106-guruh talabasi Salimboyev Muhammad ot. Otning grammatik kategoriyalari

Ot. Otning grammatik kategoriyalari. Moslashmagan aniqlovchi

106-guruh talabasi Salimboyev Muhammad

OT. OTNING GRAMMATIK KATEGORIYALARI

• 
  Predmetning ma'nosini ifodalaydigan va grammatik son, egalik, rod, kelishik kategoriyalarga ega bo‘lib kim? nima? so‘roqlariga javob beradigan mustaqil so‘z turkumiga ot –SUBSTANTIVUM deyiladi.
  

OT. OTNING GRAMMATIK KATEGORIYALARI

• 
  Otlarda uch xil grammatik rod bo‘lib, ular quyidagicha:
  
• 
  Rod -Genus
  
• 
  Genus Masculinum (genus maskulinum) -mujeskoy rod
  
• 
  Genus Femininum (genus femininum) -jenskiy rod
  
• 
  Genus Neutrum (genus neutrum) -srednoy rod
  

Son (Numerale). Lotin tilida otlar ikki songa bo‘linadi:

• 
  Son (Numerale). Lotin tilida otlar ikki songa bo‘linadi:
  
• 
  Singularis -birlik son
  
• 
  Pluralis -ko‘plik son
  

OT. OTNING GRAMMATIK KATEGORIYALARI

Lotin tilida ham xuddi o‘zbek tilidagidek oltita kelishik mavjud bo‘lib, tibbiyotda otlar asosan beshta kelishikda turlanadi: Kelishik (Casus)

• 
  Lotin tilida ham xuddi o‘zbek tilidagidek oltita kelishik mavjud bo‘lib, tibbiyotda otlar asosan beshta kelishikda turlanadi: Kelishik (Casus)
  
• 
  Casus Nominativus -bosh kelishik
  
• 
  Casus Genetivus -qaratqich kelishigi
  
• 
  Casus Dativus -jo‘nalish kelishigi
  
• 
  CasusAccusativus -tushum kelishigi
  
• 
  Casus Ablativus -chiqish kelishigi
  
• 
  Casus Vocativus -gapda bosh kelishik bilan bir xil savolga javob berib keladi. Shuning uchun ham oltinchi kelishik tibbiyotda qo‘llanilmaydi.
  

OT. OTNING GRAMMATIK KATEGORIYALARI

OT. OTNING GRAMMATIK KATEGORIYALARI

• 
  Lotin tilida otlarni turlanish xususiyatlariga ko‘ra asosan besh turlanishga bo‘lish mumkin. Otlarning guruhlardagi turlanishi qaratqich kelishigining birlik soni (Genetivus Singularis)dagi kelishik qo‘shimchasiga qarab aniqlanadi.
  
• 
   Gen. Sing. (Qaratqich kelishigi birlik soni) qo‘shimchalari :
  
• 
  I -ae
  
  • 
    II -i
    
  • 
    III -is
    
  • 
    IV -us
    
  • 
    V -ei
    

OT. OTNING GRAMMATIK KATEGORIYALARI

• 
  Lug'atda otlar quyidagicha yoziladi: bosh kelishikning to‘liq shakli, keyin qaratqich kelishigining qo‘shimchasi va rodi. Masalan:
  
• 
  aqua, ae, f -o‘qilishi –aqua, aquae, femininum -suv,
  
• 
  dens, ntis, m -o‘qilishi -dens, dentis, masculinum –tish,
  
• 
  septum, i, n -o‘qilishi -septum, septi, neutrum -to‘siq,
  
• 
  genu,us, n -o‘qilishi -genu, genus, neutrum -tizza.
  
• 
  caries, ei, f -o‘qilishi –caries, cariei, femininum -chirish.
  

OT. OTNING GRAMMATIK KATEGORIYALARI

• 
  Otlar kelishiklar bo‘yicha turlanganda ot negiziga kelishik qo‘shimchalari qo‘shiladi. Otning negizini topish uchun otni qaratqich kelishigi birlik sonida yozib, undan qaratqich kelishik qo‘shimchasini olib tashlash kerak. Masalan:
  
• 
  Nom. Sing.: aqua dens septum
  
• 
  Gen. Sing.: aquae dentis septi
  
• 
  Ot negizi: aqu- dent- sept-
  

Otlarning birinchi turlanishi.

• 
  Otlarning birinchi guruhda kelishiklar bo‘yicha turlanishiga bosh kelishik birlik soni (Nominativus Singularis)da -a qo‘shimchasi bilan tugallangan jenskiy roddagi otlar kiradi. Qaratqich kelishigi birlik soni (Genetivus Singularis)da esa -ae qo‘shimchasi bilan tugallanadi va lug'at shakli quyidagicha bo‘ladi,
  
• 
  Masalan:
  
• 
  tinctura, ae, f — spirtli eritma,
  
• 
  tabuletta, ae, f — tabletka, tugmachasimon dori
  
• 
  pilula, ae, f — hab dori
  

Otlarning birinchi turlanishi.

• 
  Bu otlar jenskiy rodga tegishli otlardir. Jenskiy roddagi otlar kelishiklarda quyidagicha turlanadi:
  
• 
  Casus Singularis Pluralis
  
• 
  Nominativus -a -ae
  
• 
  Genetivus -ae -arum
  
• 
  Dativus -ae -is
  
• 
  Accusativus -am -as
  
• 
  Ablativus -a -is
  
• 
  Dori nomlari va dorivor o‘simliklar nomi hamma vaqt bosh harf bilan yoziladi.
  

Moslashmagan aniqlovchi.

• 
  Lotin tilida ikki xil aniqlovchi qollaniladi:
  
• 
  moslashgan aniqlovchi,
  
• 
  moslashmagan aniqlovchi.
  
  • 
    Moslashgan aniqlovchi sifat bilan, moslashmagan aniqlovchi esa qaratqich kelishigida turlangan ot bilan ifodalanishi mumkin. Masalan:
    
• 
  caput costae — qovurg’aning boshi,
  
• 
  corpus humeri — yelka suyagining tanasi,
  
• 
  apex linguae — tilning uchi,
  
• 
  oculus hominis —odamning ko’zi,
  
• 
  vena pedis — oyoqning venasi.
  

Moslashmagan aniqlovchi.

• 
  Moslashmagan aniqlovchi bilan aniqlanuvchi atamani kelishiklar bo‘yicha turlaganda faqat aniqlanuvchi so‘z o‘zgarib, moslashmagan aniqlovchi esa o‘zgarmasdan qoladi. Masalan:
  
• 
  Nom.Sing.: caput costae
  
• 
  Gen.Sing.: capitis costae
  
• 
  Dat.Sing.: capiti costae
  
• 
  Acc.Sing.: capitem costae
  
• 
  Abl.Sing.: capite costae
  

OT. OTNING GRAMMATIK KATEGORIYASI. MOSLASHMAGAN ANIQLOVCHI

E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT!!!

http://fayllar.org