12-mavzu : Suyuqlik bilan qattiq jismning yondoshish chegarasida bo’ladigan hodisalar

12-MAVZU : Suyuqlik bilan qattiq jismning yondoshish chegarasida  bo’ladigan hodisalar. 

• 
  Suyuqlik bilan qattiq jismning yondoshish chegarasida   bo’ladigan hodisalar. 
  
• 
  Sirt qatlamidagi molekulalar turgan maxsus sharoitlar to’qrisidagi aytilgan hamma gaplar butunlay qattiq jismlarga xam oiddir. Binobarin qattiq jismlar, suyuqliklar kabi, sirt tarangligiga ega.
  
• 
  Har hil muhitlarning ajralish chegarasidagi hodisalarni ko’rib chiqishda shuni nazarda tutish kerakki, suyuq yoki qattiq jismning sirt energinsi o’sha suyuq yoki qattiq jismning xossalarigagina emas, balki ular Bilan chegaradosh bo’lgan moddaning xossalariga ham bog’liq. To’qrisini aytganda, bir-biri bilan chegaradosh bo’lgan ikki muxitning umumiy 12sitr energiyasi bilan ish kurish kerak .
  
• 
  Moddalardan bir gaz bo’lib, ikkinchisi bilan kimyoviy reaksiyaga kirishmaydigan va unda juda oz eriydigan holdagina umumiy sirt energiyasini tilga olmasdan sodda qilib ikkinchi suyuq yoki qattiq jismning sirt energiyasi (yoki sirt tarangligi koeffisenti) to’qrisida gapirish mumkin.
  

Agar birdaniga uchta modda: qattiq, suyuq va gaz holatidagi modda bir-biri bilan chegaradosh bo’lsa unda butun sistema umumiy potensial energiya(sirt energiyasi, oqirlik kuchi maydonidagi energiya va xakazo) minimum bo’ladigan konfigurasiya oladi. 

• 
  Agar birdaniga uchta modda: qattiq, suyuq va gaz holatidagi modda bir-biri bilan chegaradosh bo’lsa unda butun sistema umumiy potensial energiya(sirt energiyasi, oqirlik kuchi maydonidagi energiya va xakazo) minimum bo’ladigan konfigurasiya oladi. 
  
• 
  Jumladan, uchala modda chegaradosh bo’ladigan konturning har bir elementiga qo’yilgan sirt taranglik kuchlarining kontur elementi siljiy oladigan yo’nalishdagi (ya'ni qattiq jism sirtiga o’tkazilgan urinma yo’nalishdagi) proeksiyalari yiqindisi nolga teng bo’lad 
  
• 
  qattiq jism-gaz, qattiq jism-suyuqlik va suyuqlik -gaz chegaralaridagi sirt tarangligi koeffisentlari. 
  
• 
   qattiq jism sirtiga va suyuqlik sirtiga o’tkazilgan urinmalar orasidagi burchak chegaraviy burchak deb ataladi. (bu burchak suyuqlik ichida hisob qilinadi).
  

Slarda molekulalar birbiriga yaqin turadi. Shuning uchun har bir molekula oʻzining atrofidagi qoʻshni molekulalar bilan oʻzaro taʼsirlashib turadi.

• 
  Slarda molekulalar birbiriga yaqin turadi. Shuning uchun har bir molekula oʻzining atrofidagi qoʻshni molekulalar bilan oʻzaro taʼsirlashib turadi.
  
• 
  S. molekulalari gaz molekulalari kabi erkin harakat qilmasdan, qandaydir vaqt oraligʻida oʻtroq holat deb ataluvchi holatdagi muvozanat vaziyat atrofida tebranib turadi.
  
• 
  Vaqtvakti bilan S molekulasi oldingi muvozanat vaziyatdan oʻz oʻlchamlariga yaqin boʻlgan masofacha uzoqlikka oʻtib, yangi muvozanat vaziyatni egallab boradi.
  
• 
  Shu tarzda S molekulalari S. hajmi boʻyicha betartib ravishda sekinlik bilan koʻcha boshlaydi. S aniq hajmga ega boʻlishiga qaramay, maʼlum shaklni saklab qola olmaydi va idishning oʻzi egallagan qismining shaklini oladi.
  

Qattiq jism — moddaning shakli turgʻun agregat holati. Bu holatda modda atomlarining issiqlik harakati ularning blaq bu yerda unaqa savolga javob yoq muvozanat vaziyatlari atrofida kichik tebranishlaridan iborat boʻladi. Kristall va amorf Q j.lar mavjud.

• 
  Qattiq jism — moddaning shakli turgʻun agregat holati. Bu holatda modda atomlarining issiqlik harakati ularning blaq bu yerda unaqa savolga javob yoq muvozanat vaziyatlari atrofida kichik tebranishlaridan iborat boʻladi. Kristall va amorf Q j.lar mavjud.
  
• 
  Kristallarda atomlarning muvozanat vaziyatlari fazoda davriy joylashadi. Amorf jismlard a atomlar tartibsiz joylashgan nuqtalar atrofida tebranadi. Qattiq jismning turgʻun (eng kichik ichki energiyali) holati kristall holatdir. Termodinamik nuqtai nazardan amorf jism metaturgʻun holatda boʻladi va vaqt oʻtishi bilan kristallanishi kerak. Tabiatdagi barcha moddalar (suyuq geliydan tashqari) atm. bosimida va T>0 K trada qotadi.
  
• 
  Qattiq jism xossalarini uning atommolekulyar tuzilishini va zarralari harakatini bilgan holda tushuntirish mumkin. Qj.ning makroskopik xususiyatlari haqidagi maʼlumotlarni toʻplash va tartiblashtirish 17-asrdan boshlangan. Qattiq jismga mexanik kuch, yorugʻlik, elektr va magnit maydon va h.k.ning taʼsirini ifodalovchi bir qator empirik qonunlar ochildi:
  
• 
  Guk qonuni (1660), Dyulong va Pti qonuni (1918), Om qonuni (1826), Videman — Frans qonuni (1835) va boshqalar Qattiq jism atomlar, molekulalar va ionlardan tuziladi. Qattiq jismning tuzilishi atomlar orasidagi taʼsir kuchiga bogʻliq. Bir xil atomlarning oʻzi turli strukturalarni hosil qilishi mumkin (kul rang va oq qalay, grafit va olmos va h.k.)
  

Klapeyron-Mendeleyev tenglamasi — berilgan t massali gazning holatini tavsiflaydigan bosim r, hajm Kva temperatura Torasidagi bogʻlanishni ifodalovchi holat tenglamasi:

• 
  Klapeyron-Mendeleyev tenglamasi — berilgan t massali gazning holatini tavsiflaydigan bosim r, hajm Kva temperatura Torasidagi bogʻlanishni ifodalovchi holat tenglamasi:
  
• 
  pV=BT, bunda V — berilgan gaz massasi uchun oʻzgarmas kattalik. Bu tenglamani 1834-yilda B. Klapeyron topgan. Tenglamalardagi V ning bir molga toʻgʻri keladigan qiymatini R bilan belgilansa, bir mol uchun pV—RT tenglama hosil boʻladi. Buni 1875-yilda D. I. Mendeleyev topgan.
  
• 
  Shu sababli u K. — Klapeyron-mendeleyev tenglamasi deb ataladi. Suyuqlikning harakteri. Muvozanat tenglamasi. Suyuqlik va gazlar o`zlarining hususiyatlari bo`yicha qattiq jismlardan tubdan farq qiladi.
  
• 
  Suyuqlikning egallagan xajmi o`zgarmas kattalikdan iborat bo`lib, suyuqlik o`ziga hos tayinli shaklga ega emas, u o`zi turgan idish shaklini oladi.