1. Nutq texnikasi deganda nimani tushunasiz? O’qituvchining talaffuzi qanday bo’lishi kerak?

1. Nutq texnikasi deganda nimani tushunasiz?
2. O’qituvchining talaffuzi qanday bo’lishi kerak?
3. Nutq texnikasi necha xil bo’ladi?
4. Kognitiv ta’lim tizimi afzalliklari nimada?

Nutq texnikasi deyilganda nutqni tinglovchi yoki o’quvchiga etkazishda qo’llaniladigan vosita

lar tushuniladi.
O’qituvchining ovozi, talaffuzi, diktsiyasi, umuman, tirik nutqi hamisha o’quvchilar, ayniqsa, kichik sinflardagi o’quichilar uchun o’ziga xos etalon, namuna vazifasini bajaradi. O’qituvchining tirik nutqidagi, kattadir, kichikdir, har qanday nuqson o’quvchi nazaridan chеtda qolmaydi, darhol uning diqqatini tortadi. Bunday nuqson o’qituvchi nutqida muptazam kuzatilsa, o’quvchi o’qituvchidan nohaq bo’lsa-da, ranjigan hollarida mazkur nuqson asosida uni sirtdan kalaka, mazax qilishgacha borishi mumkin. Masalan, o’quvchilar o’zaro ana shunday o’qituvchi haqida gaplashganda, uni mazkur nuqsonli ovoz, talaffuz yoki diktsiya bilan eslashadiki, bu umumiy tarbiya jarayoni uchun ham ijobiy holat emas, albatta.
Kasbiga sadoqatli o’qituvchi o’z o’quvchisi ko’zi o’ngida qusursiz va qadrli ustoz imijini yaratish, uni saqlash uchun hamisha nutqining fonеtik rasoligi haqida qayg’urishi zarur. To’g’ri, tug’ma xirqirokdik, chiyildokdik kabi ovozni yoqimsiz qiladigan jihatlardan tamoman qutulishning iloji yo’q. Ammo nutq tеxnikasini еtarli darajada bilmaslik oqibatida yuzaga kеladigan nuqsonlardan fonеtik bilimlardan xabardorlik, ovozni yo’lga qo’yish (ruschada "postanovka golosa"), aniq talaffuz qilish, nutq jarayonida to’g’ri nafas olish bo’yicha turli mashqlar yordamida imkon qadar xalos bo’lish mumkin.
Mashhur qadimgi yunon notig’i Dеmosfеnning dastlab ovozi past, talaffuzi yomon, nafasi qisqa bo’lganligidan chiroyli va ta'sirli nutq ayta olmaganligi haqida tarixchilar yozganlar. Bu sohani chuqur o’rgangan olim S.Inomxo’jaеv ta'kidlaganidеk,1 kеyinroq Dеmosfеn nutq tеxnikasi asoslarini egallashga juda jiddiy kirishgan. U bir еrto’la qazib, shu еrto’lada ovozini rivojlantirish, diktsiya, dеklamatsiya bo’yicha oylab mashqlar qiladi. Talaffuzidagi nuqsonlar, "r" tovushini aytolmaslik, ba'zi tovushlarni noaniq aytish kabilarni bartaraf etish maqsadida og’ziga mayda toshlarni solib, shе'rlar, turli matnlarni o’qish bilan shug’ullanadi. Ovozini rivojlantirish, ovoz apparatlarini chi-niqtirish uchun esa tеpaliklarga yugurib chiqib, yugurib tushib, nafasini ushlab turgan holda shе'rlarni dеklamatsiya qiladi. Dеmosfеn gapirayotganda bir еlkasini hadеb ko’taravеrish odatidan qutulish uchun еrto’lasining shiftiga uchi o’tkir xanjarni osib qo’yib, еlkasini xanjarning ayni uchiga to’g’rilab turib, mashkdarini davom ettiradi. Ana shunday mashaqqatli va muntazam mashqlar tufayli Dеmosfеn notikdikning cho’ng cho’qqisini zabt etgan.
Nutq ikki xil ko’rinishda bo’lganidan uning texnikasini ikki xil ko’rsatish mumkin: 1.Og’zaki nutq texnikasi;
2.Yozma nutq texnikasi.
Og’zaki nutq texnikasi – bunda tovush, bo’g’in, so’zlarni, uning shakllarini talaffuz etishni yaxshilash borasida nutq organlarini faollashtiruvchi mashqlarni anglatadi. Yozma nutq texnikasi - bu nutq texnikasi o’z mohiyatiga ko’ra ikki turga bo’linadi: A) har qanday yozma nutq xat boshidan bosh harf bilan boshlanadi. har gap mazmunan, nisbatan tugallagan bo’lishi, erkin fikr anglatishi kerak. Gap tugagandan so’ng mazmunga ko’ra tegishli tinish belgisi qo’-yiladi; B) ma`lum bir fikr bayon etilgandan so’ng, nutqning tarkibiy qismi bo’lgan boshqa bir fikr xat boshidan boshlanishi zarur. Xat boshidan bir-biri bilan mantiqiy bog’langan bo’lishi lozim; V) diologlardan tashkil topgan yozma nutqdan har bir shaxsning gapi tire orqali yoziladi; G) ko’chirma gaplar, o’z ma`nosida ishlatilmagan so’zlar, birikmalar qo’shtirnoq ichiga olinad D) nutq uchun ikkinchi darajali hisoblangan undagi gaplarning tarkibiy qismi hisoblanmaydigan narsalar tire yoki qavs bilan ajratiladi; e) ot, kesim, izohlovchi, undalma ajratilgan bo’laklarga tegishli tinish belgilari bilan ajratiladi; J) nutqning xat boshidan yirik qismlari boblarga bo’lib ko’rsatiladi. Nutq ma`lum sur`at bilan aytiladi nutq aytilish jarayonida surat oshib yoki pasayib turadi. Bu ifodali so’zlashga xos xususiyat bo’lib, tinglovchi xulqiga ta`sir etishi, nutqning yaxshi etib borishini ta`minlaydi. Sur`at ifodali nutqning ajralmas bo’lagi. Sur`atsiz bir maromda aytilgan nutq lanj, so’l2il, ta`sirsiz bo’ladi. So’zlashganda ba`zi o’rinlarda sur`atni oshirib borish, jonlantirish, tinglovchilar diqqatini jalb etishdir. Nutq texnikasi - deyilganda nutqni tinglovchi yoki o’quvchiga etkazishda qo’llaniladigan vositalar tushuniladi. Nutq ikki xil ko’rinishda bo’lganidan uning texnikasini ikki xil ko’rsatish mumkin. To’xtam – ovozning vaqtincha to’xtashi (dam olishi orqali) bo’lib, bu bir davrda nafas olinadi va nutq a`zolari artikulyatsiyadan to’xtaydi va nutq oqimi uziladi. To’xtam davrida nafas olinadi va nutqning navbatdagi qismini talaffuz etishga hozirlik ko’riladi. To’xtamdan turli maqsadlarda foydalaniladi. Nutqning bir nafas tugaguncha aytilgan qismidan so’ng yangi nafas olish uchun qilingan to’xtalish nafasni rostlash to’xtamida o’pkaga xavo to’ldirib olinadi. Bunday to’xtam radio, televideniya suhandonlari yaxshi foydalanadilar.
XXI asr boshlarida. rus ta'limini jiddiy modernizatsiya qilish bilan shug'ullanish juda aniq bo'ldi. An'anaviy ta'lim eskirganligi sababli zamonaviy maktabda ta'limni tashkil etishning yangi didaktik shakllari zarur. Ta'limni tashkil etishning ushbu yangi shakllaridan biri, bizga ma'lum bo'lgan an'anaviy o'qitish asosi bo'lgan shaxsga yo'naltirilgan yondashuv edi. V.V.Serikovning 1, V.I. Slobodchikova, I.S. Yakimanskaya va boshqalar, bunga ko'ra faqat o'quv jarayonida har bir o'quvchining o'ziga xosligini oshkor qilish zamonaviy maktabda ta'limning to'g'ri va qimmatli qurilishini ta'minlaydi. "Shaxsga yo'naltirilgan yondashuv" atamasi hozirgi kunda ilmiy va pedagogik jamoatchilik orasida keng qo'llanilmoqda. Ushbu kontseptsiya ilgari mavjud emas edi, deb ta'kidlash mumkin emas. Maktab har doim nafaqat o'qitishni, balki shaxsni rivojlantirishni ham o'zining muhim vazifasi deb hisoblagan, bilim va ko'nikmalarni o'qitishda individual qobiliyat va shaxsiyat xususiyatlarini hisobga olish zarurligini ta'kidlagan. Ammo zamonaviy ta'lim tizimida shaxsga yo'naltirilgan yondashish uchun


nafaqat o'quv jarayoni, balki pirovard maqsadlarga ham e'tibor berish muhimdir (asosiy savol "kim bo'lish" emas, balki "nima bo'lish kerak" bo'ladi). O'qitishda shaxsga yo'naltirilgan yondashuv har bir o'quvchining o'ziga xosligini, o'ziga xosligini, o'ziga munosibligini, uning rivojlanishini kollektiv fan sifatida emas, avvalambor o'ziga xos subyektiv tajribaga ega bo'lgan shaxs sifatida tan olishga asoslangan.Tushunish (assimilyatsiya) jarayoniga sub'ektiv tajribani kiritish, shaxsiy ehtiyojlar, qiziqishlar va intilishlarga asoslangan holda o'z faoliyatini tashkil etishni anglatadi. Bundan tashqari, ta'lim faoliyatiga individual munosabatda bo'lish uchun o'quv ishlarining individual usullari va assimilyatsiyaning individual mexanizmlaridan foydalanish kerak. Shaxsning o'ziga xosligini tashkil etuvchi aqliy xususiyatlarning birligi tushunchasiga asoslangan shaxsga yo'naltirilgan yondashuv, uning texnologiyasi bilan individual yondashuvning muhim psixologik va pedagogik printsipini amalga oshiradi, unga ko'ra har bir o'quvchining individual xususiyatlari o'quv jarayonida hisobga olinadi. Bularning barchasi yoshga bog'liq etakchi o'quv faoliyati orqali talaba shaxsini rivojlantirishga yordam beradigan maqbul sharoitlarni yaratadi. O'qish bolaning rivojlanish darajasiga mos kelishi kerakligi isbotlangan. L.S. Vygotskiy shunday deb yozgan edi: "Rivojlanish darajasini va uning o'rganish imkoniyatlari bilan bog'liqligini aniqlash qat'iy va asosiy haqiqatdir, undan biz ishonchdan chiqib ketamiz." L.S. Vygotskiy, o'quvchilarning o'qish va aqliy rivojlanishidagi muvaffaqiyati ko'p jihatdan ularning proksimal rivojlanish zonasi va bu bolalar bilan ishlaydigan o'qituvchilar tomonidan hisobga olinishi bilan bog'liq degan xulosaga keldi (yuqoriga qarang). Va bu o'qitishga shaxsga yo'naltirilgan yondashuv bo'lib, har bir o'quvchiga uning qobiliyatlari va ehtiyojlariga muvofiq o'z sur'ati bilan o'qish imkoniyatini beradi, talabani nafaqat o'zi erishgan kognitiv rivojlanish darajasiga yo'naltiradi, balki mavjud talablardan biroz oshib ketadigan muntazam talablarni qo'yadi, o'rganishni o'rganishga yordam beradi. doimiy ravishda uning proksimal rivojlanishining individual zonasida o'tkaziladi. Ushbu tizim o'quv faoliyati uchun yangi shart-sharoitlarni yaratadi, bu albatta talaba shaxsini rivojlantirishga hissa qo'shadi. Shunday qilib, o'quvchilarga yo'naltirilgan o'qitish oddiy individual yondashuvdan va an'anaviy o'qitishdan farq qiladi, chunki bu talabalarning kognitiv faoliyatining ichki tuzilishiga majburiy bog'liqlikni talab qiladi: o'quvchilarning o'zlari qanday qilib muammolarni hal qilishlarini bilish, ijodiy ishlarni bajarish, o'zlarining ishlarining to'g'riligini tekshirishga qodir. , sozlang, ular buning uchun qanday aqliy operatsiyalarni bajarishlari kerak va hokazo.
Sinfda o'quvchilarga yo'naltirilgan yondashuvni amalga oshirish uchun o'quvchilarning individual kognitiv strategiyalarini ishlab chiqish va takomillashtirishga imkon beradigan, o'quv samaradorligini sezilarli darajada oshirishni ta'minlaydigan muayyan fan-shaxsiy texnologiyalarni yaratish qiyin emas, bu eng dolzarb muammoni hal qilishga yordam beradi: ajratilgan soat sonini kamaytirish bilan o'quv yuklamalarining ko'payishi xavfini engib o'tish. maktab intizomini o'rganish. Shubhasiz, buni keng miqyosda hal qilish mumkin emas (uy vazifalari hajmini oshirish orqali va hokazo), o'qishga yangicha yondashuvlar zarur va eng samaralilaridan biri an'anaviy ta'limning asosi sifatida shaxsga yo'naltirilgan yondashuvdir. Albatta, bu panacea emas - bu maktabning "turg'unlik" chegaralaridan tashqarida an'analar


doirasidan chiqish uchun yana bir urinish. Adolat uchun aytish kerakki, an'anaviy ta'lim mamlakatimizda ham, chet ellarda ham bir necha avlod o'quvchilari uchun o'ziga xos xususiyatga ega bo'lib, shunday bo'lib qolaveradi va insoniyat "qadimgi" maktablarda tarbiyalangan va tarbiyalangan ko'plab ajoyib iste'dodlarni va hatto daholarni biladi. Albatta, biz bunday odamlarning shaxsiy fazilatlari haqida unutmasligimiz kerak (ularning bir qismi maktabda beparvolik va muvaffaqiyatsizlikka uchragan deb hisoblangan), ammo bilim asoslari baribir maktab tomonidan qo'yildi. Zamonaviy o'quv qo'llanmalarining paydo bo'lishi bilan an'anaviy maqomda qolgan maktabning axborot-texnik bazasining kengayishi bilan ko'p narsa o'zgarib bormoqda - bu allaqachon yangi va eski an'analar bir-biri bilan chambarchas bog'langan maktab bo'lib, ularning chegaralarini aniqlashning iloji yo'q va agar bu maktab o'z vazifalarini bajara oladigan bo'lsa. yosh avlodni o'qitish va o'qitish vazifalari a'lo darajada. Bir oz oldinroq aytaylik, shunchaki jiddiy terminologik nuqtai nazarni ham ta'kidlash kerak, bu shunchaki chalkashlikka olib keladi: muammoli darslar va dasturiy elementlardan foydalanish, interfaol o'quv qo'llanmalarini eslatmaslik, "eski", an'anaviy maktabda, sinfxonalarda, an'anaviy darsda? Dars shakli nafaqat qat'iy buyurtma qilingan fazoviy vaqt tuzilishiga ega, balki talaba va o'qituvchining hayotini ta'minlash va sog'lig'ini saqlash uchun o'ziga xos tuzilishga ega. Ko'rinishidan, zamonaviy ta'lim turlarini anglatuvchi atamalar yoki atamalarni biroz o'zgartiradigan yoki faqat o'qitish shaklini, usul va vositalarini yodda tutadigan vaqt keldi. Aks holda, u yoki bu "nostandart", innovatsion maktabda ta'lim xususiyatini aniqlashning iloji bo'lmaydi. Ba'zida ichkaridagi yangiliklar tashqi chegaralarni o'zgartirmaydi: darsning shaklini tanlash, yakuniy sertifikatlash, tanlov kurslari, dasturlar va fanlar, ma'lumot olish usullari, talaba va o'qituvchi, repetitor, murabbiy, aloqa va masofa va boshqalar - bularning barchasi yangi. va bu juda ajoyib va \u200b\u200bu faqat maktab rivojiga xizmat qilsin, o'qituvchi va talabaga hayot to'g'risida bilim olishga, yangi dunyoning odami bo’lishiga yordam beradi.