1-Boshqaruv aktlari tushunchasi va ularning yuridik ahamiyati

1-Boshqaruv aktlari tushunchasi va ularning yuridik ahamiyati

2-Ma’muriy huquqiy sharoirlar tushunchasi va turlari

3-Ma’muriy huquqiy uslublar tushunchasi va ularning tasnifi

Davlat  boshqaruv  aktlarining  tasnifi.  Davlat  boshqaruv  aktlari  bir  necha  asoslarga  kwra  bir  necha 

turlarga tasniflanishi (guruhlanishi) mumkin. Jumladan, huquqshunos olimi X.R.Alimov davlat boshqaruv aktlarini 

quyidagilarga bwladi:  

1)yuridik xususiyatiga kwra boshqaruv aktlari me`yortiv va individual aktlarga bwlinadi; 

2)makondagi harakati bwyicha boshqaruv aktlari respublika miqyosidagi va mahalliy miqyosdagi aktlarga 

bwlinadi; 

3)qancha  muddatgacha  amalda  bwlishiga  kwra  boshqaruv  aktlari  muddati  cheklangan  va  cheklanmagan 

aktlarga bwlanadi; 

4)aktning qaysi organ tomonidan qabul qilinishiga kwra quyidagilarga bwlinadi: 

a)  Wzbekiston  Respublikasi  Prezidenti  tomonidan  qabul  qilinadigan  boshqaruv  aktlari  (farmon  va 

farmoyish);  

b)  Wzbekiston  Respublikasi  Vazirlar  Mahkamasi  tomonidan  qabul  qilinadigan  boshqaruv  aktlari 

(farmoyish va qaror); 

v)  vazirliklar,  davlat  qwmitalari  va  respublika  miqyosida  harakat  qiluvchi  davlat  organlari  (kontsern, 

korporatsiya,  assotsiatsiya,  kompaniya  va  boshqalar)  tomonidan  qabul  qilinadigan  boshqaruv  aktlari 

(buyruq, ywriqnoma, kwrsatma va boshqa qarorlar); 

g) hokimlar tomonidan qabul qilinadigan boshqaruv aktlari (farmoyish va qaror); 

5aakt  qabul  qiluvchi  organlarning  vakolatiga  kwra  boshqaruv  aktlari  umumiy,  sohaviy  va  tarmoqlararo 

aktlarga bwlinadi; 

6)shakli bwyicha boshqaruv aktlari yozma va og`zaki aktlarga bwlinadi. 

Davlat boshqaruv aktlarining yanada aniqroq tasnifi huquqshunos olimi Yu.M.Kozlov tomonidan berilgan. 

Uning  fikricha,  ijro  hokimiyatining  maqsadi,  vazifasi  va  funktsiyalari  turli  kwrinishdagi  boshqaruv  aktlari  orqali 

amalga oshiriladi. Boshqaruv aktlarini tasniflashning birinchi asosi - bu aktlarning yuridik xususiyatidir. Boshqaruv 

aktlari yuridik xususiyatiga kwra me`yortiv va individual aktlarga bwlinishi mumkin. 

Normativ  aktlar  boshqaruv  faoliyatining  tartibga  soluvchilik  funktsiyasini  ifodalaydi.  Ularda  turdosh 

boshqaruv  munosabatlarini  tartibga  soluvchi  ma`muriy-huquqiy  me`yorlar  kwrsatib  wtilgan  bwlib,  boshqaruv 

jarayoni sub`ektlarining yurish-turishini, xulq-atvorini belgilab beradi hamda uzoq muddatga mwljallab chiqariladi. 

Normativ  aktlar  ijro  hokimiyati  jarayonini  ifodalovchi  eng  samarali  vositadir.  Normativ  aktlar  -  bu  qonunosti 

ma`muriy huquq ijodkorligi yoki huquq wrnatish akti hisoblanadi. Normativ aktlar orqali:  

A)  yuqori  yuridik  kuchga  ega  bwlgan,  ya`ni  qonunlarda  kwrsatib  wtilgan  me`yorlar  yanada 

aniqlashtiriladi; 

B) davlat boshqaruvi sohasidagi namunaviy qoidalar belgilanadi; 

V) turli xildagi ijtimoiy-iqtisodiy dasturlar hayotga tatbiq qilainadi; 

G) ijro apparati bwg`inlarining tashkiliy-huquqiy maqomi belgilab beriladi; 

D)  fuqarolar  va  jamoat  birlashmalarining  konstitutsiyaviy  maqomi  amalga  oshirilishining  mexanizmi 

ta`minlanadi; 

E) davlat boshqaruvi sohasida amalga oshiriladigan ma`lum bir cheklovlar va taqiqlar wrnatiladi, maxsus 

huquq berilishi yoki majburiyatlar yuklanishi mumkin; 

J) boshqaruv munosabatlari turli ishtirokchilari wzaro aloqasining asosiy ywllari shakllantiriladi; 

E) davlat boshqaruvi sohasida wrnatilgan tartibning muhofaza qilinishi amalga oshiriladi va boshqalar. 

Normativ  aktlar  ma`muriy  huquqning  asosiy  manbalaridan  biri  hisoblanadi.  Ular  ma`muriy-huquqiy 

munosabatlarni yuzaga keltirish, wzgartirish va bekor qilishda huquqiy asos bwlib xizmat qiladi.  

Shunday  qilib,  me`yortiv  aktlar  orqali  boshqaruvning  muhim,  printsipial  muammolari  hal  qilinadi.  Ijro 

hokimiyati  organlarining  (mansabdor  shaxslarning)  me`yortiv  ma`muriy-huquqiy  aktlarni  qabul  qilish  vakolati 

rasmiy tartibda mustahkamlangan ularning kompetentsiyasi orqali belgilanadi.  

Individual aktlar, ya`ni yakka tartibdagi yoki ma`muriy aktlar. Individual aktlar naormativ aktlardan farq 

qilgan holda, huquqni ijro etish (huquqni ta`minlash) xususiyatiga ega. Wzining yuridik mazmuniga kwra bu aktlar 

farmoyish berish aktlari bwlib hisoblanadi. Ularda ijro hokimiyati sub`ektlarining konkret yuridik-hokimiyat irodasi 

ifoda etiladi. bunday huquqiy-hokimiyat irodasining ifodalanishi quyidagilarda namoyon bwladi: 

birinchidan, bu aktlar orqali individual ma`muriy ishlar yoki davlat boshqaruvi sohasida yuzaga keladigan 

masalalar hal qilinadi; 

ikkinchidan, bu aktlar konkret shaxslarga qaratilgan bwladi; 

uchinchidan, bu aktlar konkret ma`muriy-huquqiy munosabatlarni yuzaga keltiradi, wzgartiradi va bekor 

qiladi. 

Individual  aktlar  davlat  boshqaruvi  jarayonida  keng  qwllaniladigan  boshqaruv  qarorlaridan  biri 

hisoblanadi.  Masalan,  boshqaruv  apparatida  biron  bir  shaxsni  u  yoki  bu  lavozimga  tayinlash  twg`risidagi  bwyruq, 

ma`muriy huquqbuzarlikni sodir etgan shaxsga ma`muriy javobgarlikni qwllash twg`risidagi qaror va boshqalar. 

Individual  aktlar  hamma  vaqt  ma`muriy-huquqiy  me`yorlarni  qwllovchi  akt  bwlib  hisoblanadi.  lekin 

ularning  ahamiyati  faqatgina  shu  bilan  cheklab  qwyish,  maqsadga  muvofiq  emas.  Bu  aktlar  boshqa  huquq 

sohalarining me`yorlarini qwllashda ham xizmat qiladi. Individual aktlarni qabul qilishga qwyiladigan asosiy talab - 

ularning me`yortiv ma`muriy-huquqiy aktlar asosida bwlishidir. Agar individul akt me`yortiv ma`muriy-huquqiy akt 

asosida qabul qilinmasa, haqiqiy emas deb topiladi. 

Normativ aktlar umumiylik xususiyatiga ega bwlib, uzoq muddatga mwljallab chiqarilsa, individual aktlar 

konkret  shaxslarga  qaratib  chiqariladi  va  ularning  amalda  bwlishi  odatda  ma`lum  bir  holatga  bog`liq  bwladi. 

Individual aktda kwrsatilgan harakatning amalga oshirilishi bilan u wz kuchini ywqotadi. 

Ba`zi  bir  aktlar  wzida  ham  me`yortiv  ham  individual  aktning  xususiyatlarini  qamrab  olishi  mumkin. 

Bunday aktlar aralash akt deb ataladi. Masalan, biron bir akt orqali davlat organi qayta tashkil qilinib, bir vaqtning 

wzida  uning  tashkiliy-huquqiy  maqomi  ham  belgilab  beriladi  hamda  konkret  shaxs  rahbar  etib  tayinlanadi.  Ayrim 

holatlarda aralash aktlarni alohida guruhga kiritishga harakat qilishadi. Lekin bunga hech qanday asos ywq. 

Davlat  boshqaruvi  aktlari  boshqa  xususiyatlarga  kwra  ham  tasniflanishi  mumkin.  Masalan  ularni 

nomlanishiga  qarab  ham  bir  necha  guruhlarga  bwlish  mumkin.  Har  bir  ijro  hokimiyati  organlari  Konstitutsiya  va 

qonunlar  bilan  yoki  qonunosti  aktlari  bilan  wrnatilgan  ma`lum  nomalanishdagi  aktlarni  qabul  qiladi.  Masalan, 

Prezidenti farmon va farmoyish, hukumat farmoyish va qaror, vazirliklar va davlat qwmitalari buyruq, ywriqnoma, 

qaror, farmoyish va kwrsatmalar qabul qiladi. 

Davlat boshqaruv aktlarini muhofaza qilish uslubiga kwra ikkiga bwlish mumkin: 

A) intizomiy javobgarlik choralari bilan muhofaza qilinadigan davlat boshqaruv aktlari; 

B) ma`muriy javobgarlik choralari bilan muhofaza qilinadigan aktlar.