1-topshiriq Yosh psixologiyasi va pedagogik psixologiya fanlarining shakllanishiga katta hissa qo‘shgan olimlar hamda ularning asarlari

Joriy nazorat uchun topshiriqlar 1-modul
1-topshiriq
Yosh psixologiyasi va pedagogik psixologiya fanlarining shakllanishiga katta hissa qo‘shgan olimlar hamda ularning asarlari
Vazifa: Yosh psixologiyasi hamda pedagogik psixologiya fanlarining shakllanishi va rivojlanishiga munosib hissa qo‘shgan quyidagi olimlarning qalamiga mansub asarlarni ko‘rsating. Bunda quyida keltirilgan jadval o‘rtasidagi ikki yonma yon bo‘sh ustunga chap tarafdan tegishli asarning tartib raqamini o‘ng tarafdan olimning tarib raqamini yozib qo‘yish talab qilinadi.

№	Asarlar	Asar tartib raqami	Olim tartib raqami	Olimlar	№
1	“Odam tarbiya predmeti sifatida” (1868-1869)	1	7	U.Djems	1
2	“O‘qituvchilar bilan psixologiya haqida suhbatlar” (1902)	2	1	A.P.Nechaev	2
3	“Bola ruhiyati” (1888)	3	8	K.Byuller	3
4	“Tarbiyachi va o‘qituvchilar uchun psixologik ocherklar” (1901-1908)	4	2	A.Gezell	4
5	“Olti Yoshgacha bo‘lgan davr psixologiyasi”(1915)	5	10	E.SHpranger	5
6	“Bolalarning oiladagi tarbiyasi va uning ahamiyati” (1912)	6	6	P.F.Lesgaft	6
7	“O‘spirinlik davri psixologiyasi”(1924)	7	5	K.D.Ushinskiy	7
8	“Maktabgacha Yoshdagi bolaning aqliy rivojlanishi” (1925)	8	4	V.Preyer	8
9	“O‘spirinlik” (1904)	9	9	G.Xoll	9
10	“Bolaning ma’naviy rivojlanishi” (1918)	10	3	V.SHtern	10

2-topshiriq
Mavzu yuzasidan test topshiriqlari:
1 Quyidagi Yosh davrining qaysilarida o‘qish etakchi faoliyat sifatida gavdalanadi?
a) ilk bolalik;
b) maktabgacha Yosh davri;
c) kichik maktab Yoshi;
d) o‘smirlik.
2. Predmetli-manipulyativ faoliyat qaysi Yosh davrida etakchi faoliyat bo‘lib hisoblanadi?
a) go‘daklik davri;
b) ilk bolalik davri;
c) maktabgacha Yosh davri;
d) kichik maktab Yoshi.
3. Ontogenezdagi psixik rivojlanish davomida eng avval o‘yinning qaysi turi paydo bo‘ladi?
a) qoidali o‘yin;
b) predmetli o‘yin;
c) rolli o‘yin;
d) barcha o‘yin turlari bir vaqtda paydo bo‘ladi.
4. Bola yuzida shaklan tabassumga o‘xshash harakatlar qaysi davrdan kuzatiladi?
a) chaqaloqlik;
b) go‘daklik davri;
c) ilk bolalik davri;
d) maktabgacha Yosh davri.
5. Qaysi davrdan boshlab odatda bolalar narsa buyumlarni o‘z vazifasiga muvofiq qo‘llay boshlaydi?
a) ilk bolalik davri;
b) chaqaloqlik davri;
c) go‘daklik davri;
d) maktabgacha Yosh davri.
3 topshiriq
Quyidagi savollarga javob yozing

1. 
   Go‘daklik davri, uning tug‘ma xususiyatlari va rivojlanishining
   o‘ziga xos xususiyatlari.
   

Go‘daklik davri - bu bolaning himoyasiz, kam har;ikat, atrofidagi hodisalarga juda kam reaksiyasi bo‘lgan boladan juda jadal ravishda rivojlanadigan, faol, tez ilg‘aydigan, harakatchan, yordamga chaqira oladigar quvnoq bolaga aylanish davridir. Go‘dak yoshidagi bola ham jismonan, ham psixik, tiam ijtimoiy jiliatdan juda tez rivojlanadi. U qisqa vaqt ichida kattalar bilan mimosabat o‘matadi, predmetlami ushlashga va ulardan foydalanishga o‘rganadi. U atrof-olamdagi narsalami kuzatadl, predmetlami qo‘li bilan ushlab, ularni qandayligini bilishga intiladi, tovushlarga e'tibor beradi va predmetlami harakatlantirish yordamida shu tovushlami o‘zi yaratishga harakat qiladi. U o‘z onasi va boshqa yaqinlari bilan emotsional munosabatga kirishadi. Juda qisqa vaqt ichida, kattalaming yaqin kelishidan quvonadigan bolaga aykinadi. Ilk yoshdagi bolaning harakat faoliyati uning rivojlanish darajasini va nerv tizimining funksional holatini aks ettiradi. N.D. Levitovning ko‘rsatishicha, yangi harakatlami egallash analizatorlaming rivojlanishi bilan chambarchas bog‘langandir, zotan kichkina bola olamni sezish yordami bilan biladigan mavjudot bo‘lg:mligi sababli, h:irakatlaming o‘z vaqtida taraqqiy etishi bola umumiy psixik taraqqiyotini ko‘rsatuvchi omil boiib xizmat qiladi. Ilk yoshdagi bolalaming muskullari juda bo‘sh boiadi. Go‘daklik yoshida bolalami harakat ko‘nikmalari, ayniqsa qo‘1 va oyoqlaming murakkab sensor koordinatlashgan harakatlari tez shakllanadi. Bu harakatlar keyinchalik bolalami bihsh va aqliy qobiliyatlarini yuzaga kelishida judayam sezilarli rol o‘ynaydi. Bola qoi va oyoq harakatlari hisobiga olam haqida axborotlami ahamiyatli qismini oladi. Qo‘lning murakkab harakatlari idrolcning birlamchi shakliga kiradi va odamning aqliy faoliyatini mukammallashuvini la'minlcvchi uning ajialmas qismiga aqlanadi. Bola qoiining katta impulsiv faolligi hayotining birinchi haftasida namoyon boiadi. Bu faollik qoilarni silkitish, ushlash, barmoqlar harakatlarini o‘z ichiga oladi. Bola 3-4 oyligida predmetlarga qo‘1 uzata boshlaydi, katalaming yordami bilan o‘tiradi. 5 oyligida u harakatsiz predmetlami qo‘li bilan ushlay oladi. Bola harakatlanayotgan narsani kuzata boshlaydi. U turli ovozlarga, jumladan, kattalaming tovushlariga e'tibor bera boshlaydi .

2. 
   Ilk bolalik davridagi muloqotning psixik jihatlari.
   

Go‘daklik davri bolaning tugalganidan bir yoshlarigacha bo‘lgan davrni o‘z ichiga olib, bu davrda bola tashqi muhitga moslashishi uchun ma’lum darajada yetilgan nerv tizimi bilan tutiladi. Go‘daklik davri inson hayotidagi organik ehtiyojlarni (kislorodga, ovqatga, issiq yoki sovuqqa) qondirishga nisbatan yo‘naltiriman xatgi-harakatlarning tugma, instinktav shakllari sof holda kuzatiladigan yagona davr hisoblanadi. Insonga xos bo‘lgan xatti— harakatlar, yanga tajribalarni egallash uchun beqiyos imkoniyatlarning borligi go‘daklik yoshidaga bolalarning' asosiy xususiyatlaridir. Agar organik ehtiyojlar yetarli darajada qondirib borilsa, ular o‘zlarining asosiy bo‘lish ahamiyatini yuqotadi: to‘tri tashkil etilgan kun tartibi, rejim va tarbiya natijasida bola psixik rivojlanishi uchun asos bo‘ladigan taassurotlarga, harakatga, muloqotga nisbatan yangi turdagi ehtiyojlar gurkumi yuzaga keladi, Bola tugilishining birinchi haftasidanoq uning ko‘rish va eshitish sezgilari jadal suratda rivojlanadi. Bola harakatlanayotgan narsani kuzata boshlaydi. U turli ovozlarga, jumladan, katgalarning tovushlariga e’tibor bera boshdaydi. Yangi tugilgaya chaqaloqning miya og‘irligi kattalar miyasining 1/4 qismiga to‘gri keladi, nerv hujayralarning soni esa xuddi kaggalarniki kabi bo‘lib, lekin ular yetarli darajada rivojlanmagan bo‘ladi. Ilk go‘daklik davri - bu bolaning himoyasiz, kam harakat, harakat holatidan juda jadal ravishda rivojlanadigan, quvnoq bolaga aylanish davridir. U Qisqa vaqt ichida katgalar bilan munosabat o‘rnatadi, predmetlarni ushlashga va ulardan foydalanishta o‘rganadi. U atrof olamdagi narsalarni kuzatadi, predmetlarni qo‘li bilan ushlab, ularni qandayligini bilishga intiladi, tovushlarga e’tibor beradi va predmetlar yordamida shu tovushlarni o‘zi yaratishga harakat qiladi. U o‘z onasi va boshqa yaqinlari bilan emotsional munosabatga kirishadi. Go‘dak yoshidagi bola ham jismonan, ham psixik, ham ijtimoiy jihatdan juda tez rivojlanadi. Juda qisqa vaqt ichida atrofidagi hodisalarga juda kam reaksiyasi bo‘lgan boladan, faol, tez ilgaydigan, harakatchan yordamga chaqira oladigan, qaggalarning yaqin kelishidan quvonadigan bolaga aylanadi.

3. 
   Ilk bolalik davridagi asosiy faoliyat turi.
   

Ilk Yoshdagi bolalarning etakchi faoliyat turi - predmetlarni o‘rganish, predmetlar bilan manipulyativ harakat hisoblanadi. Go‘daklik davridagi bolalarga nisbatan, ilk bolalik davridagi bolalar atrof muhitdagi narsa va hodisalarga nisbatan ko‘proq qiziqish bilan qaraydilar. Agar, go‘dak bola qo‘liga ushlagan narsani oddiy harakatlar bilan kuzatsa, 2-3 Yoshdagi bola shu predmet qismlarini diqqat bilan o‘rganganidan so‘nggina, o‘z amaliy faoliyatida ishlata boshlaydi. Bolani dastlab, ayni shu predmetlarning qo‘llanish vazifasi, mohiyati qiziqtirib, u o‘z savoliga javob olish maqsadida ko‘pincha kattalarga “Bu nima?» degan savol bilan murojaat qiladilar. 1-3 Yoshdagi bola shakllanishda psixik rivojlanishning o‘ta ahamiyatliligini inobatga olgan holda, ayrim psixologlar (R.Zazzo) inson tug‘ilganidan to etuklik davrigacha bo‘lgan psixik rivojlanish asosining taxminan o‘rtalari, 3 Yoshga to‘g‘ri keladi, degan mulohazani bildiradilar. Bu Yoshdan boshlab, bolalar predmetlarni o‘rganish olamiga qadam qo‘yadilar. U endi kattalar bilan nutq orqali muomala-munosabatda bo‘la oladi va sodda axloq qoidalariga amal qila boshlaydilar. Kattalar bilan bo‘ladigan muloqoti tufayli bola atrof hayot haqida ko‘proq ma’lumot oladi. Nutq - bu Yoshlarda nafaqat muloqot, balki bola tafakkurining rivojlanishi va o‘zini-o‘zi, Shuningdek, bilish jarayonlarini boshqarish vositasi bo‘lib ham xizmat qiladi.

4. 
   3Yoshdagi krizis: uning sabablari va namoyon bo‘lishi.
   

Agar 3 yoshdan oshgan farzandingiz injiq, hamma takliflarga rad javobini berayotgan bo‘lsa, u 3 yosh krizis davrini boshidan kechirayotgan bo‘lishi mumkin. Bu davrda bola o‘zini onasining bir qismi emas, shaxs sifatida qabul qila boshlaydi. O‘zining xohishlari, fikrlari borligini tushunib yetadi. Lekin, u hozircha o‘zini qanday tutsa hammasi yaxshi bo‘lishini bilmaydi, tushunmaydi. Shuning uchun ham jim turmaslik uchun hamma narsa qilishi mumkin – tortishishi, yig‘lashi, g‘alva qilishi.
1. Negativizm. Ya’ni farzandingiz hamma narsaga negativ reaksiya qiladi,hattoki o‘zi yaxshi ko‘rgan taomni taklif qilsangiz ham rad javobini eshitishingiz mumkin.
2. O‘jarlik. Farzandingiz o‘z aytganida oxirigacha turib oladi. Salqin kunda yupqa kiyim kiyish uchun yoki siz xohlamagan biror ishni qilish uchun jon-jahdi bilan kurashishi mumkin. Bu o‘jarlikni qat’iylik bilan aralashtirmasligimiz kerak. Qat’iylik yaxshi xulq, ya’ni qat’iyatli bola o‘z xohlaganini talab qilishi bilan birga kattalarning fikrini inobatga oladi. O‘jarlik esa shunchaki o‘zi xohlagan narsa bo‘lishini talab qilishdir, tushuntirishlar befoyda.
3. O‘zboshimchalik. Bola hamma narsani o‘zi bajarishga, o‘zi hal qilishga mustaqil bo‘lishga intiladi.
4. Agressivlik. Agar farzandingiz bog‘chaga borsa, bolalar bilan urishishi, ularni xafa qilishi mumkin. Agar farzandingizni aka-opalari bo‘lsa, ularni boshqarishga, aytganini qildirishga urinishi mumkin.Krizisni boshidan kechirayotgan bola o‘z harakatlaridan o‘zi aziyat chekadi, lekin o‘zini boshqara olmaydi.