1 Dasturlash tillari haqida ma’lumot bering?

Qodirov Abbosbek

IM-80

1) Dasturlash tillari haqida ma’lumot bering?

Dasturlash tillari insonga kompyuter bilan kontaktga kirishganda eng

kerakli funksiyalardan biri hisolanadi. Hozirgi paytda yuzlab algoritmik

tillar mavjud boʻlib, ularga Fortran, Kobol, RL/I, Assembler, Paskal, LISP,

Beysik va boshqa bir qancha dasturlash turlarini kiritsak bo’ladi. Bu

dasturlar kompyuter foydalanuvchiga iqtisod, hisoblash, grafik chizish,

shuningdek ma’lumotlar toʻplamini qayta ishlash, matnli axborotlarni

taxlil qilish va boshqa ishlarda qulaylik keltiradi. Ayteylik matematika

o’quvchisi bir misolni ishlamoqchi bo’lsa, unga albatta kompyuterdagi

Excel dasturi kerak bo’ladi. Misolni dasturga kiritgandan so’ng dasturlash

tiliga mos bo’lgan algoritm bo’yicha misolni mashina tiliga o‘tkazib

foydalanuvchiga taqdim etadi. Universal tillarga yuqori darajadagi

tillardan PL/I, ADA, SI kabilar kirsa, ilmiy- texnika sohasida ishlatiladigan

tillarga Fortran, Algol kabilar, iqtisodiy masalalarni echishga esa Kobol,

RPG, LISP, Prolog kabi tillar misol boʻladi. Qisqacha qilib aytganda

dasturlash tillari ma’lumotlarni mashina tiliga translyatsya (tarjima) qilib

foydalanuvchiga yetkazadi

2) Iqtisodiyotda dasturlash tillarini ahamiyati?

Bugungi kunga kelib iqtisodiy yumushlarni bajarishda twxnilogiya

yordamisiz tassavur qilib bo’lmay qoldi. Yangi magistr, bakalavr yoki

umuman olganda iqtisodiyot sahnasiga endigina qadam qo’yayotgan

inson, tashkilot xodimlari, buxgalterlar investorlarga o’z faoliyatlarini

puxta ishlanganligini ko’rsatish, shu bilan birga uni dekorativ tarzda xar hil

grafiklar va prognozlar yaratish uchun unga kompyuter dasturlari

(Microsoft Excel, Microsoft Word, Power Point va boshqalar) kerak

bo’ladi. Dasturlash tillari dasturlarda prognozlarni to’g’ri algortm orqali

aniq ishlashi muhim ahamiyatga ega. Xatto, birgina noto’g’ri kiritilgan

algoritmik buyruq yoki ma’lumot ham bir yoki bir necha tashkilotlarni

bankrot qilishi hech gap emas.

3) Iqtisodiy dasturlar haqida ma’lumot bering?

1C-Buxgalteriya

Bu dastur tashkilotlarda buxgalteriya yo’nalishini tanlagan do’stlarimizga

juda foydalidir. Uning operatsiya menyusida vazifalar ro’yxati, hisob

raqamlari subkonto turlari, hujjatlar va hisob-kitoblar va boshqa funksiyalar

kiradi. Bunda barcha ro’yxatlar barcha tamoyillar bo’yicha ko’rib chiqiladi

to’g’irlanadi.

Kobol (ingizcha - Common Business Oriented Language - iboradan

qisqartirilgan — umumiy biznesga yo’naltirilgan til) — EHM yordamida

iqtisodiy-hisob va boshqarish masalalarini yechish programmasi (dasturi) ni

bayon qilishda qoʻllaniladigan programmalash (dastur tuzish) tili.

Ayagoritmlarnn EHM ning qandayligiga bogʻliq boʻlmagan shaqldagi yaqqol

va ixcham qaydi oli-nishini taʼminlaydi. 1960-yillarda AQSH da ishlab

chiqilgan. Tilning inglizcha va ruscha variantlari mavjud; shakli matn

koʻrinishda boʻladi. K. katta hajmdagi axborotlarni kiritish va chiqarish,

razryadi oʻzgaruvchan sonlar ustida ishlash, chiqadigan axborotlarni

murakkab hisobot shakli koʻrinishida tahlil qilish uchun ishlov beradi. K.

algolta nisbatan amaliy operatsiyalarning odatdagi tiliga yaqin. K.da

tuziladigan katta dasturlarni qisqartirish va ularni joylash uchun maxsus

vosita bor.

4) Kompyuter dasturlarini haqida ma’lumot?

- Upakovka qiladigan dasturlar maxsus usullarni qoʻllagan xolda

ma’lumotlarni siqilgan xolda joylashtirib, ularning arxiv nusxalarini xosil

qilishga yordam beradilar. Masalan, PKZIP, PKUNZIP va ARJ dasturlari

bularga misol boʻla oladi.

- Disklardagi ma’lumotlarning rezerv nusxalarini xosil qiladigan dasturlar

qattiq diskka yozilgan ma’lumotlarni tezlik bilan disketlarga yoki

strimmerlarga nusxalash uchun yordam beradilar. Masalan, Norton Backup,

Fast Back Plus.

- Antivirus dasturlari, agar virus kompyuterga tushadigan bo’lsa, undagi

fayllarni bildirmagan holda yemirishni boshliydi, ko’pgina fayllarni

o’chirtiradi va kompyuter ishlash siftini keskin pasaytiradi. Bu holatda

antivirus dasturlari bunday ko’ngilsiz holatlar uchrashiga to’sqilik qiladi.

- Kommunikatsion dasturlar kompyuterlararo ma’lumotlarni almashinish

uchun ishlatiladilar. Masalan, Brooklin Bridge, DeskLink, LapLink, Fast Link.

Telemate, Procomm, Dataline dasturlari kompyuterlarning telefon qanallari

orqali muloqot qilinishiga yordam bersa, WinFax Pro, Bit Fax, Fax It

dasturlari telefon ma’lumotlarini faks modem orqali uzatish imkoniyatini

yaratadilar.

- Kompyuterni diagnostika qilish dasturlari uning konfiguratsiyasini va ishga

layoqatliligini tekshirishga imkon beradi. Masalan, Cheeck It, ND lags,

Control Room, System Sleuth dasturlarini shu dasturlar turkumiga kiritish

mumkin. Disklarni tekshirish uchun Disk Technician Advance, Calibrate

dasturlari qoʻllanilishi mumkin.

5) Operatsion tizimlar haqida ma’lumot?

Operatsion tizimlar deganda hisoblash jarayonlarini bajarish uchun

hamkorlikda ishlovchi boshqaruvchi dasturlar to’plami tushuniladi va

axborotlarga ishlov berish jarayonlarini boshqarish va apparat vositalari bilan

foydalanuvchilar o’rtasidagi o’zaro hamkorlikni ta’minlaydi. Operatsion

tizimning muhim vaziflaridan biri axborotlarni kiritish va chiqarish jarayonlarini

avtomatlashtirish, foydalanuvchi tomonidan echilayotgan amaliy masalalarni

bajarilishini boshqarishdan iborat. Operatsion tizim kompyuter hotirasiga

kerakli dasturni yuklaydi va uning bajarilishini kuzatib boradi, ya’ni normal

hisoblashlarni

7 bajarilishiga to’sqinlik qilayotgan holatlarni tahlil qiladi, agarda bunday holat

yuzaga kelsa uni bartaraf qiladi. OT kompyuter resurslarini boshqarish, amaliy

dasturlarni ishga tushirish, ularni tashqi qurilmalar, boshka dasturlar bilan

o’zaro hamkorligini, shuningdek foydalanuvchiga kompyuter bilan muloqotni

ta’minlashni amalga oshiruvchi, kompyuterning ishlash jarayoni davomida

nosoz qurilmalarni diagnostika va nazorat qilish vositalari, ma’lumotlarning

nusxalarini olib qo’yish, kompyuter xaqida ma’lumotnomalar berish,

kompyuterni boshlang’ich ishga tayyorlovchi dasturiy vositalar to’plamidir.

Kompyuter resurslari deyilganda markaziy protsessor, oerativ va doimiy xotira,

tashqi qurilmalar, dasturlar tushuniladi. Operatsion tizim kompyuter

yoqilganda yuklanadi va foydalanuvchini hisoblash tizimi bilan qulay muloqot

(interfeys) qilish usuli bilan ta’minlaydi. Interfeyslar foydalanuvchi va dasturiy

turdagi interfeyslarga bo’linadi.

1. Topshiriq: Windows dasturing

kamchilk tomonlari ko’rsating?

Windows operastion tizimi ham kamchiliklardan forig’ emas. Juda ko’p

xatoliklar, ishlayotgan dasturlarning qotib qolishi butun operastion tizim

uchun katta minusdir. Shu sababli ko’pchilik linux operastion tizimiga o’tib

ketmoqda. Windows dagi “ не отправлять” degan yozuv barchani

asabiylashishga olib kelmoqda, eng achinarlisi bu ko’k ekrandir (синий экран

смерти ). Quyida windows operastion tizimida sodir bo’ladigan prikol

kamchiliklar va xatoliklarni ko’ramiz. Bularning ba’zi birlarini xato deyish

noto’g’ri bo’ladi, chunki biz uchun xatodek ko’ringan amallar aslida to’g’ridir.

Demak kettik: Windows operastion tizimi ham Amerikada sodir etilgan 11

sentyabrdagi portlashga o’z qarashini ifoda etgan. Nyu-York shtatida sodir

bo’lgan qo’poruvchilik tarixda Q33 nomini olganini bilsangiz kerak. Shu bilan

bog’liq fakt. Microsoft Word dasturini ochamiz va u yerga Q33 NYC yozuvini

yozamiz va shriftni ko’rinishi uchun kattaroq qilamiz. NYC — NEW YORK CITY

degani. So’ng shriftlardan Wingdings nomli shriftni tanlaymiz, xo’sh natija

qanday? Microsoft Word dasturini ochamiz va u yerga =rand(200,99)

yozuvini yozamiz. Undan so’ng Enter tugmasini 3 sekundcha bosib turamiz.

Bulochka, choy to’g’risida bir balolar….. ya’na bir necha qator aaaa. Buni kim

tushuntira oladi.. Foydalanuvchilarni hayron qoldirishni davom etamiz. Ya’na

bir bor Microsoft Word dasturini ochamiz va u yerga «хочу избежать

службу в армии» (xudda shunday yozamiz) degan yozuvni yozamiz, word

yashil chiziq bilan ko’rsatib, boshqa ma’noda yozish kerakligini ko’rsatadi.

O’sha boshqa ma’noni bir o’qib ko’rasizmi a.. Endi navbat kalkulyatorga.

Kalkulyatorni ochamiz va kalkulyatorning 2 xil tipida(обычный va инженер)

quyidagi amalni bajaramiz. 2 ga 2 ni qo’shib, 2 ga ko’paytiramiz. Qaysi natija

to’g’ri? Shu orqali kalkulyatorlar farqini bilib olarsiz. operastion tizimida

“con” nomli fayl va papka yaratish mumkin emas. Con so’zining ma’nosi

“ботаник” dir. Balki Bill ning yoshligida uni shu nom bilan atashgandir. Shu

sababli o’zining dasturini bu so’zdan uzoqda saqlagandir a? Undan tashqari

quyidagi so’zli fayl va papkalarni ham yarata olmaysiz(qo’shtirnoqsiz): «aux»,

«com1», «lpt1», PRN, CLOCK$, LPT1, LPT2, LPT3, COM2, COM3, COM4, LPT.

Prikolmi? Aslida bu so’zlar kiritish/chiqarish ga oid zahiralangan so’zlardir.

Bu prikolni qilishda ehtiyot bo’ling. Barcha ochilgan word oynalarini qotirib

qo’yadi. Bu maqolani yozishda o’zim ham shu qotishni qurboni bo’ldim.

Word ni ochasiz va u yerga «Уточнение наличия запасов м.с.;» yozuvini

kiritasiz va tamom… 2003 word dan tepa versiyalarda ishlaydi. Fuqarolarni

xuquqlari haqida word ham o’z qarashlarini ifoda etgan. Word ni ochib u

erga «правоспособность-способность лица иметь гражданские права и

нести обязанности» yozuvini yozamiz va word darhol yopilib qoladi. Word

ham maynavozchilik bo’lib qolibdi o’zi. windowsda alkogol ichimliklarinig

ham ranglari mavjud ekan. Endi rang tanlashda «#beer», «#vodka»,

«#tequila”, «#windows», «#Andrew», «#blood» ranglaridan foydalanish

mumkin. Bunisi esa xaqiqiy chayniklar uchun prikol. Biror video faylni

ochamiz(Winamp, Bsplayer, Windows media) va to’liq ekranga o’tamiz.

So’ng PrintScreen orqali ekran nusxasini olib, Paint ga tashimiz. Marhamat

tomosha qiling paint da video fayl. Chayniklar kompyuterining sistema

vaqtini 2094 ga o’zgartirib qo’ying, juda ko’p dasturlar ishlamaydi yoki qotib

ishlaydi. Sababini faqat siz bilasiz va biroz pul ham ishlab olishingiz mumkin.

2. Topshiriq: Amaliy tarizda elektron

pochta ochib ishlash prinsiplarini

tushintiring?

Elektron pochta ochishning ko’p yo’llari bor. Google, yandex, Yahoo! va

boshqa kompaniyalar orqali elektron pochta ochish mumkin. Biz esa

Google kompaniyasi orqali e-mail ochib uni ishlash prinsiplarini

ko’rsatamiz.

Avvalo Gmail dasturini tanlaymiz.

So’ng Google tanlaymiz.

Bu yerdan yangi akkaunt ochish uchun “создать

аккаунт” ni bosamiz

Keyin ism-familiya kiritib “Далее” ni bosamiz

Shaxsiy tug’ilgan kun va jins kiritiladi va “Далее”ni

bosamiz

Server bizga ko’ngilli va mos nomlarni taklif qiladi, agar

sizga ular yoqmasa, rasmdagi 3-kategoriyani tanlab o’zingizga yoqadigan

nomni kiritishingiz mumkin.

E-mail nomni tanlab bo’lgandan so’ng qulay parol o’ylab

topiladi va kiritiladi.

So’ng serverga shaxsiy telefon raqam kiritiladi.

Keyingi bosqichda sizning asosiy muhim

ma’lumotlaringiz ko’rsatiladi.

Va siz e-mail ochdingiz. Kimgadir xat yozmoqchi

bo’lsangiz o’ng-pasdagi qalam rasm ustiga bosasiz va keyingi bosqichga

o’tasiz.

Bu yerda 3 kategoriyaga duch kelasiz:

1) “Kimga” - bu yerga siz xabar yubormoqchi bo’lgan kishining e-

mailini yozasiz.

2) “Mavzu” - bu yega siz yozadigan matnning asosiysi mavzusi nima

ekanligini kiritasiz.

3) “Yozish” - bu yerga matnni yozasiz.

4) Yuqori o’ngdagi strelka belgsi - ma’lumotlarni kiritib bo’lgan

paytingiz uning ustiga bosangiz xabar jo’natiladi.

5) Strelka chap tarafidagi ignaga o’xshash belgi esa matnga biror-bir

fayl qo’shimcha ravishda kiritish mumkin.

6) Yuqori o’ngdagi belgi ustiga bosangiz quyi rasmdagi holatni ko’rasiz.

Bu ma’lumotlar kiritishning kichik na’munasi.