iy atlarin i  y aratib   beradi.

S in flash   va  arala sh tirish   q attiq   m ateriallarni  q ay ta  ishlash  u chun 

ta y y o rlash d a  y o rd am ch i  ja ra y o n la r  h iso b lan sa,  saralash   esa  tay y o r 

m a h su lo tlarn i  tegishli  n av larg a  ajra tish g a  q aratilg an   boMib,  m u staq il 

ja ra y o n la r  q a to rig a   kiradi.  A y rim   sh aro itla rd a  qattiq  m ateriallarn i 

m ay d alash  ja ra y o n id a n   keyin  sin flash   am alg a  oshiriladi.

8.2.  M E X A N IK   U S U L   B IL A N   S IN F L A S H

D o n ala rn in g   oM cham iga  k o ‘ra  so ch ilu v ch an   m ateriallarn i  m ex an ik  

kuch  ta ’sirid a   bir  yoki  b ir  n e c h a   k atta  sim   g ‘a lv irla r  y o rd a m id a  

g u ru h la rg a  ajratish  sinflash  deb  ataladi.  K atta  sim   g 'a lv irli  u sk u n a la m in g  

aso siy   ish  organi  v azifasin i  sim li  elaklar,  teshikli  poMat  listlar  y o k i 

p a n ja ra la r  bajaradi.  M asalan ,  sim li  e la k la r  k v ad rat  yoki  to ‘g ‘ri  bu rch ak li 

tesh ik lar  (oM cham lari  0 ,4+ 100  m m )  boMgan  to 'rla rd a n   tayyorlanadi. 

Q alin lig i  3+ 12  m m   boMgan  poMat  listlard a  d iam etri  5+50  m m   atro fid a  

boMgan  te sh ik la r o ch ilg an   boMadi.

M e x a n ik   k u ch   ta ’siri  bilan  sin fla sh d a   ikki  xil  m ah su lo t  h o sil 

boMadi:  1)  ela k d a n   o ‘tgan  donalar (yoki  e la k   ostidagi  m ah su lo t);  2)  elak  

ustid a  q o lg an  

d o n ala r 

(elak 

u stid ag i 

m ahsulot). 

Sim  

g ‘alv irli 

u sk u n a la m in g   ishi  2  ta  k o ‘rsatgich  b ilan   b ah o lan ad i:  1)  sam arad o rlik ;  2 ) 

ish unum dorligi.

M aterial  donalarini  ikkidan  ortiq  sin fla rg a   ajratish  kerak  boMgan 

p ay td a 

k o ‘p 

m arotabali 

sim  

g ‘a lv ird a n  

o ‘tkazish 

u su lla rid a n  

foydalaniladi  ( 8 .1-rasm ):  1)  tesh ik larin in g   oMchami  borgan  sari  o rtib  

boradigan,  k e tm a -k e t jo y la sh g a n   elak lar  q ato rid an   foydalanish  (d o n a la r 

oM cham ining  o rtib   borishiga  aso slan g a n  

usul);  2)  te sh ik la rin in g  

oM chamini  te p a d a n   p astga  qarab  k a m a y tirib ,  elaklam i  u stm a -u st 

jo y la sh tirish   (d o n a la r  oMchamining  k am a y ib   b o rish ig a aso slan g an   u sul); 

3)  m urakkab  usul.

8 .1-rasm .  S o chiluvchan qattiq  m a teriallarn i  katta sim  g 'a lv ir  

bilan eiash  usullari: 

a -d o n a la r oM cham ining oshib  b o rish ig a aso slan g an   usul;  b -d o n a la r 

oM cham ining k am a y ib  borishiga aso sla n g a n   usul;  d -m u ra k k a b   usul.

K atta  sim   g ‘alvirli  uskunalar  2  tu rg a   boMinadi:  q o ‘z g ‘alm as  va 

q o ‘z g ‘aluvchan.  E lak yuzasining  sh ak lig a  k o ‘ra uskunalar  ikki  xil  -  tek is 

v a  silin d rsim o n   y u zali  boMadi.  B unday  u sk u n a la r  gorizontal  y o k i  q iy a 

jo y la sh g a n   h o latd a ham   boMishi  m um kin.

B itta 

b arab an li  sim  g ‘alvirli  u sk u n a n in g   sxem asi  8.2  a-rasm d a 

k o ‘rsatilgan.  U shbu  uskuna  silindrsim on  y o k i  k o ‘p  qirrali  sh ak lg a  ega 

boMgan  va  d ev o rlarid a   teshiklari  bor  b a ra b a n   (2),  uni  ay lan tiru v ch i

uzatm a  (3)  v a   tay a n ch   roliklari  (4 )  d a n   iborat.  D astlabki  m aterial  (I) 

ta m o v   (1)  o rq a li  b a ra b an n in g   ichki  q ism ig a  beriladi.  B arab an   m arkaziy 

v al  y o rd a m id a   ay lan g an   p a y td a   so ch ilu v c h an   m aterial  p astg a  qarab 

siljiydi.  B arab an   g o riz o n tg a  n isb a ta n   4-7°  bilan jo y la sh tirilg a n   b o ‘ladi. 

OMchami  silin d rsim o n   tesh ik lard an   k ich ik   boMgan  d o n alar  elak   ostidagi 

m ah su lo t  sifa tid a   (III)  ajratiladi.  O M cham lari  sim   g ‘alv ir  tesh ik larid an  

katta  boMgan  d o n a la r  elak   u stid ag i  m ah su lo t  sifatid a  (II)  b arabanning 

pastki  q ism id an   ajralib   chiqadi.

a -b itta   g ‘alv irli:  1-d a s tla b k i  m aterialn i  berish  u chun  tarnov;  2 -b a ra b a n ;

3 -u z a tm a   m o slam asi;  4 -ta y a n c h   roligi;  b - g ‘a lv irlarn in g   k etm a-ket 

jo y la n ish i;  d - g ‘alv irlarn in g   m arkaziy  o ‘q q a  parallel jo y lan ish i.

O qim lar:  I—dastlabki  m aterial;  II-k a tta   oMchamli  fraksiya;

III,IV ,V -z a rra c h a la rn in g  oM chami  kich ray ib   b o rad ig an   fraksiyalar.

M ate rialn i  b ir  necha  frak siy alarg a  ajratish   z a ru r  boMgan  paytda 

turli  oM cham dagi  g 'a lv irla rd a n   iborat  boMgan  b arab an lar  ishlatiladi. 

G ‘alvirlar  k e tm a -k e t  (8.2  b 

rasm )  y o k i  m arkaziy  o ‘qqa  nisbatan 

parallel  (8.2  d  -  rasm )  h o latd a  jo y la sh tirilg a n   boMadi.

B arab an li 

sim  

g ‘alvirli 

u sk u n a la m in g  

asosiy 

afzalligi: 

k o n stru k siy a sin in g   o d d iy lig i  v a   b ir  m e ’y o rd a   ishlashi.  K am chiliklari: 

katta  jo y n i  e g a llay d i;  ish  u n u m d o rlig i  kam ;  sam arad o rlig i  past.  U shbu 

kam ch ilik larn in g   borligi  sab ab li,  sa n o a td a   u larn in g   o ‘rniga  tebranib 

tu ru v ch i v a v ib ratsio n   sim   g ‘alvirli  q u rilm a la r  ishlatiladi.

8.3-rasm da  teb ran ib   tu ru v ch i  sim   g ‘alvirli  u sk u n an in g   sxem asi 

k eltirilgan.  T ek is  yuzali  g ‘alvir  e k ssen trik   y o rd am id a  tebranib  turadi. 

OM chami  g ‘alv ir  tesh ik larin in g   oM cham idan  kichik  boMgan  d o n alar 

g ‘alvirdan  oMib,  elak   ostidagi  m ah su lo t  sifatid a  ajraladi.  OMchami 

g ‘alvir  teshiklaridan  katta  boMgan  d o n alar  g ‘alv irn in g   o ‘ng  tom o n id an  

elak   ustidagi  m ahsulot sifatida ajralib   chiqadi.

8.3-rasm .  T ebranuchi  sim   g 'a lv irli  usk u n an in g  sxem asi: 

1-e k sse n trik ;  2 -q o b iq ;  3 -ta y a n c h   ustuni.

T ebranib  turu v ch i  sim   g ‘alv irli  u sk u n an in g   afzallik   tom onlari:  ish 

unum dorligi  va  sam aradorligi  b a rab an li  usk u n alarg a  nisbatan  y u q o ri, 

ixcham ,  ishlatish  qoMay;  m a te ria ln in g   m aydalanish  darajasi  kam . 

K am chiliklari:  konstruksiyasi  tu rg ‘un  h o latd a  em as;  tay an ch   ustunlari 

tezd a  ishdan chiqib turadi.

Sanoatning  turli  so h alarid a  v ib ra tsio n   sim   g ‘alvirli  u sk u n alar  keng 

qoM laniladi.  B unday  usk u n alar  v ib ra to m in g   ishlash  p rin sip ig a  k o ‘ra 

inersion  v a   elektrom agnitli  boMishi  m um kin.  V ibratsion  u sk u n a la r  bir 

q ato r  afzallik larg a  ega:  ish  u n u m d o rlig i  v a   sam aradorligi  y u q o ri;  elak 

tesh ik larin in g   m ay d a   don alar  bilan  toMib  q o lish i  kam ;  ixcham ;  elak lam i 

alm ashtirish  oson;  e n erg iy a sarfi  nisb atan   kam .

8.3.  G ID R A V L IK   S IN F L A S H   V A   S E P A R A T S IY A

Q attiq   m ateriallarni  d o n a larin in g   suy u q   (suv)  yoki  g az  (havo) 

m uhitlaridagi  c h o ‘kish  tezlik larig a  k o ‘ra  turli  g u ruhlarga  ajratish 

g idravlik  sinflash  (yoki  sep aratsiy a)  d eb  ataladi.  B unda  h ar  b ir  sinfga 

c h o ‘kish  tezligi  b ir-b irig a yaqin  boMgan  d o n a la r yigMndisi  kiradi.

G idravlik  sinflashni  am alga  o sh irish   uchun  turli  m exanik  sinflash 

usk u n alari  ishlatiladi.  B unday  u sk u n a la r  m ayda  m ateriallam i  (5+0,05 

m m   v a  undan  kam )  ajratish   uchun  ishlatiladi.  8.4-rasm da  spiralli  sinflash

u sk u n a sin in g   sx em asi  b erilg an .  U sh b u   u sk u n a g o rizo n tg a n isb a td a n  q iy a  

(1 2 -1 8 ° ) jo y la sh g a n  y a rim  silin d r kesim li  to g ‘arad an   iborat boMib,  u n in g  

ic h id a   b itta  y o k i  b ir  n ech a   sp irallar  1,5+ 20  m in '1  tezlik   b ilan   ay lan ib  

tu rad i.  S p ira lla r  su y u q lik   v a   siljitila y o tg a n   q u m la rg a   qism an  b o tirilg an  

boMadi.  S u sp e n z iy a  tark ib id ag i  q u m la r sp ira lla r yo rd a m id a  h a ra k a t qilib, 

u sk u n an in g  y u q o ri q ism id an  ta sh q a rig a  ch iq arilad i.

S u sp en ziy an in g   suyuq  qism i  e sa to g ‘o ra n in g  pastki  q ism id a n   to ‘siq 

o rq a li  ta sh q a rig a   ch iq arib   tu rilad i.  U sk u n a n in g   ish  u n u m d o rlig i  va 

sa m a ra d o rlig i  to g ‘o ran in g   q iy a lik   b u rch ag ig a,  sp ira lla m in g   ay lan ish  

so n ig a  v a   su sp en z iy ad a g i  q attiq   m ateria lla m in g   k o n sen tratsiy asig a 

bogM iq boMadi.

S an o atd a  qattiq  m ateriallarn i  sin fla sh   m aq sad id a  sp iralli  sinflash 

u sk u n asid an   tash q ari  reykali,  k osali,  m ark azd an   q o ch m a  (g id ro sik lo n lar, 

c h o ‘k tiruvchi  sen trifu g alar)  sin flash   u sk u n alari ham   ishlatiladi.

1 - to g ‘ora;  2 -s p ira l;  3 - t o ‘siq.

H avo  oqim i  bilan  ish lay d ig an   se p arato rla rd a  q attiq  m ateriallarn i 

s in fla sh   m ark a zd an   q o c h m a   v a   ogMrlik  kuchlari  t a ’sirid ag i 

havo 

o q im id a   turli  oMchamli  d o n a la rn in g   liar  xil  tezlik   bilan  c h o ‘k ishiga 

aso slan g an .  8 .5 -rasm d a  m ark az d an   q o c h m a  kuch  ta ’sirida  ish lay d ig an  

h a v o  

se p ara to rin in g  

sx em asi 

k o ‘rsatilg an . 

U sh b u  

sep arato rn in g  

a y la n tiiu v c h i  vali  (1)  g a   v e n tila to r  (2)  bilan 

birik tirilg an   tarq atu v ch i 

d isk   (3)  m u stah k am lan g an .

V e n tila to r  y o rd am id a 

se p arato rd a 

h av o n in g  

berk 

h o latid a g i 

sirk u latsiy asi  hosil  boMadi.  A jratish i  lozim   boMgan  m aterial  uzlu k siz 

ra v ish d a   ay la n ib   tarq atu v ch i  d isk   (3)  ga  beriladi.  M aterial  disk 

y o rd a m id a   v a  m arkazdan  q o ch m a  kuch  t a ’sirid a  ichki  k am era  (4 )  ning 

d e v o ri  tom on  uloqtiriladi.  M aterialn in g   ichki  kam era  d ev o ri  to m o n  

h ara k ati  n atija sid a  hosil  boMgan  qatlam   o rq ali  k o ‘tarila y o tg a n   havo

oqim i  hara k a t  q ilib ,  o ‘zi  bilan  m ay d a z arra ch alarn i  v en tilato r (2 )  ga  o lib 

k etadi.  K atta z a rra ch a la r (III)  ichki  k am erad an   q iy a jo y la sh g a n   patrubok 

o rq ali tash q arig a  chiqariladi.

M ay d a  z a rrach ala r  (II)  ni  esa  v e n tila to rn in g   kuraklari  q o b iq n in g  

tash q i  devori  to m o n   u lo q tirib   tashlaydi  v a   ko n u ssim o n   tu b   orqali 

tash q arig a  chiqariladi.  Shunday  qilib,  h avo  sep arato ri y o rd am id a  m ayda-

1-v en tilato r va d isk n in g  valini  ay lan tiru v ch i  uzatm a;  2 -v e n tila to r;

3 -m ateriaIn i  tarq atu v ch i  disk;  4—ichki  kam era;  5 -p a rd a li  tarqatuvchi 

m oslam a.  O qim lar:  I-d a stla b k i so c h ilu v ch an  m aterial;  Il-m a y d a  

zarrachalar;  III—katta za rrach alar.

8.4.  Q A T T IQ   M A T E R IA L L A R N I  D O Z A L A S H

M aterialn in g   m a 'lu m   b ir  qism i  (d o za)  ni  oMchash  yoki  tortish  va 

uni  tex n o lo g ik   m ash in a  yoki  usk u n an in g   ishchi  organi  tom on  siljitib 

berishni  d o zalash  ja ra y o n i  deb  ataladi.  N e ft  v a   gazni  qayta  ishlash  va 

neft  kim y o sid a  m a teriallarn i  d o zalash  ja ra y o n id a n   neft  m ahsulotlarini 

koinpau n d lash d a, 

m oylar, 

surkov 

m aterial lari 

v a 

q o ‘n d irm alam i 

tay y o rlash d a,  re ag en tlar,  d eem u lg ato rlar  va  ingibitorlarni  tex n o lo g ik  

u sk u n alarg a b e rish d a v a  b o sh q a bir q a to r te x n o lo g ik  ja ra y o n la r (neftlarni 

katalitik  k rekinglash,  p o lim er  m ateriallarini  olish  va  hokazo)  da 

foydalaniladi.

M ateriallarn i  d o zalash   davriy  va  uzluksiz  ishlaydigan  tex n o lo g ik  

ja ra y o n la rd a   m exanik  va  avtom atik  m o slam alar  yord am id a  am alga 

o sh irilad i.  D o zalash  ja ra y o n in in g   oMchov  b irlig i  sifatid a  dozalan ay o tg an

m a te ria ln in g   sarfi  (h ajm iy   yoki  m assav iy )  ishlatiladi.  B u n k erd ag i 

m a terialn i  u za tu v c h i  yo k i  q a y ta  ish lo v ch i  m ash in a  v a   u sk u n alarg a  bir 

m e ’y o rd a  b e rib   tu ru v ch i  m oslam alar d o z a to rla r yo k i  ta ’m in lag ich lar  deb 

y u ritilad i. 

S an o a td a   eng  k o ‘p  qoM laniladigan  ta ’m in la g ic h la m in g  

q a to rig a   sh n ek li,  tarelk ali,  plunjerli  v a   sh ly u zli  (d arv o zali)  d o z a to rla m i 

k iritish   m u m k in .

S h n ek li  t a ’m in lag ic h n in g   (8 .6 -rasm )  q o b ig ‘ida  u zlu k siz  hara k at 

q ilad ig an  

sh n e k  

jo y la sh tirilg a n  

boMadi. 

S hn ek n in g  

vali 

(1) 

ele k tro d v ig a te l  y o rd a m id a   h a rak atg a  k eltirilad i.  D astlabki  m aterial 

y u k la sh   v o ro n k a si  (2)  orqali  u sk u n a  qobigM  (4)  g a  kiradi  v a   sh n ek   (3) 

bilan   b irg a lik d a   gorizo n tal  y o ‘n alish d a h arak at qilib,  tushirish  patrubkasi 

(5 )  y o rd a m id a   tash q a rig a  chiqariladi.  B u  rusum dagi  t a ’m in lag ich larn in g  

ish  u n u m d o rlig i  sh n ek n in g   aylan ish   soni  orqali  b o shqariladi.  B unday 

d o z a to rla r  m aterialn i  m a ’lum   m e ’y o rd a  b erib   tu rish d a n   tash q ari,  uni 

sh n ek   b ilan   uzatish   p a y tid a  zich lan ish   y u z   berganligi  o qibatida, 

u sk u n a d a   A  v a   Б  zo n alard ag i  havo  b o ‘shligMni  ajratib   tu rad ig an   z a tv o r 

(esh ik )  ni  hosil  qiladi.

1 -v a l;  2 -y u k la s h   voronkasi;  3 -s h n e k ;  4 -q o b iq ;  5—tushirish  p atru b k asi.

T a re lk a li  ta ’m inlagich  (8 .7 -rasm )  ay lan ib   turuvchi  tarelk a  (4)  va 

b u rilu v c h i  p ich o q   (1)  dan  iborat.  D astlabki  m aterial  tarelk ag a  b erilad i  va 

u n in g   y u z a sid a n   buriluvchi  pichoq  y o rd a m id a   tashlanadi.  Bu  rusum dagi 

d o z a to rn in g   ish  u n um dorligi  silin d rn i  siljitish   orqali  b oshqariladi:  silin d r 

y u q o rig a   siljitilg a n d a   ish  u n u m d o rlig i  o sh ad i,  p astg a  siljitilg an d a  esa 

k am ay ad i. 

T arelk ali 

d o zato rlar 

yax sh i 

so ch ilu v ch an  

d o n ad o r 

m a teriallarn i  uzatish  uchun  ishlatiladi.  B unda  m a teriallam in g   so c h ilu v ­

chan  zich lig i  ha ro ra t  (5)  dan  100°C  g a ch a  o ‘zg arg an   paytda  1800  k g /m 3

dan  ortm asligi  v a   d o n ala rn in g   oMchami  3+ 10  m m   atro fid a  boMishi  talab 

qilinadi.

8 .7-rasm.  T arelk a li t a ’m in lag ich n in g   sxem asi: 

1-b u rilu v c h i  pichoq;  2 -m a n je ta (q a d a m a  eng); 

3 -q a b u I  q ilu v ch i  bunker;  4—tarelka.

8.5.  Q A T T IQ   M A T E R IA L L A R N I  A R A L A S H T IR IS H

Q attiq  faza  q atn ash ad ig an   b a ’zi  g id ro m ex an ik ,  issiqlik  v a   m odda 

alm ashinish  ja ra y o n larin i  m aq b u l  rejim la r  bilan  sifatli  olib  b o rish   va 

ja d allash tirish   u ch u n   m ateriallarn i  m axsus  u sk u n alard a  aralashtirilib, 

s o ‘ng ra  ularni  tegishli  tex n o lo g ik   u sk u n alarg a  y uborish  m aq sad g a 

m uvofiq  hisoblanadi.

Q attiq  m a teriallarn i  a rala sh tirish   u ch u n   har  xil  u sk u n alar  -  

aralash tiru v ch i 

barabanlar, 

ay lanuvchi 

parraklar, 

shnekli, 

lentali, 

m avhum   qaynash  q atlam li  v a  m ark azd an   qochm a  kuch  ta ’sirida 

ishlaydigan  aralash tirg ich lar  ishlatiladi.  8 .8 -rasm d a  ikkita  parrakli  vali 

boMgan  va  qa ram a-q arsh i  o q im li  aralash tirg ich n in g   sxem asi  berilgan. 

U sh b u   uskuna  qobiq  (1)  va  u n ing  ichida ay lan ib   turadigan  shnekli  vallar 

(2)  v a   (3)  dan  iborat.  V allard ag i  p a rra k lar  shunday  qilib  jo y la sh - 

tirilg an k i,  val  (2)  m aterialn i  ara lash tirg ich n in g   tushirish  teshigi  tom on 

siljitsa,  val  (3)  m aterialni  teskari  to m o n g a  h arak at  qildirish  uchun  xizm at 

qiladi.  V al  (2)  nin g   a y lan ish   soni  val  (3 )  ning  aylanish  sonidan  katta 

boM ganligi  sababli,  m aterial  ja d a l  s u r’atla r  bilan  aralashgan  holatda 

tu sh irish   teshigi  tom on  siljitiladi.

8.8-rasm .  Ik k ita v a li  boMgan qaram a-q arsh i  oqim li 

arala sh tirg ic h n in g  sxem asi:

1-q o b iq ;  2 ,3 -s h n e k li v allar; 4 -tu s h iris h  teshigi.

M ark azd an   q o ch m a   k u c h   m ay donidan  fo y d alan ilg an   aralash - 

tirg ic h la rd a   so ch ilu v ch an   m a te ria ln in g   ja d a l  s u ’ratlar  bilan  aralashuvi 

y u z   beradi,  n atijad a  y u q o ri  sam arad o rlik k a  erishiladi.  M ark azd an  

q o ch m a  kuch  ta ’sirid a   ish lay d ig a n ,  ay lan u ch i  konusli  aralash tirg ich n in g  

sx em asi  8 .9 -rasm d a  b erilg an .  U sk u n a   qobigM  (1 )  ichidagi  v al  (2 )  g a 

a y la n ib   tu ru v ch i  ichi  b o ‘sh  k e silg a n   kon u s  (3)  o ‘m a tilg an .  K onusning 

ikki  to m o n id an   sim m etrik   jo y la s h g a n   o y n ak lar  (4 )  bor.  K on u sn in g  

a y la n ish i  n a tijasid a  m ark a z d a n   q o ch m a   kuch  t a ’sirid a  m a teriallam in g  

z a rrach alari  k o n u sn in g   ichki  y u z a si  b o ‘y ic h a   y u q o ri  to m o n g a  h arak at 

q ilib ,  konus  v a   qobiq  oraligM dagi  b o ‘sh liq q a  ulo q tirib   tash lan ad i:  o y n ak  

o rq ali  q a y ta d a n   k o n u sn in g   ic h ig a   kiradi.  K onus  b ilan   b irg a  h arak at 

q ila d ig a n   parrakli  a rala sh tirg ic h   (5 )  m a te rialn in g   oynak  orqali  o ‘tish ig a 

y o rd am   beradi.

U sh b u   u sk u n ad a g i  a ra la sh ish  ja ra y o n i  m aterialn in g   konus  b o ‘y ich a 

k o ‘tarilish id a  (z a rra ch a la m in g   tu rli  tezlik larg a  e g a   boM ganligi  sab ab li), 

z a rra c h a la m in g   konus  va  q o b iq   oraligM dagi  b o ‘sh liq d a  p astg a  q arab  

tu sh ish id a   h a m d a   z a rra ch a la rn i  parrak li  aralash tirg ich   y o rd a m id a  

a ra lash tirish   p ay tid a  y u z  b erad i.  Y o m o n   so ch ilu v ch an   m ateriallarn i 

arala sh tirish   uchun  q o biq  ic h ig a   ram a  (6)  o ‘rnatiladi.  H arak atd ag i 

m aterial  ta ’sirid a  ram a  erkin  h a ra k a t  q iladi,  ush b u   h arak atn in g   tezligi 

lentali  t o ‘xtatish   m ex an izm i  (7 )  o rq a li  b o sh q arilad i.

8.9-rasm .  A y lan u v ch i  konusli  aralsh atirish   u skunasining sxem asi:

1-q o b iq ;  2 -v a l;  3 -k o n u s ;  4 -o y n a k ;  5 -p a rra k li  aralashtirgich;  6 -ra m a :

7 - t o ‘xtatish  uchun  m oslam a.

R am aning  v azifasi  harakat  q ilay o tg an   m aterial  ichida  u y urm alar 

hosil  qilishdan  iborat  boMib,  uning  yax sh i  aralash ish ig a  x izm at  qiladi. 

M aterialni  yuk lash   va  tu sh irish   usk u n an in g   tepasi  va  ostidagi  qopqoqli 

tu ynuklar orqali  am a lg a oshiriladi.

Q attiq  m ateriallarni  sinflash,  sa rala sh ,  dozalash  va  aralash tirish  

uchun  m oM jallangan  uskunalarni  hiso b lash   tartibi  m axsus  ad ab iy o tlard a 

berilgan.

T a y a n c h   s o ‘z  v a   i b o r a l a r

Sochiluvchan  qattiq  m ateriallarni  sin fla sh ,  saralash,  dozalash, 

aralashtirish,  m ex an ik   usul  bilan  sinflash,  g id rav lik   usul  bilan  sinflash, 

separatsiya.  tek is  yuzali  sim   g ‘alv irlar,  silindrsim on  y uzali  sim  

g 'a lv irla r,  tebranib  turuvchi  sim   g ‘alvirlar,  elak  ostidagi  m ahsulot,  elak 

ustidagi  m ahsulot,  k etm a-k e t  jo y lash g an   e la k la r  q atoridan  foydalanish, 

elaklarni  u stm a-u st  jo y la sh tirish ,  m ark az d an   q ochm a  kuch  ta ’sirida 

sinflash,  qattiq  m ateriallarn i  aralash tirish ,  sochiluvchan  m ateriallarni 

katta  sim   g ‘a lv ir  bilan  elash  u sk u n a lari,  barabanli  sim   g ‘alvirli 

uskunalar,  te b ran u v c h i  sim   g ‘alvirli  u sk u n a,  spiralli  sinflash  uskunasi, 

m arkazdan  q o c h m a   h avo  separatori,  sh n ek li  dozator,  tarelkali  d o zator, 

qaram a-q arsh i  o q im li  aralash tirg ich ,  a y la n u v c h i  konusli  aralash tirish  

uskunasi.

M u sta q il ish la sh  u c h u n  sa v o lla r

8.1.  N e f t v a   gazni  q ay ta  ish lash n in g   q ay si  tex n o lo g ik  ja ra y o n la rid a  

q attiq  m a te ria lla rn i  sinflash,  d o zalash   v a   aralashtirish  u su llarid an  

fo y d a la n ild i?

8.2.  Q a ttiq   so ch ilu v ch an   d o n a d o r  m ateriallarn i  sin flash d a  q an d ay  

usu llar qoM Ianildi?

8.3.  M ate ria lla rn i  m ex a n ik   k u ch   t a ’siri  b ila n   sinflash  u chun  q anday 

u sk u n alar  ish latilad i?

8.4.  B a ra b a n li  sim   g ‘alvirli  u sk u n a n in g   ishlash  prinsiplari  n im ag a 

aso sla n g an ?

8.5.  T e b ra n ib   tu ru v ch i  sim   g ‘alv irli  u sk u n an in g   afzallik  to m o n lari 

n im ad an   iborat?

8.6.  S p iralli  sinflash  u sk u n asi  ich id ag i  sp irallar  qanday  te z lik   bilan 

ha rak at q ila d i?

8.7. 

M ark a z d a n  

q o ch m a 

k uch 

ta ’sirid a  

ishlaydigan 

havo 

se p a ra to rin in g  sx em asi  q anday  k o ‘rin ish g a  ega?

8.8.  Q attiq   m ateriallarn i  d o z a la sh n in g   m ohiyati  nim adan  iborat?

8.9.  S h n ek li  d o zato r  -   t a ’m in la g ic h n in g   ishlash  prinsipi  n im ag a 

aso slan g an ?

8.10. 

T a relk a li 

ta ’m in lag ich n in g  

ishlash 

prinsipini 

qanday 

tu sh u n tirjsh   m u m k in ?

8.11.  T e x n o lo g ik   ja ra y o n la rn i  a m a lg a   o sh irish d a  m ateriallarn i 

a ra la sh tirish n in g  ah am iy ati  n im ad an   iborat?

8.12. 

Ik k ita  parrakli  vali  boMgan  v a   q aram a-qarshi  oqim li 

a ra la sh tirg ic h n in g   prinsipial  sx em asi  q a n d a y   ifoda qilinadi?

8.13.  M a rk a zd an   q o ch m a  kuch  t a ’sirid a  ishlaydigan  va  ay lan u v ch i 

k o n u sli  a ra la sh tirg ic h n in g   afzallik   to m o n la ri  nim ad an   iborat?