1. Jismoniy madaniyat va sportni rivojlanishi


Download 21.51 Kb.
bet1/2
Sana17.02.2023
Hajmi21.51 Kb.
#1206404
  1   2
Bog'liq
O`zbekiston Respublikasida jismoniy


REJA:
1. Jismoniy madaniyat va sportni rivojlanishi.
2. Jismoniy tarbiya va sport to`g`risidagi qonun va qarorlarni mohiyati.
3. O`zbek sportchilar Olimpiya va Osiyo o`yinlarida.
4. O`zbekistonda milliy sport turlari.
5. Jismoniy tarbiya va sport mutaxassislarini tayyorlash.

Mustaqil O`zbekistoning jismoniy madaniyat va sportning yanada rivojlantirishga asos buluvchi eng muxim tadbirlar kurilmokda O`zbekiston Respublikasining “Jismoniy tarbiya va sport to`g`risida”gi konuni (1992 yil 14 yanvar) barcha aholining sogligini mustahkamlash uning jismoniy tarbiya va sport bilan shugullanishiga shart-sharoitlar yaratib berishni kafillikka oladi.


Shu bilan birga maktabgacha bolalar tarbiya muassasalari va o`quv yurtlari har yili kamida bir marta maktabgacha yoshdagi bolalarning ham O`quvchi yoshlarning jismoniy tayorgarlik darajasini kurishdan utkazadilar. Umumta’lim maktablarida boshva o`quv yurtlarida jitsmoniy tarbiya buyicha imtixonlar utkaziladi - deb kursatilgan. Bu esa O`quvchi yoshlarning salomatligini mustahkamlash, jismoniy kamolotini oshirish ularni mexnat va mudofaa ishlariga layokatli kishilar kilib yetishtirishga qaratilgandir. Chunki bu tadbirlar Respublika axolisini madaniy turmush darajasini oshirish, O`quvchi yoshlarni tarbiyalash ularning mexnat va
Sport tarixiga nazar solsak, 1965 yillar respublikada sport eng yuqori darajaga yetgn davr xisoblandi. Sobik Ittifok va jaxon mikyosidagi sport musobakalarida O`zbekiston sportchilari yaxshi xalqaro olimpiada o`yinlarida O`zbekistonning Shuxrati uchun kurashga “Paxtakor” komandasi “Andijon” charim xokkey komandasi, “Avtomobilchi” komandalari va boshqalar tarkibiga katnashgan Respublika sportchilarning soni 500 dan oshib ketdi.
Respublika sport qo`mitasining rasmiy ma’lumotlariga kura, 1991 yilda 36 ta sportchi xalqaro sport ustasi buldi, 350 kishi esa sport ustasi unvoniga sazovor buldi. 157 sportchi sobiq SSSR terma komandalari tarkibida o`ynaydilar. 1992 yildagi xalqaro Olimpiada o`yinlarida katnashish uchun 22 nafar sportchi saralab olindi.
Ma’lumki 1992 yilning yozida Ispaniyada (Barselona) yozgi XXV xalqaro Olimpiada o`yinlarida O`zbekistonning 17 nafar sportchisi sobik SSSR tarkibida sunggi bor katnashdilar. Ular orasida R.Galiyeva, O. Chusovtina (gimnastika) M. Shmonina (engil atletika) oltin medal, S.Oprsov (ogir atletika), A.Asrabayev (uk otish) kumush medal va V.Zaxarevich (kilichbozlik) bronza medali sovrindorlari bulishdi. Afsuslanarli yeri Shundaki birorta ham maxalliy millat vakillari bu o`yinlarda katnashishga muyassar bulishmadi.
O`zbekiston mustaqilligini kulga kiritgach, uz istikbol va istikloli uchun kat’iy harakat kilmokda. Bu taraqqiyotlar ichida jismoniy madaniyat va sport ishlari ham aloxida o`rin tutadi. 1992 yil 21 yanvarda O`zbekiston milliy Olimpiya kumitasining ta’sis anjumani bulib, u rasmiy tashkilot deb e’lon qilishdi. 1992 yil 9 martda esa O`zbekiston milliy Olimpiya kumitasining tarkibi 133 kishidan iborat bulib, uni ijroiya kumitasi boshqaradi. Uning tarkibida 23 kishi faoliyat kursatdi. Milliy Olimpiya kumitasining Prezidenti kilib O.N.Nazirov, uning yordamchisi kilib S.O. Ruziyev, I.Barabanov, bosh kotib kilib A.K. Hamrakulov saylandilar.
Shuni e’tirof etish kerakki O`zbekistonning mavqei tobora oshib bormokda. O`tgan bir yil davomida 20 dan ortik sport turlari buyicha xalqaro sport uyushmalariga a’zo bulib kirdi. 1994 yilda O`zbekiston terma jamoalari Rossiya o`yinlarida katnashishga taklif etildi. Hozirgi kunda respublikaning kurash, Futbol, voleybol va boshqa bir kator milliy terma jamoalari bu o`yinlar katta kutarinkilik ruxida tayyorgarlik kurishmokda. Bu esa O`zbekistonning mustaqillikka erishish sharofati va ishonchli istikbolning dalilidir.
Bunday imkoniyatlar respublikada milliy kurashlar kuch sinashish, ot o`yinlari va turli milliy o`yinlarni chukur urganish, ularni kishlok joylarda keng kullash, rivojlantirishda muxim ahamiyatga kasb etadi.
O`z o`rnida uqtirish lozimki, 1992-93 aprel-may oylarida o`tkazilgan milliy xalq o`yinlari sayli va bayralari butun respublika axolisini dikkat-e’tiborida buldi. Oynai jahonda namoyish qilingan kizlarning “Tukkiz tosh” (lapta) yigitlarning otda poyga, kupkari (uloq), tosh kutarish, arkon tortish va boshqa kupgina o`yinlarni xalq sevib tomosha kildi. Bu bilan milliy o`yinlarimizning jozibali tomonlari namoyish qilingan bulsa, xalqimiz kadr-kimmatining oshishi kuzda tutildi. Bunday o`yinlarning maktab O`quvchilarining jismoniy tarbiya darslari, soglomlashtirishda tadbirlari va sport musobakalarining tarkibiy kismiga ustalik bilan singdirish lozim. CHunki bu milliy xalq o`yinlari yoshlarda kuch-kuvvat, epchillik, chidamlilikni tarbiyalash bilan birga, ularda dustlik, jasurlik kabi insoniy sifatlar hamda jismoniy kamolotni ham mustahkamlaydi. J.T.Toshpulatov, K.A. Alimov (Termiz), X.N. Rajabov, X.B.Botirov (Buxoro), M.F.Isxokov (Kukon), T.Xoldorov, B.Buriboyev, X.A, Meliyev (Jizzax) qabilarni aloxida kursatish joizdir.
Shuningdek Samarkand, Termiz, Oxangaron, Kosonsoy pedagogika bilim yurtlarining rezervlari bilim yurtini o`rta ma’lumoti mutaxassis xodimlarni tayyorlashdagi xizmatlarini eslatish o`rinlidir.
Ma’lumki viloyatlardagi sport qo`mitalari sport jamiyatlari, xalq ta’limi bulimlari va turli xil tashkilotlar koshidagi olimpiya rezervlari, oliy sport maxorati va oddiy sport maktablari faoliyat kursatadi. Ularning soni 200 dan ortik bulib, 1,5 mingdan ortik maxoratli trenerlar xizmat kiladi.
Respublika sportining ravnaki va erishilgan natijalar kup jamiyatdan sport inshootlari bevosita chambarchas boglangandir. Respublikada 185 ta o`yingox, 125 ta suv xavzasi. 4414 ta sport zali bor. 2831 ta jamoada 11028 soglomlashtirish guruxlari tashkil kilinib ularda 242067 kishi Shugullanadi. Ularning uchdan bir kismini kishlok axolisi tashkil etadi.
O`zbekistondagi eng ommaviy sport turi voleybol bulib, u bilan 263433 kishi Shugullanadi. Ularning ixtiyorida 14193 ta o`rin maydonlari mavjud. Futbol bilan Shugullanuvchilar soni esa 266767 kishi bo`lib, ularga 5664 o`yingoh xizmat kiladi.
Ma’lumki, uzok yillar davomida Toshkent, Samarkand, Navoiy va boshqa shaxarlarda sobik Ittifok mikyosidagi yoki jaxon birinchiliklari turnirlari ham utkazilib kelindi. Shu tufayli respublikada yirik sport inshootlari kurilib, ularda ommaviy musobakalar. Ommaviy sport turlari utkazilib turiladi.
Bularga Toshkentdagi markaziy “Paxtakor”, “Mexnat rezervlari” spor kombinatlari, “Dinamo”, “Start”, “Tukimachi”, “Kibray” markazlari va “Alpomish” (sobik “YUbileyniy”) sun’iy yaxmalak sport saroyi Mitrofanov nomidagi suv xavzasi. Samarkanddagi eshkak eshish kanali, Navoiy shaxaridagi suv sport va boshqalar maktovga sazovordir.
O`zbekistondagi jismoniy madaniyat va sport harakati tabora rivojlanmokda. Bu faoliyatlarni tashkil etish va boshqarishda Respublika Davlat jsmoniy tarbiya va sport kumitasi maxsus boshqaruv organi sifatida amal kilmokda. Uning barcha ish turlarida Respublikadagi “Dinamo”, “Mexnat rezervlari” kasaba uyushmalarining “O`zbekiston” sport jamiyatlari, “Vatanparvar” (DASAAF), sayoxat markaziy kengashi turli sport uyushmalari katta kumak bermokda. Bu davlat va jamoa tashkilotlarining viloyatlar, tumanlar, shaxarlardagi tarmoklari uz hududlarida barcha sport ishlarini tashkil qilishga raxnamolik kiladilar.
Ana Shu sport tashkilotlarida va ularning xodimlar respublika sportining rivojlantirish va uning sharafini jaxonga tanitish ulkan vazifalarni amalga oshirmokda. Sobik SSSR xalqlarining 10 ta spatakiyadasida va 1952 yildan buyon xalqaro Olimpiya o`yinlarida respublika sportchilari O`zbekistonning dongini jaxonga taratadi. Ularda katnashgan va sovrindor sportchilarning ba’zi birlari bilan (G.SHamray, E.Sa’diy, S.Dinamidov - gimnastika; S.Ruziyev - kilichbozlik; R.Riskiyev-boks; E.Shagayev- suv polosi; A.Fadzayev, M.Xadarsev - kurash; K.Fatxulin-kurash; R.Gataulin - yengil atletika va boshqalar) tanishtirilgan edi. Jaxon birichiliklari, turnirlari, chempionatlari, natijaga erishdi. “Paxtakor” futbol komandasining oliy tabakasida katnashishi va uning yutuklari respublikada futbolning ommalashishga olib keldi. Jaxon va Olimpiya o`yinlari goliblari O.Kurbonov (kurash), R.Rixinev (boks), M. Ismoilov (ot sporti), S.Xodiyev (kurash), E.Sa’diy (gimnastika), E.Karimov (ogir atletika), E.SHagayev (suvda suzish), R.Salimova (basketbol), A.Fadziyev, M.Xodarsev, B.Fayziyev (kurash) va boshqalarning Shuxrati jaxonga tanildi.
O`quvchi yoshlar uz tafakkurlari bilan tuShunishlari, mustaqil O`zbekistonning istikboliga xissa kushish uchun bor imkoniyatlarini ishga solib. Uz burchlarini ado qilishlari kerak. Ma’lumki, Respublika Oliy Kengashining sessiyasida (1992) “Ta’lim to`g`risida”konun kabul kilinib, unda Ta’lim oluvchilarning salomatligini muxofaza qilish va mustahkamlashni kafolatlovchi shart-sharoitlar yaratish, ukish. Mexnat qilish, da olish uchun ta’lim muassasalari mas’uldir deyilgan.
O`quvchi yoshlarning ta’lim olishlari va ularning doimo soglom bulishlai davlat konunlari bilan muxofaza kilinadi. Shu tufayli barcha O`quvchi yoshlar kayerda ta’lim olmasin, ularga berilgan imtiyozlardan maksad yulida foydalanish, jismoniy kamolotni ta’minlash zarur buladi va bu bilan jismoniy tarbiyaning ijtimoiymoxiyatini yanada kutargan, uni imkon boricha inson hayotidagi yuksak omilkor ekanligini kelajakka meros kilib koldirishga hayotiy tajriba va amaliyot asos buladi.
Shu sababli respublika sportining istikbolidagi asosiy manbalarning xolatiga va uni rivojlantirish omillaridan xabardor bulish muxim vazifalardan biri xisoblanadi.
O`zbekistonda jismoniy madaniyat va sport taraqqiyotining ba’zi bir kursatgichlari kuyidagilardan iborat: Respublikada 14577 ta jismoniy madaniyat jamoalarida 5 mln. 549 ming 908 kishi Shugullanadi. Shu jumladan 56 ta oliy o`quv yurtida 134977 kishi, 225 ta o`rta maxsus o`quv yurtlarida 147664 kishi, 449 ta xunar-texnika bilim yurtlarida 211061 kishi, 8302 ta maktablarda esa 4 mln. 510 kishi 403 O`quvchi jismoniy tarbiya va sport bilan Shugullanadilar. O`zbekistondagi ishlab chikarish korxonalarining 5545 tasida boshlangich jismoniy madaniya tashkilotlari va 60 dan ortik sport klublari mavjud bulib, ularda 543946 kishi muntazam ravishda sport turlari, soglomlashtirish mashqlari bilan Shugullanadilar. Sobik Ittifok davrida ishlab chiqilgan va tasdiklangan “Mexnat va mudofaaga tayyor!” (GTO) majmuasi o`zining mazmunan zarurligi va moxiyati bilan uz kuchini saklab keldi.
Keyingi paytlarda Respublika muxiti va sharoitlariga qarab uning shakli va normativ xolatlariga ba’zi bir uzgarishlar kiritildi va konsepsiya (dastur) ishlab chikildi.
Ma’lumki MMT majmuasining asosiy turlari va normativ darajalari O`quvchi yoshlarni xar tomonlama jismonan kamol toptirishda muxim ahamiyat kasb etadi. Shu sababdan respublikada bu majmua yoshlarni tayyorlashda katta ishlarni amalga oshirdi. Buning dalili sifatida kuyidagi kursatgichlarni keltirish mumkin. Respublika buyicha 1991 yildi 1 mln. 33 ming 815 kishi MMT nishondori buldi. Shu jumladan, Oliy o`quv yurtlari talabalaridan 12743 kishi, o`rta maxsus o`quv yurtlarida 36867 kishi, xunar-texnika bilim yurtlarida 69650 kishi, umumta’lim maktablarida 832962 O`quvchi va ishlab chikarish korxonalarida 81593 kishi bu majmuaning barcha talabalarini bajardilar.
Respublikadagi jismoniy tarbiya-madaniyat jamoalari, sport klublari sport jamiyatlari va turli vazirliklar; davlat idoradagilaridagi jismoniy tarbiya va sport ishlarini tashkil qilish kizikarli sport musobakalarini uyushtirish, yukori sport natijalariga erishishda aloxida o`rin tutadi.
O`zbekitson Respublikasi davlat sport kumitasining ma’lumotiga kura, 1990 yilgacha respublikada 26 ming atrofida ixtisosli mutaxassis xodimlar faoliyat kursatgan bulsa, ularning soni 1993 yilga kelib 29 mingdan oshib ketdi. Shulardan 17 mingdan ortigini ixtisosli oliy ma’lumotga egadir. Mutaxassis xodimlar orasida 1755 kishi xotin-kizlarni tashkil etadi. Maxalliy xotin-kizlar soni, afsuski, 100 taga ham yetmaydi. Mutaxassis xodimlardan 16804 kishi 8302 umuta’lim maktablarida, 56 ta oliy o`quv yurtlarida esa 1258 kishi, 225 ta o`rin maxsus o`quv yurtlarida 749 ta xunar-texnika bilim yurtlarida 701ta, spor tashkilotlarida 367ta xodim xizmat kilmokda. Shuni e’tiborga olish kerakki, ixtisosli oliy va o`rta ma’lumotni mutaxassislar tayyorlashda O`zbekiston Davlat jismoniy tarbiya instituti va Respublika oliy o`quv yurtlari koshidagi 12 ta jismoniy tarbiya kulliyotlarining xissalari benixoyat kattadir. Xozirgi payida O`zbekiston Davlat jismoniy tarbiya institutida 3 mingdan ortik talaba ta’lim oladi. Institutda pedagogika v trenerlik malaka oshirish va sirtki o`quv kulliyotlari, 22 nafari faoliyat kursatmokda. 300 ga yakin ukituvchi va xizmatchilar orasida 8 ta fan doktorlari va professorlar, 100 ga yakin dotsentlar, fan nomzodlari bor.
Millatni sog‘lomlashtirish va sportda yuksak natijalarga erishish bo‘yicha chora-tadbirlar amalga oshiriladigan mablag‘ bilan ta’minlash manbai sifatida davlat tomonidan mablag‘ bilan ta’minlash bilan bir qatorda, o‘z xodimlarini va ularning oila a’zolarini yuqori darajada sog‘lom va jismoniy rivojlangan holatda tutishdan manfaatdor bo‘lgan kasaba uyushmalari tashkilotlari, vazirliklar, idoralar, korxonalar, xo‘jaliklar, tashkilotlar mablag‘larini jalb etish nazarda tutiladi.
Bozor munosabatlarining rivojlanishi jismoniy tarbiya va sportni rivojlantirishda mablag‘ bilan ta’minlashning yangi manbalaridan foydalanish vazifasini qo‘yadi, ulardan quyidagilar mo‘ljallangan:
sport marketingini rivojlantirish;
sport klublari qatnashchilarining a’zolik badallari;
homiylikni kengaytirish;
reklamada sportdan foydalanish;
aholiga sport xizmatlari ko‘rsatishni yanada rivojlantirish;
mamlakatimiz sport mahsulotlarini ishlab chiqarishni kengaytirish;
sport federatsiyalari va klublarining o‘zini o‘zi mablag‘ bilan ta’minlashi;
“Sog‘lom avlod uchun” jamg‘armasi, Futbol jamg‘armasi hamda jismoniy tarbiya va sport sohasidagi boshqa jamg‘armalar samaradorligini oshirish;
xorijiy investitsiyalardan, xalqaro jamg‘armalar va tashkilotlar mablag‘laridan foydalanish;
televideniyeda reklama-sport ko‘rsatuvlarini kengaytirish;
sportshou tashkil qilish, professional sportdan tushadigan foydadan foydalanish;
sport lotereyalari o‘tkazishdan tushadigan mablag‘lardan keng foydalanish.
Jismoniy tarbiya va sportni rivojlantirishda nodavlat sektori va sport xizmatlari ko‘rsatish marketingi tobora katta ahamiyatga ega bo‘ladi. Shu maqsadda quyidagilar nazarda tutilmoqda:
xususiy jismoniy tarbiya-sport muassasalari tashkil etish, ularni akkreditatsiya qilish va sertifikatlashtirish shartlari, xizmatlar sifati standartlari bo‘yicha me’yoriy hujjatlarni ishlab chiqish va tasdiqlash;
nodavlat sektori muassasalariga davlat tashkilotlaridagi binolar va sport inshootlarini ularga imtiyozli shartlarda uzoq muddatli ijaraga berish orqali yordam ko‘rsatish va boshqalar orqali Respublikamizda sport sohasini rivojlantirish ko`zlanmoqda.


Download 21.51 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling