13-amaliy ish Yer osti teodolit yo`li punktlari koordinatalari yordamida yuza aniqlash

13-amaliy ish
Yer osti teodolit yo`li punktlari koordinatalari yordamida yuza aniqlash.
Ishdan maqsad : talabalarni yuzalarni aniqlash usullari bilan tanishtirish va planimetr bilan o`lchashni o`rgatish. Topografik karta va planlarda maydon yuzalari analitik, geometrik va mexanik usullarda o`lchaniladi. Analitik usulda berilgan poligon , ya`ni ko`pburchak uchlarining to`g`ri burchakli koordinatalari ma`lum bo`lsa, ko`pburchakning maydoni analitik usulda formulalar bilan hisoblab topiladi. Bu usulda maydonni 1:1000 – 1: 2000 aniqlikda o`lchash va aniqlash mumkin.
Foydaliqazilmauyumipastkiqisminuqtalaribalandlikqiymatlario`rtachaqiymatinianiqlash.


n- nuqtalar soni

Foydali qazilma uyumi uchun o`rtacha balandlik qiymati quyidagicha aniqlaniladi:

Geometrikusuldaoddiygeometrikshakllarningto`g`ribuchaklito`rtburchak, uchburchakyokitrapesiyaningmaydoninitopishuchunkartadakeraklichiziqlaro`lchanib, geometrikformulalaryordamidamaydonaniqlaniladi. Masalan, to`rtburchakning maydoni uning balandligi va asosini o`lchab ,

S= a · b

formulasi yordamida topiladi ;

Uchburchakning maydonini topish uchun uning asosi bilan balandligi o`lchanadi va maydon

S = b · a / 2

formulasi yordamida hisoblab chiqariladi; trapesiyaning maydonini topishda uning parallell tomonlari xamda balandligi o`lchanib, maydonning yuzasi

S = a + b / 2 · c

formulasi bilan hisoblab topiladi.

Mexanik usulda yuzani planimetrdan foydalanib aniqlash mumkin. Planimetr ikkita metall richagdan iborat . Richaglar V nuqtadagi vertikal o`q atrofida aylanadigan qilib birlashtirilgan AB richag qutbiy richag deyiladi; uning A uchidagi silindrsimon yukning ostki tomoniga nina o`rnatilgan. Bu ninacha planimetrning qutbi deyiladi. CD richag yurgizish richagi deyiladi , uning D uchiga yurgizish markasi , ikkinchi C uchiga hisoblash mexanizmi o`rnatilgan.

Planimetr bilan maydon yuzasini o`lchash uchun ma`lum talablar bajarilishi kerak.

• 
  planimetrni ishlatishdan oldin tekshirib ko`rish kerak.
  
• 
  maydon o`lchanayotgan plan yoki karta tekis yoyilishi kerak.
  
• 
  planimetr qutbi o`lchanayotgan konturidan tashqarida bo`lishi kerak.
  
• 
  hisoblash mexanizmining g`ildiragi plan yoki kartadan chiqib ketmasligi, g`ildirak yo`lida unga xalaqit beradigan to`siqlar bo`lmasligi, richaglar orasidagi burchak 30º dan kichik va 150º dan katta bo`lmasligi lozim.
  

Misol : 1: 10000 masshtabli kartada biror konturning maydonini aniqlash kerak bo`lsin. Buning uchun planimetr qutbi konturdan tashqarida joylashadigan qilib karta ustiga kuyiladi. So`ngra marka 4 km² tur chegarasidan bir necha marta yurgizilib, planimetrning bo`lim qiymati topiladi. Bo`lim qiymatlarini aniqlash natijalari maxsus jurnalga yoziladi.

Qo`shimcha savollar;

1. 
   Yuzalarni aniqlash usullariga tushuncha bering?
   
2. 
   Planimetr nima?
   
3. 
   Planimetr koeffisenti qanday aniqlanadi?