10-ma’ruza shamolni o‘lchash usullari va asboblari. Reja

---

10-MA’RUZA 
Shamolni o‘lchash usullari va asboblari . 
REJA: 
10.1. Anemometrlar. Rotoanemometrlar.
10.2. Tretyakov shamol o‘lchagichi 
10.1. Anemometrlar. Rotoanemometrlar. 
Havoning er sirtiga nisbatan gorizontal harakati shamol deb ataladi. Odatda 
shamolning yo‘nalishi – gorizontning shamol kelayotgan tomoni va uning 
m/s lardagi tezligi aniqlanadi. Meteorologik stansiyalardagi kuzatishlarda 
shuningdek yo‘nalish (doimiy yoki o‘zgaruvchan) va tezlik (bir tekis va 
kuchayuvchan) bo‘yicha shamolning o‘zgaruvchanlik darajasiga sifat 
xarakteristikalari beriladi. 
Anemometrlar. Tadqiqot vazifalariga bog‘liq ravishda shamolni 
kuzatishning turli asboblari va usullari qo‘llaniladi. Dala sharoitlarida 
havoning er yaqinidagi qatlamida shamol tezligini aniqlash uchun kosali, 
kontaktli va induksion anemometrlardan foydalaniladi (4.4-rasm). 
10.1.1-rasm. Akustik anemometr 

---

Kosali va kontaktli anemometrlar odatda atmosferaning quyi 
qatlamidagi issiqlik va namlikning turbulent oqimlarini hisoblash uchun 
zarur bo‘lgan gradient o‘lchashlarida qo‘llaniladi. Ular yordamida vaqtning 
kerakli oralig‘i (bir necha minutdan 1-3 soatgacha) uchun shamolning 
o‘rtacha tezligini aniqlash mumkin. Induksion anemometrlar shamolning 
oniy (2-3 s) tezligini aniqlashda qo‘llaniladi. Bunday kuzatishlar, masalan, 
balans o‘lchagich ko‘rsatkichlariga shamol tuzatmalarini kiritish uchun 
zarur. 
Shamol xarakteristikalarini aniqlash uchun hozirgi vaqtda meteorologik 
stansiyalarda 
anemorumbometrlar 
qo‘llaniladi. Shamolni kuzatish 
quyidagilarni o‘z ichiga oladi: a) vaqtning 2 yoki 10 daqiqa oraliqlarida 
(o‘lchashlarda foydalanilayotgan asbobning texnik imkoniyatlariga 
bog‘liq holda) shamolning o‘rtacha tezligini o‘lchash; b) vaqtning shu 
oralig‘idagi oniy shamol tezligining maksimal qiymatini aniqlash 
(kuchayuvchi shamol tezligi); v) 2 daqiqa ichidagi shamolning o‘rtacha 
yo‘nalishini aniqlash. Shamol tezligi va yo‘nalishini uzluksiz qayd qilib 
borish uchun anemorumbograflardan foydalaniladi. Ular yordamida 
shamol tezligining 1 soat ichidagi o‘rtacha qiymati, oniy tezlikning 1 soat 
ichidagi maksimal qiymati va 1 soat ichidagi o‘rtacha tezlikka mos 
keluvchi shamol yo‘nalishi aniqlanadi. 
Shamol 
tezligi 
datchiklarining 
konstruksiyasiga 
bog‘liq 
ravishda anemometrlarning quyidagi turlari ajratiladi: 
- 
havo oqimining bosimini qayd etuvchi plastinka yoki boshqa 
shakldagi jism (flyuger, shamol o‘lchagich); 
- 
shamol ta’sirida vertikal o‘q atrofida aylanuvchi bir nechta 
kosa yoki parraklardan tashkil topgan tizim (rotoanemometrlar, parrakli 
anemometrlar) 
-harorati 
atrofdagi havo haroratidan farq qiluvchi jismlar
(issiqlik anemometrlari). 

---